Warmtepompen: Een duurzame keuze voor verwarming en koeling

De transitie naar duurzamer wonen kent geen ophouden. In steeds meer huishoudens en woningen krijgt de traditionele gasverwarming plaats voor warmtepompen, zowel als standalone systeem als als onderdeel van hybride oplossingen. Warmtepompen bieden voordelen op meerdere vlakken: ze kunnen beter in lijn worden gebracht met het gebruik van duurzame elektriciteit, besparen energiekosten en zijn in veel gevallen een duurzame ingreep die direct leidt tot een betere energieprestatie. In dit artikel leggen we de werking, toepassing, voordelen én benodigdheden voor warmtepompen uit, op basis van de beschikbare feiten en ervaringen die uit de context te halen zijn.

Wat is een warmtepomp?

Een warmtepomp is een technische installatie die natuurlijke warmte (bijvoorbeeld uit de lucht of bodem) opspoort en gebruikt voor het verwarmen van een woning of gebouw. In de winter wordt deze warmte via thermodynamische processen verwijderd uit de omgeving en verder gebruikt voor verwarming. In de zomer werkt dit principe andersom: de warmtepomp haalt de warmte binnen de woning en geeft deze af naar de buitenlucht of grond, waardoor koeling mogelijk is.

De werking van een warmtepomp berust op het process van verdamping en condensatie van koelmiddel. Dit gebeurt als volgt:

• 1. Opname van warmte: Een sensoren- of luchtcircuit vangt de warmte op uit de omgeving (buitenlucht, aarde of grondwater).
• 2. Verdamping: Deze warmte wordt gebruikt om het koelmiddel te verwarmen, dat vervolgens vertapt.
• 3. Warmteoverdracht: Het vertepelende (dampende) koelmiddel overdraagt de warmte op het verwarmingswater via een compressorkring.
• 4. Condensatie: Vervolgens gaat het koelmiddel verkoelen en condenseren, waarbij het energie afgeeft aan het verwarmingscircuit.
• 5. Circulatie: Deze cyclus herhaalt zich voortdurend tot er voldoende warmte beschikbaar is om het woningonderstelsel (warmtepomp + radiatoren/vloerverwarming) goed te laten werken.

Deze principes zijn opgenomen in [2] en maken duidelijk dat warmtepompen geen aanvullende brandstoffen nodig hebben, behalve elektriciteit. Ze zijn daarom op lange termijn duurzamer dan de meeste andere verwarmingsbronnen.

Typen warmtepompen

Er zijn verschillende varianten van warmtepompen op de markt, afhankelijk van de bron van de warmte en het integratielevel met andere systemen. De meest voorkomende warmtepompen kunnen samengevat worden als:

• Lucht-water warmtepomp: Haalt de warmte uit de buitenlucht. Dit is de typische warmtepomp die het buitenunit systeem gebruikt.
• Aarde-water warmtepomp: Haalt de warmte uit de grond. De installatie van buizen die warmte opnemen is wat groter, maar de productiviteit is stabiel.
• Grondwater-warmtepomp (skeid): Gebruikt grondwater als warmtebron (slechts in specifieke toestemmingen toegestaan).
• Hybride warmtepomp: Combineert een warmtepomp met een traditionele cv-ketel, zodat deze alleen ingeschakeld wordt wanneer de warmtepomp tekort schiet.
• All-electric warmtepomp: Geen ketel nodig, volledig betrouwbaar op warmteoverdracht.
• Monoblock warmtepomp: Een warmtepomp met slechts één unit, die zowel buiten als binnen geplaatst kan worden.
• Hoge-temperatuur warmtepomp: Kan verwarming opbrengen tot 70 graden Celsius of meer. Ideaal voor huizen zonder (goede) vloerverwarming.
• PVT-warmtepomp (zonnepaneeltechnologie): Combineert warmteopwekking en stroomopwekking in één systeem.
• Ventilatiewarmtepomp: Haalt de warmte uit de lucht die via ventilatie wordt afgevoerd.

