De ethiek van zorgallocatie in tijden van pandemie: Triage, verantwoordelijkheid en het vraagstuk van Code Zwart

Inleiding

Tijdens pandemieën zoals de huidige coronacrisis, wordt het zorgstelsel zwaar belast. Het begrip Code Zwart heeft zich in de publieke discussie gevestigd als een scenario waarin er een acute tekort is aan intensive care (IC)-bedden, waardoor medische zorg moet worden gereguleerd via prioriteitskeuzes. Dit betekent dat zorgverleners in sommige gevallen geconfronteerd worden met moeilijke beslissingen over wie wel of niet toegang krijgt tot levensreddende zorg.

De ethiek van zorgallocatie in tijden van overvolle ziekenhuizen en beperkte middelen is een complex en emotioneel onderwerp. In dit artikel analyseren we de ethische, medische en praktische kanten van het gebruik van triage in coronatijden. We bekijken hoe zorgverleners met dergelijke dilemma’s omgaan, wat de rol is van leeftijd, gezondheidstoestand en gezinscontext, en of het ethisch verantwoord is om mensen vooraf te vragen of ze bereid zijn een IC-bed te laten vrijwillig afstand van.

De informatie in dit artikel is gebaseerd op openbare verklaringen, columns, en discussies die in de media zijn verschenen, met name in de context van de coronapandemie in Nederland.

Triage in coronatijden: een noodzakelijke, maar moeilijke keuze

In tijden van drastische beperking van zorgcapaciteit, zoals bij een Code Zwart-situatie, wordt het begrip triage gebruikt. Triage is een medische praktijk waarbij patiënten worden ingedeeld op basis van de urgentie van hun toestand en de beschikbaarheid van middelen. Het doel is om te bepalen wie de beste kans heeft op herstel met de beschikbare middelen, en wie tijdelijk of definitief moet worden voorzien van minder of geen intensieve zorg.

In normale omstandigheden is triage al een geregeld hulpverleningsinstrument, bijvoorbeeld op de spoedeisende hulp. Echter, in tijden van Code Zwart wordt het een veel grotere en emotioneel lichter lastige praktijk, omdat het niet langer gaat om tijdelijke priorisering, maar om het expliciet stellen van keuzen die levens kunnen bepalen.

Nausicaa Marbe, in haar column, benadrukt dat het voorstellen aan oudere patiënten of mensen met een slechte gezondheid om te overwegen of ze bereid zijn een IC-bed te laten, niet zomaar botheid is, maar eerder een realistische keuze in een situatie waarin de middelen beperkt zijn. Dit stelt echter ook fundamentele ethische vragen aan de manier waarop we zorg organiseren en aan de verantwoordelijkheden van individuen en de maatschappij.

De rol van leeftijd en gezondheidstoestand in triage

Een van de meest voorkomende ethische dilemma’s bij triage is de rol van leeftijd en gezondheidstoestand in het bepalen van wie een IC-bed toegewezen krijgt. In de verklaringen en discussies die in de context van Code Zwart zijn gedaan, wordt vaak het voorstel gedaan om oudere patiënten of mensen met chronische ziekten eerst de vraag te stellen of ze bereid zijn hun IC-bed vrijwillig te laten.

Een voorbeeld dat vaak ter tafel komt, is de keuze tussen een 40-jarige man van 135 kilo met een slechte gezondheid en twee jonge kinderen, en een vrouw van 83 jaar die een volledig en actief leven heeft geleid, en meerdere kleinkinderen heeft. In dergelijke gevallen wordt gesuggereerd dat de oudere patiënt, die al langere tijd met gezondheidsproblemen leeft, minder kans heeft om volledig te herstellen, en dat het dus ethisch verantwoord zou zijn om de levenskansen van jongere en gezondere patiënten voorop te stellen.

Echter, dit soort keuzes stuiten ook op sterke ethische kritiek. Veel mensen vinden het onverantwoord om leeftijd of gezondheid als bepalende factoren te gebruiken in het toewijzen van zorg, omdat dit kan leiden tot discriminatie of het ontwijken van moeilijke beslissingen. Bovendien kan dit leiden tot een soort "preselectie" waarbij mensen al vooraf geacht worden hun zorg te moeten laten voorbijkomen.

De vraag van luxe en verantwoordelijkheid

Een ander belangrijk aspect dat in de discussies opkomt, is de vraag of het verantwoord is om mensen vooraf te vragen of ze bereid zijn hun IC-bed te laten. In sommige kringen wordt dit gezien als een vorm van verantwoordelijkheid, waarbij mensen zich bewust maken van de risico’s en de beperkte middelen. Anderen zien het echter als een vorm van "luxe" of zelfs ongevoeligheid, aangezien het voorstellen om een levensreddend bed te laten, in werkelijkheid een keuze is die niet alle mensen in gelijke mate kunnen maken.

