Warmtepompsystemen in Schoenmakershoek: een modelproject voor duurzame verwarming en koeling in nieuwbouw

Published by Redactie on oktober 7, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

Schoenmakershoek in Etten-Leur is sinds de jaren 2010 een voortrekkersproject geweest op het gebied van duurzame energieopwekking en -gebruik, met name door de uitgebreide toepassing van warmtepompsystemen. In dit nieuwbouwgebied zijn alle woningen en gebouwen voorzien van een bodemenergiesysteem. Deze technologie maakt gebruik van de constante temperatuur van de bodem om gebouwen zowel te verwarmen als te koelen.

Het project is uniek in Nederland doordat het op grote schaal werkt met individueel gesloten bodemenergiesystemen voor woningen en open systemen voor grotere complexen. Door het gebruik van warmtepompen, gekoppeld aan bodemwarmtewisselaars, is Schoenmakershoek een voorbeeld geworden voor duurzame woningbouw. In dit artikel worden de technische aspecten van het project, de ervaringen van betrokken partijen en de betekenis voor toekomstige duurzame energieprojecten besproken, met een nadruk op de gegevens uit de beschikbare bronnen.

Gesloten en open bodemenergiesystemen in Schoenmakershoek

In het project Schoenmakershoek zijn twee soorten bodemenergiesystemen gebruikt: gesloten systemen en open systemen (wko). Beide systemen zijn ontworpen om thermische energie uit de bodem te benutten via een warmtepomp.

Gesloten bodemenergiesystemen

Bij gesloten systemen worden lussen in de bodem gelegd, waarin een vloeistof circuleert. Deze vloeistof transporteert warmte naar een warmtepomp, die deze omzet in warme lucht of warm water voor verwarming. Iedere woning in Schoenmakershoek is voorzien van een individueel gesloten systeem, wat betekent dat ieder huis zijn eigen bodembron(nen) en warmtepomp heeft. Deze oplossing zorgt voor een hoge mate van flexibiliteit en maakt het mogelijk om de energiebehoefte van elke woning afzonderlijk aan te passen.

Open bodemenergiesystemen

Voor grotere complexen zoals appartementen en gebouwen zijn open systemen gekozen. Bij een open systeem wordt grondwater opgepompt en doorgevoerd naar een warmtepomp, waar de warmte wordt gehaald. Daarna wordt het water weer in de bodem geïnfiltreerd. Deze methode is efficiënter op grotere schaal, maar vereist een zorgvuldige regie en monitoring om ervoor te zorgen dat de systemen op de lange termijn blijven werken.

In Schoenmakershoek is door de gemeente en de betrokken partijen een strakke regie ingesteld met duidelijke ontwerpeisen. Dit is nodig vanwege de intensieve energiebehoefte op een beperkte oppervlakte. De regie houdt bijvoorbeeld toezicht op het watergebruik en de thermische prestaties van de systemen, zodat de duurzaamheid en efficiëntie op de lange termijn gegarandeerd blijven.

Technische uitvoering van de bodemenergiesystemen

De uitvoering van de bodemenergiesystemen in Schoenmakershoek is voorzien van strikte bouw- en ontwerpeisen. Omdat de systemen op lange termijn moeten blijven functioneren, is het belangrijk dat de bodemwarmtewisselaars correct zijn aangebracht en dat de warmtepompen goed zijn afgestemd op de energiebehoefte van de woningen.

Deelname van meerdere leveranciers

Het project Schoenmakershoek is vanwege zijn omvang en het gebruik van verschillende technieken door negen verschillende warmtepompleveranciers uitgevoerd. Tijdens het Najaarscongres van het Nederlands Platform Warmtepompen in 2013 deelden drie van deze leveranciers hun ervaringen. Deze uitwisseling van kennis was bedoeld om ervaringen te delen en te kijken welke lessen er konden worden getrokken voor toekomstige projecten.

Een van de centrale vragen die tijdens het congres werden gesteld, was: Welke lessen vallen er te trekken uit het project? Deze vraag weerspiegelt de wens van de betrokken partijen om ervaringen te delen en zo de implementatie van warmtepompsystemen in andere projecten te verbeteren.

Kritisch kijkje op de bouwkwaliteit

Ook in het bestemmingsplan van Schoenmakershoek is voor de ontwikkellocaties gesteld dat de bouwkwaliteit moet worden onderzocht. Dit betekent dat de kwaliteit van de constructie en het functioneren van de bodemenergiesystemen onder de loep worden genomen. De bouwkwaliteit is van essentieel belang voor de efficiëntie en duurzaamheid van warmtepompsystemen. Daarom zijn ook waterhuishoudkundige aspecten in het project centraal, zoals het management van infiltratie en grondwaterstromen.

Betekenis van het project voor de duurzame energietransitie

Het gebruik van warmtepompen in Schoenmakershoek heeft een bredere betekenis voor de energietransitie in Nederland. Warmtepompen zijn een essentieel onderdeel van de strategie om het gebruik van fossiele brandstoffen af te bouwen. Dit is ook een centraal thema geweest op internationale conferenties, zoals de 12e IEA Heat Pump Conference 2017 in Rotterdam. Tijdens deze conferentie benadrukt werden de voordelen van warmtepompen in combinatie met duurzame energiebronnen, waardoor in veel gevallen bijna CO2-neutrale resultaten behaald werden.

Verduurzaming van woningen en energiebesparing

De overheid en energieleveranciers zijn er ook in geslaagd om concrete doelen te stellen voor energiebesparing. Zo is er bijvoorbeeld een convenant gesloten dat gelijk staat aan een besparing van het energieverbruik van ongeveer 150.000 huishoudens. Dit is een stap in de richting van het doel van 100 petajoule energiebesparing in 2020, zoals uitgezet in het Energieakkoord.