Deze informatie is ontleend aan [4] en toont aan dat er een brede technische keuze is voor zowel eindgebruikers als installateurs. Wel is het van belang dat de juiste toepassing en het juiste stroomgebruik overeenkomen met de specificaties van het woninggeheel. In de weergave van [5] wordt aangegeven dat een all-electric warmtepomp een duurzame en slim kiesbaar optie is, zeker bij huizen met goede isolatie.

Hybride versus all-electric

Een hybride warmtepomp is een aantrekkelijke oplossing voor huizen die nog niet optimale voorspellingen toestaan om volledig op een all-electric systeem aan te bouwen. De hybride variant combineert de warmteoverdracht via de warmtepomp met een traditionele HR-ketel. Wanneer de warmtepomp niet genoeg output kan leveren (meestal bij zeer lage temperaturen of hoge lastfactoren), schakelt de ketel in. De voordelen zijn onder andere lagere stroomgebruik, lagere investering en een overgangsoplossing tot volledige elektrificatie van het woningthermo-geheel mogelijk is.

In tegenstelling therewith levert een all-electric warmtepomp geen compromissen op het gebied van duurzaamheid. Deze zet zich volledig onder aan het principe van energie-efficiëntie en kan een energielabel stijl "B" of beter garanderen, zoals blijkt uit het verslag van Jeroen uit [3]. Echter, de vereisten voor huizen die een all-electric systeem kunnen hanteren zijn streng: goede isolatie is essentieel, en een vloerverwarmingssysteem is vaak noodzakelijk om de warmteoptie te optimaliseren.

Een all-electric systeem is niet zomaar te integreren in een huis dat uit het midden van de 20e eeuw komt. Voor de meeste oudere woningen is de huishoudelijke energiebalans nog niet in het voordeel van de volledige elektrificatie. Daarbij is de keuze voor all-electric zeker gunstig bij woningen die recent zijn geïsoleerd en een bijbehorende elektriciteitsaansluiting aanwenden – waarin voldoende vermogen beschikbaar is.

Deel aan de woning en de invloed op installatie

Voor de installatie van een warmtepomp zijn verschillende factoren van belang. Deze vullen de feiten aan over de keuze van systeem en de uitvoering in het woninggeheel.

1. Ruimte voor installatie

Voor de meeste traditionele warmtepompen is een externe buitenunit nodig. Deze buitenunit moet ruimte hebben en zorgvuldig bevestigd worden. Volgens [2] geldt er een regelgeving die beperkt hoeveel lawaai de buitenunit in het woningmilieu mag veroorzaken – tot maximaal 40 decibel. Daarom is het belangrijk dat deze unit benoemd wordt in overleg met de omliggende buren en regelgeving. In enkele situaties is een monoblock warmtepomp (een systeem zonder buitenunit) een alternatieve oplossing. Deze zijn wel duurzamer en slimmer te integreren in gevels of kelders.

De warmtewin-gevel is een vorm van all-in-one elektriciteit en warmteinstallatie die al sinds 2023 opkomt in architectuur- en cultuurinrichtingssituaties. Deze warmtewingevel is uitgerust met geïsoleerde panelen en levert meerdere thermische functies tegelijk. Dit systeem wordt in [1] genoemd en is relevant in centrale steden met architectuurlijke restricties, waar de normale installatie van een buitenunit geen haalbaarheid biedt. Het is een duurdeel en vereist technische kennis van systeem-integratie.

2. Versterkte elektriciteitsaansluiting

Een warmtepomp is afhankelijk van elektriciteit en vereist vaak een hogere aansluiting (zoals in de beschrijving van De Kring [1] aangegeven). Voor woningen die daarvan nog niet voorzien zijn, kan de opzet tot elektrificatie onderbroken worden door wachttijden van jaren, waarvoor de toekenning van kapitaal en garantie nodig is [1]. Ondanks de voordelen, is elektrificatie van een woning een strategisch project dat voorafgaand goed wordt beoordeeld.

