De toekomst van verwarming: warmtepompen in nieuwbouw en bestaande woningen in 2023

Inleiding

In 2021 begon een nieuwe fase in de energietransitie in Nederland: het afbouwen van het aardgasnetwerk en de opkomst van warmtepompen als duurzame alternatief voor traditionele cv-ketels. Sindsdien is het aantal warmtepompen in woningen flink toegenomen, zowel in nieuwbouw als in bestaande woningen. In 2023 is het aantal geïnstalleerde warmtepompen volledig doorgebroken, met een voorspelde groei tot 568.000 eenheden. Deze toename wordt vooral gedreven door de snelle groei in de bestaande bouw, waar hybride en all-electric warmtepompen vooral populair zijn.

In deze artikel geven we een overzicht van de huidige stand van de warmtepompmarkt, de toepassing in nieuwbouw en bestaande woningen, de belangrijkste typen warmtepompen, en de regelgeving rondom geluid en bouwvergunningen. Daarnaast bespreken we de technische en financiële aandachtspunten bij het kiezen voor een warmtepomp, evenals de impact op het energiebeleid in Nederland.

Groei van het warmtepompmomentum in Nederland

Cijfers en trends

Het momentum rond warmtepompen in Nederland is in 2023 sterk toegenomen. Volgens DNE Research zijn er in 2023 ongeveer 167.000 nieuwe warmtepompen geïnstalleerd bij woningen. Dit is bijna evenveel als het aantal in de twee voorgaande jaren samen. De meeste van deze warmtepompen zijn van het lucht-water type, die in de bestaande bouw verantwoordelijk zijn voor het grootste deel van de groei. Meer dan twee derde van de geïnstalleerde warmtepompen in 2023 zijn in bestaande woningen terechtgekomen.

De toename van warmtepompen in de bestaande bouw is ook een duidelijke trendbreuk. In 2022 waren er ongeveer 50.000 warmtepompen geïnstalleerd in bestaande woningen. In 2023 is dit aantal al bijna 120.000. Dit betekent dat het doel van het kabinet Rutte IV – 125.000 warmtepompen in de bestaande bouw in de periode 2022 tot en met 2024 – ruimschoots gehaald is.

Tegelijkertijd is er een duidelijke daling in het aantal verkochte cv-ketels. In het eerste halfjaar van 2023 zijn er een derde minder cv-ketels verkocht dan in dezelfde periode in 2022. Als deze trend zich voortzette in de tweede helft van 2023, zouden er in dat jaar slechts 300.000 cv-ketels verkocht worden. Dit is een significante afname vergeleken met eerdere jaren en wijst op een langdurige verandering in de verwarmingstechnologie.

Regionale verschillen

Hoewel het momentum van warmtepompen in Nederland als geheel sterk toeneemt, zijn er ook aanzienlijke verschillen tussen de regio's. Volgens het Nationaal Warmtepomp Trendrapport 2024 blijven de Randstedelijke provinciën en Flevoland iets achter bij de rest van het land in termen van het aantal geïnstalleerde warmtepompen. Deze discrepantie kan te maken hebben met de dichtere bebouwing en hogere kosten van alternatieve warmtebronnen in deze regio’s.

Warmtepompen in nieuwbouw

Doelen en regelgeving

Vanaf 2050 wil Nederland volledig van het aardgas af. Tegen die tijd moeten alle woningen – zowel nieuwbouw als bestaande woningen – worden verwarmd met duurzame energiebronnen. Om dit doel te bereiken, zijn er sinds 2021 nieuwe bouwnormen ingevoerd, genaamd de BENG-normen (BouwEnEnergie). Deze normen leggen specifieke eisen op aan het energieverbruik en het aandeel hernieuwbare energie in nieuwbouwwoningen.

BENG 3, het deel van de normen dat zich specifiek richt op hernieuwbare energie, stelt dat een bepaald percentage van de energieopwekking in de woning moet komen uit hernieuwbare bronnen. Hierin krijgen elektrische warmtepompen een voorkeursbehandeling vanwege hun efficiëntie en duurzaamheid.