Er wordt ook gesuggereerd dat het vragen van oudere patiënten of mensen met lichte gezondheidsproblemen, in werkelijkheid een indirecte manier is om zorgbeperking te rechtvaardigen. Dit kan leiden tot het beeld dat bepaalde leeftijdsgroepen of gezondheidstoestanden minder recht hebben op zorg, wat ethisch problematisch is.

De ethiek van voorafkeuzes in zorgallocatie

Het ethisch dilemma rond het vragen van patiënten of ze bereid zijn een IC-bed te laten, is dieper dan het oppervlakkig leek. Het gaat niet alleen om de praktische kant van zorgallocatie, maar ook om de manier waarop we als maatschappij kiezen om verantwoordelijkheid te verdelen.

Als patiënten worden vooraf gevraagd of ze bereid zijn hun zorg te laten voorbijkomen, wordt dit gezien als een vorm van zelfbeoordeling of persoonlijke verantwoordelijkheid. Dit kan het zorgstelsel in staat stellen om beperkte middelen efficiënter in te zetten, maar het kan ook leiden tot een soort "autonomie-ethiek", waarin het individu de verantwoordelijkheid draagt voor zijn of haar gezondheid en het recht op zorg.

Een kritisch standpunt is dat dergelijke vragen in werkelijkheid een vorm van selectieve verantwoordelijkheid creëren, waarbij bepaalde groepen, zoals jongere of gezondere mensen, automatisch als "meer waard" worden gezien, terwijl oudere of ziekeren automatisch minder zorgtoegang krijgen. Dit kan leiden tot een ethisch dilemma waarin het zorgstelsel in het rechterhandje wordt gedreven door beperkte middelen, in plaats van door medische behoefte of ethische principes.

De rol van de maatschappij en de overheid

De discussie over triage en Code Zwart toont aan dat het niet alleen een medische, maar ook een politieke en maatschappelijke kwestie is. De beschikbaarheid van IC-bedden en medische middelen wordt beïnvloed door het zorgstelsel, de investeringen in gezondheidszorg, en de prioriteiten van de overheid. In de context van een coronapandemie wordt dit nog scherpere, omdat het zorgstelsel niet alleen medische, maar ook logistieke, financiële en ethische vraagstukken moet aanpakken.

Een kritisch aspect van de discussie is dat het gebruik van triage in coronatijden vaak gepresenteerd wordt als een noodzakelijke keuze, maar dat het ook een indirecte manier is om maatschappelijke prioriteiten en budgettaire kwesties te omzeilen. Als er bijvoorbeeld een tekort is aan IC-bedden, is dit niet alleen een medische kwestie, maar ook een politieke kwestie over hoeveel wordt geïnvesteerd in de zorgsector.

In dit licht wordt het gebruik van triage in coronatijden gezien als een gevolg van een systeem dat niet voldoende is voorbereid op een pandemie, in plaats van als een noodzakelijke medische keuze.

Conclusie

De ethiek van zorgallocatie in tijden van pandemie, zoals bij een Code Zwart-situatie, is een complexe en emotionele kwestie. Het vereist niet alleen medische expertise, maar ook ethische overwegingen, maatschappelijke prioriteiten en politieke beslissingen. Het gebruik van triage in coronatijden is een noodzakelijke praktijk wanneer middelen beperkt zijn, maar het leidt ook tot fundamentele vragen over rechtvaardigheid, verantwoordelijkheid en het recht op zorg.

De discussies over het vragen van oudere patiënten of mensen met slechte gezondheid of ze bereid zijn een IC-bed te laten, tonen aan dat het niet alleen om medische beslissingen gaat, maar ook om ethische, sociale en politieke keuzes. Het is belangrijk om deze keuzes open en transparant te bespreken, zodat zowel zorgverleners als patiënten en de maatschappij een duidelijk beeld hebben van de ethiek achter zorgallocatie in tijden van drukte.

In een maatschappij die zich bewust wil maken van de waarden en prioriteiten rond gezondheidszorg, is het essentieel om niet alleen over triage en Code Zwart te discussiëren, maar ook over hoe we als maatschappij ervoor zorgen dat iedereen een eerlijke toegang heeft tot zorg, ook in tijden van crises.

Bronnen

1. geenstijl.nl - Corona-code Zwart en dan