3. Bestaand verwarmings- en sanitair systeem

Een warmtepomp moet worden geïntegreerd met bestaande verwarmings- en sanitair stelsels. Bij moderne of geïsoleerde woningen spreekt dit proces makkelijk af. Bij oudere woningen of woningen zonder vloerverwarming zijn er soms aangepaste systemen, zoals een hybride warmtepomp met ingebouwde ketel of een hoge temperatuuroplossing nodig. Deze keuzes vallen onder de kennis van degrowth-technici en architectons in combinatie met warmtetermische consultants.

Voordelen van warmtepompen

Zowel voor eindgebruikers als voor woningeigenaren zijn er vele zichtbare en onzichtbare voordelen aan het aanbrengen van een warmtepomp. De meest relevante aspecten die uit de context naar voren komen zijn hieronder weergegeven:

1. Duurzame energieproductie: Warmtepompen halen hun energie uit de buitenomgeving en gebruiken stroom voor het ververen en condenseren van koelmiddel.
2. Kostenbesparing: Volgens [1] kan de jaarlijkse gasrekening met 100% verminderen bij gebruik van warmtewingevels.
3. Subsidies: Er zijn subsidies beschikbaar die het aantrekkelijker maken om over te stappen op warmtepompen. Met een Slimme Warmtepompdeal is er bijvoorbeeld € 500 korting en een extra € 2.350 subsidie uitgekeerd [5].
4. Lage onderhoudskosten: De systemen vereisen weinig onderhoud (aanvulling op de installateur’s beoordeling in [3] en [4]).
5. Betere comfort en thermische stabiliteit: Uitrusten met een warmtepomp geeft een stabielere temperatuur in huis en voorkomt plotselinge temperatuurschommelingen.
6. Levering van warm water: Een warmtepomp levert ook warm water. Bij standaardvullingen van het systeem (tapwater tank) zijn het voordelen voor de woning te behalen.
7. Geen risico van gas- of oliekosten: Het vermindert de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en maakt de woning een zelfstandige warmtebron.

Naast deze voordelen is het ook een technologische investering die meestal gemakkelijk te combineren is met slimme verwarmingssystemen (zoals het "Weheat Intelligence" systeem [3]). Daarmee geeft het eindgebruiker transparante overzichten van verbruik en besparing.

Kwaliteitsmerken en kwaliteitsniveau

Er is geen algemeen verband tussen de populariteit van een merk en de kwaliteit van de warmtepomp. Veel gebruikte merken in de markt zijn onder andere:

• Viessman
• Remeha
• Vaillant
• NIBE
• Daikin
• Panasonic
• Itho Daalderop
• Nefit Bosch

Deze merken worden genoemd in [2], en aangehaalde door klanten in combinatie met installateurs en leveranciers in [3]. Kwaliteit wordt vastgesteld aan de hand van factoren zoals:

• Efficiëntie (CO2-afvrijdingsfactor)
• Productieprestaties (max. temperatuur opwekking, output en stroomsverbruik)
• Robuustheid en gebruikstermijn
• Stilte
• Service en ondersteuning door producenten en de lokale installatiebedrijven

Een beoordeling is nodig op basis van specificatiebladen en eventuele demonstratieprojecten, zoals bij De Kring en de gemeente Roosendaal [1].

Aankoop- en installatie-overwegingen

Evaluatie van huiseigendom

Overweeg voorafgaand aan aanschaf of je huis geschikt is voor een warmtepomp. Voorafgaand beoordeelt je op:

1. In hoeverre de woning geïsoleerd is.
2. De vloerverwarming is aanwezig of niet.
3. Is het mogelijk om een afvoer te plaatsen voor de warmtepomp?
4. Welke dimensies jouw ruimte vertegenwoordigt (totaal vloeroppervlak).
5. Stroomaansluiting beschikbaar en voldoende vermogen (in het bijzonder voor all-electric installaties).
6. Is de HR ketel hybride-gevormd en compatibel met een warmtepomp?

Deze vragen zijn afgeleid uit [2].

Installatie- en aansluitingstraject

De installatie is grotendeels op maat. Je zoekt een expert in dit vak, zoals [2] benadrukt. Deze installateur zal zorgen voor het correct plaatsen van de binnen- en buitenunit, het opbrengen van buffervat en het aansluiten op het warmte- en sanitairsysteem. Na installatie stelt de installateur het systeem in zoals het moet zijn. De consument is tijdens de uitvoering vrij om af te wachten tot het proces is afgerond en het systeem direct wordt beproefd.