Het is daarom belangrijk dat nieuwbouwprojecten zorgvuldig worden gepland om de energiebehoefte van de woning zoveel mogelijk te dekken met warmtepompen. Voor nieuwbouw is het mogelijk om te kiezen uit verschillende typen warmtepompen, afhankelijk van de energievraag, de beschikbaarheid van ruimte en het budget.

Typen warmtepompen voor nieuwbouw

Voor nieuwbouwwoningen zijn verschillende soorten warmtepompen beschikbaar, waaronder:

• Lucht-water warmtepompen: Deze warmtepompen halen warmte uit de buitenlucht en leveren deze af via een waterverwarmingssysteem. Ze zijn eenvoudig te installeren en geschikt voor vrijwel alle nieuwbouwprojecten.
• Hybride warmtepompen: Deze combineren een warmtepomp met een traditionele cv-ketel. Ze zijn vooral populair in bestaande woningen, maar ook toepasbaar in nieuwbouw wanneer de isolatie of de energievraag niet volledig kan worden gedekt door de warmtepomp alleen.
• Grond-water warmtepompen: Deze warmtepompen halen warmte uit de grond via een boorgat of een warmtenet. Ze zijn efficiënter dan lucht-water pompen, maar vereisen meer ruimte en investering.

Het kiezen van de juiste warmtepomp voor nieuwbouw vereist een zorgvuldige afweging van factoren zoals energiebehoefte, budget, bouwvergunningen en de beschikbaarheid van zonnepanelen of andere duurzame energiebronnen.

Technische aandachtspunten

Bij nieuwbouw is het belangrijk om de warmtepomp goed af te stemmen op de energievraag van de woning. Dit houdt rekening met het vermogen van de warmtepomp, de isolatie van de woning en de verwachtingen van de bewoner.

Een installateur bepaalt op basis van deze factoren het optimale vermogen van de warmtepomp in kW. De isolatie van de woning speelt een grote rol bij het berekenen van het vermogen. Goede isolatie vermindert het warmteverlies en zorgt voor een hoger rendement van de warmtepomp.

Daarnaast is het ook belangrijk om rekening te houden met eventuele bouwvergunningen of meldingen. Voor bepaalde soorten warmtepompen – zoals geothermische warmtepompen – kan een milieu- of bouwvergunning nodig zijn. In andere gevallen is een melding bij de gemeente voldoende.

Financiële aandachtspunten

Een warmtepomp is een aanzienlijke investering, en het is daarom belangrijk om het budget voor nieuwbouw zorgvuldig te plannen. Hybride en lucht-water warmtepompen zijn in de regel de budgetvriendelijkste optie. Grond-water warmtepompen vereisen meer investering in het begin, maar kunnen op de lange termijn efficiënter en goedkoper zijn.

Een andere financiële overweging is de mogelijkheid om het stroomverbruik van de warmtepomp te compenseren met zonnepanelen. In combinatie met een thuisbatterij kan een warmtepomp volledig op groene energie werken, wat zowel duurzaam als kostenefficiënt is.

Warmtepompen in bestaande woningen

Typen en toepassing

In bestaande woningen zijn vooral hybride en all-electric warmtepompen populair. In 2023 is de helft van de nieuwe warmtepompen all-electric en de andere helft hybride. All-electric warmtepompen worden al langer toegepast in nieuwbouw, maar ook in bestaande woningen worden ze steeds vaker gekozen.

De keuze voor een warmtepomp in een bestaande woning hangt af van de isolatie, de energiebehoefte en het budget. In sommige gevallen is een hybride oplossing beter, omdat de isolatie van een bestaande woning niet altijd optimaal is en het warmteverlies dus niet volledig kan worden gedekt door een all-electric warmtepomp alleen.