Het project Schoenmakershoek is een voorbeeld van hoe warmtepompen kunnen bijdragen aan die energiebesparing. Door de energiebehoefte voor verwarming en koeling af te nemen van de bodem, wordt het gebruik van gas en elektriciteit verminderd. Dit leidt tot lagere CO2-uitstoot en een lagere energiekosten voor de bewoners.

Toekomstige regelgeving en geluidseisen

De regelgeving rondom warmtepompsystemen wordt in de toekomst verder aangescherpt. Minister Ollongren van Wonen wil bijvoorbeeld in de nabije toekomst de geluidseisen voor buitenunits van warmtepompen en airco’s vastleggen in het Bouwbesluit. Dit is bedoeld om mogelijke geluidsoverlast te voorkomen, die op dit moment nog vaak een probleem is voor buurwoningen.

Daarnaast worden ook de energieprestatiecriteria voor gebouwen aangepast. In januari 2020 wordt de berekening van het energieprestatiecoëfficiënt vervangen door eisen voor Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG) en een nieuwe bepalingsmethode NTA 8800. Deze veranderingen zullen invloed hebben op hoe warmtepompen worden ontworpen en geïnstalleerd in nieuwe projecten.

Erfarenissen en kansen

De ervaringen van de betrokken partijen in Schoenmakershoek tonen aan dat warmtepompsystemen goed te implementeren zijn in nieuwbouwprojecten, zolang er voldoende aandacht is voor planning, regie en controle. Het project is ook een bewijs dat samenwerking tussen verschillende partijen – zoals woningbouwbedrijven, gemeenten, leveranciers en consultants – essentieel is voor het succes van duurzame energieprojecten.

Aandachtspunten voor installateurs

Installateurs die warmtepompen inzetten, zullen de komende jaren steeds vaker te maken krijgen met complexe projecten zoals Schoenmakershoek. Ondanks dat de warmtepomp technisch gezien niet ingewikkelder is dan een cv-ketel, zijn er wel aandachtspunten. Zo is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de bodemenergiesystemen goed worden aangelegd en dat de warmtepompen correct worden afgesteld op de energiebehoefte van de woningen.

Staatssecretaris Stientje van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat benadrukte in 2018 dat de regels voor grootschalige toepassing van bodemgebonden warmtepompen te restrictief zijn. Zij belooft dat deze regels zoveel mogelijk zullen worden aangepast, wat betekent dat installateurs in de toekomst meer vrijheid zullen hebben bij het uitvoeren van dergelijke projecten.

Hybride systemen en grootschalige implementatie

Naast de standaard warmtepompen zijn er ook hybride systemen in ontwikkeling. Deze systemen combineren warmtepompen met traditionele verwarmingsbronnen zoals gas of elektriciteit. In 2017 zagen we al een toename in het gebruik van hybride warmtepompen, en sindsdien is het aantal installaties verder gegroeid.

Energiebedrijven zoals Cogas en woningcorporaties zoals WBO Wonen zijn er al mee aan de gang gegaan in wijkprojecten zoals Glinde Hooiland in Oldenzaal. In dergelijke projecten wordt gekeken naar de mogelijkheden van grootschalige implementatie van hybride systemen. Dit is een logische uitbreiding van het model dat in Schoenmakershoek is gebruikt, waarbij warmtepompen op grote schaal zijn ingezet.

De rol van de overheid en subsidies

De overheid speelt een cruciale rol in de implementatie van warmtepompen via subsidies en beleid. In 2013 werd bijvoorbeeld een steunregeling opgestart voor de productie van duurzame energie, waarin 3 miljard euro beschikbaar was voor de regeling SDE+. Deze subsidies hebben ervoor gezorgd dat investeringen in warmtepompen financierbaar zijn voor bedrijven en woningbouwbedrijven.

In 2018 werd bovendien duidelijk dat het kabinet bereid was om honderden miljoenen extra euro’s te investeren in de verduurzaming van woningen. Dit is een duidelijk signaal dat warmtepompen en andere duurzame technologieën centraal staan in de toekomstige energiepolitiek.

Conclusie

Het project Schoenmakershoek is een inspirerend voorbeeld van hoe warmtepompen op grote schaal in nieuwbouwprojecten kunnen worden ingezet. Door het gebruik van zowel gesloten als open bodemenergiesystemen is het project in staat om een duurzame en efficiënte verwarming en koeling te garanderen. De ervaringen van de betrokken partijen tonen aan dat dit soort projecten goed uit te voeren zijn, zolang er voldoende regie en planning is.

De toekomstige regelgeving en subsidies zullen een belangrijke rol spelen in de verdere uitrol van warmtepompen. Met de verwachting dat cv-ketels in de nabije toekomst steeds minder in gebruik zullen zijn, zullen installateurs hun handen vol krijgen. Het is daarom belangrijk om op tijd te investeren in kennis en training, zodat warmtepompen op de juiste manier worden geïnstalleerd en onderhouden.

Schoenmakershoek is niet alleen een modelproject voor duurzame woningbouw, maar ook een demonstratie van de mogelijke toekomst van energiegebruik in de woningbouw. Door het combineren van technologieën, regelgeving en samenwerking tussen partijen is het project een succes geworden. Dit betekent dat dergelijke projecten in andere delen van het land herhaald kunnen worden, waardoor Nederland verder op weg is naar een CO2-neutrale toekomst.

Bronnen

broekpolder