Juridisch en milieu-ondersteuning

De aanleg van warmtepompinstallatie valt onder de regulaties van energiebeheersing en ruimtelijke ordening. De gevelverwarmingsoptie, zoals bij De Kring gebruikt [1], is onderworpen aan een juridisch proces dat onderling goedgekeurd moet zijn (bijvoorbeeld garantie en hypothekaris-keur van de gemeente). Dit toont aan dat planning en goed contact met autoriteiten is belangrijk om projecten tot een goed einde te brengen.

Samenvattende kwestie van investering en economische haalbaarheid

De investering in een warmtepomp kan aanzienlijk zijn, maar volgens de beschreven gegevens is dit over het algemeen een investering die zich door de lage energiekosten gemakkelijk zal afschrijven. De warmtewingevel voor De Kring, bijvoorbeeld, kostte 1,8 miljoen euro, maar bespaarde jarenlange gasrekening en leidde tot een verdienmodel door het opwekken van extra warmtediversiteit [1].

In het licht van subsidies en rentewissels op duurzame investeringen, zijn warmtepompen vaak een haalbaar alternatief voor zowel woningeigenaren als verhuurders. Daarnaast is het een slimme keuze om te anticiperen op de toekomst van woningenergie-landscap, waarin gasverwarmen steeds belangrijker wordt.

Technische specificaties voor beoordeling

Technische voordelen en nadelen

De hybride variant is ideaal voor woningen met zeer hoge warmtebehoeften of beperkte elektricitair uitgevoerde huizen. De all-electric is duurzamer, maar vereist zeer goede isolatie en een sterke elektrische aansluiting. De monoblock is een innovatieve oplossing, maar in vele gevallen duurder of technisch ingewikkelder.

Aanbevelingen voor huiseigenaren

1. Voorbereiding op afkoeling en warmtebeheer: Overweeg een zomersysteem (zoals koeling via warmtepomp) en een winterstrategie voor maximale efficiëntie.
2. Evaluatie van woningisolatie: Investeer liever eerst in extra isolatie dan in een energie-intensief systeem.
3. Toepassing van slimme verwarming: Gebruik van slimme thermostaten en apps, zoals ondersteund in [3], waardeert het gebruik en bespaart automatisch.
4. Technisch onderzoek en consultancy: Consulteer installateurs of experts voor een kostencalculatie, subsidies en productevaluatie.
5. Langdurige keuze: Kies een model of merk dat toelevering en ondersteuning biedt voor minstens tien jaar.

Toekomstige ontwikkelingen

De warmtepompsector verandert snel met de ontwikkeling van slimmaart, geïntegreerde systemen en subsidies. Door deze ontwikkelingen kan men een grotere schaal van elektrificatie bereiken en duurzamer bouwen. De samenwerking tussen woningeigenaren, installateurs en overheidsfinanciers is het meest effectieve model voor snelle vooruitgang.

Samenvatting

Warmtepompen zijn technisch en economisch de meest actuele verwarmingsoplossing voor veel huizen in Nederland. Er zijn verschillende typen, systemen en oplossingen beschikbaar, afhankelijk van de technische eigenschappen van het gebouw dat geëxpediteerd wordt. Hybride varianten bieden een overgangsoplossing, terwijl all-electric systemen optimaal zijn voor woningen die goed zijn geïsoleerd en voldoende stroom gebruiken. Samen met subsidies en het verkeer van fossiele brandstof verplaatst de warmtepomp een zinvol keuzebeeld voor de toekomst van wonen en woningherzieking.

Bronnen

1. RTL Nieuws - Warmtewin-gevel bespaart op gas
2. Warmtepompgids - Naaldwijk
3. Weheat - Hybride Warmtepompen en all-electric oplossingen
4. Eigenhuis - Hybride warmtepomp: voordelen en techniek
5. Samangroep - All-electric warmtepomp in Naaldwijk