Technische aandachtspunten

In bestaande woningen is het vaak belangrijk om de bestaande verwarmingsinstallatie zoveel mogelijk te behouden en aan te passen aan de warmtepomp. Dit kan bijvoorbeeld door een hybride systeem te kiezen, waarbij een traditionele cv-ketel wordt gebruikt als back-up. Dit zorgt ervoor dat de verwarming in de wintermaanden betrouwbaar blijft, zelfs bij extreem koude weersomstandigheden.

Daarnaast is het belangrijk om te zorgen voor voldoende isolatie van de woning. Ondanks dat warmtepompen efficiënter zijn dan cv-ketels, is het zinvol om de isolatie te verbeteren om het warmteverlies te beperken en het rendement van de warmtepomp te maximaliseren.

Financiële aandachtspunten

In bestaande woningen kan het investeren in een warmtepomp soms duurder zijn dan in nieuwbouw, vooral wanneer de verwarmingsinstallatie volledig moet worden aangepast of vervangen. Daarom is het belangrijk om het budget goed te plannen en eventuele subsidies of vergoedingen te onderzoeken.

Het is ook mogelijk om het stroomverbruik van de warmtepomp te compenseren met zonnepanelen. Dit kan het totale energiekostenverbruik verlagen en het rendement van de investering verhogen.

Geluid en regelgeving rond warmtepompen

Geluidsnormen

In juli 2020 werden er nieuwe regels ingevoerd om geluidsoverlast door warmtepompen te beperken. Sinds april 2021 zijn deze regels aangepast, met een maximumgeluidsniveau van 40 decibel tussen 19:00 en 07:00 en 45 decibel tussen 07:00 en 19:00. Deze regels gelden voor warmtepompen die zijn geïnstalleerd vanaf 1 april 2021.

Voor warmtepompen die zijn geïnstalleerd voor deze datum en die meer geluid maken dan de toegestane normen, is het mogelijk om een behuizing aan te schaffen. Deze behuizing wordt speciaal ontwikkeld om de geluidsoverlast te beperken zonder in te leveren op het rendement van de warmtepomp. De kosten voor dergelijke behuizing liggen tussen de €1.000 en €2.000.

Bouwvergunningen en meldingen

In sommige gevallen is een milieu- of bouwvergunning nodig bij het installeren van een warmtepomp. Dit is vooral het geval bij geothermische warmtepompen, die een diep warmtenet nodig hebben. In andere gevallen is het voldoende om een melding aan te maken bij de gemeente.

Het is daarom belangrijk om vooraf te checken of er een vergunning of melding nodig is, afhankelijk van het type warmtepomp en de locatie van de woning.

Conclusie

De toekomst van verwarming in Nederland wordt sterk beïnvloed door de groei van warmtepompen. In 2023 zijn er al bijna 568.000 warmtepompen geïnstalleerd, met een voorspelde verdubbeling ten opzichte van 2022. In zowel nieuwbouw als bestaande woningen is de warmtepomp steeds vaker gekozen als duurzame en efficiënte alternatief voor traditionele cv-ketels.

In nieuwbouw zijn lucht-water en hybride warmtepompen de populairste opties, terwijl in bestaande woningen de helft van de geïnstalleerde warmtepompen all-electric is. Het kiezen van de juiste warmtepomp vereist een zorgvuldige afweging van technische, financiële en regelgevingsaspekten.

Bij nieuwbouw is het belangrijk om de warmtepomp goed af te stemmen op de energiebehoefte van de woning, en in bestaande woningen is het vaak verstandig om te kiezen voor een hybride oplossing. Daarnaast is het belangrijk om rekening te houden met geluidsnormen en eventuele bouwvergunningen.

Tot slot is het verstandig om het stroomverbruik van de warmtepomp te compenseren met zonnepanelen. Dit zorgt voor een duurzamere en efficiëntere oplossing en vermindert de energiekosten op de lange termijn.

Bronnen

1. Het warmtepompmomentum zet door, maar Randstad en Flevoland blijven achter
2. Warmtepomp bij nieuwbouw
3. Steeds meer warmtepompen bij woningen
4. Warmtepomp kosten en regelgeving