Hybride lucht/water warmtepomp correct invoeren in Vabi EPA: Aandachtspunten, foutmeldingen en rendement

Published by Redactie on oktober 20, 2025 | Category warmtepomp

In de huidige energietransitie is een warmtepomp een belangrijke bouwsteen om het energieverbruik van woningen te verminderen en duurzamer te maken. Bij het ontwerp en projecteren van een hybride warmtepomp moet gebruik gemaakt worden van het Vabi EPA-programma, een essentieel instrument voor het berekenen van de energieprestaties van gebouwen. Een hybride warmtepomp gebruikt zowel een warmtepomp als een gasgestookte ketel als opwekker van warmte; opwekkers die goed moeten worden ingevoerd binnen het Vabi-programma om betrouwbare berekeningen te verkrijgen.

In dit artikel bespreken we uitgebreid de juiste invoermethode voor een lucht/water hybride warmtepomp in het Vabi EPA-programma. We baseren ons uitsluitend op de informatie die voorhanden is in de contextdocumenten, inclusief foutmeldingen, aanbevolen werkprotocollen en technische specificaties.

Wat is een hybride warmtepomp in het Vabi-programma?

Een hybride warmtepomp is een systeem met twee warmteopwekkers: een warmtepomp en een HR107 gasgestookte ketel. De warmtepomp levert in de ideale situatie de meeste warmte, en springt de ketel in bij hoge temperatuurvraag of bij vochtproblemen. Om deze setup in Vabi correct te modelleren, is het essentieel dat beide opwekkers worden ingevoerd, alsook de technische vermogens en prioriteitsverdeling.

In het Vabi-programma is het mogelijk om een warmtepomp met als bron lucht (luchtwarmtepomp), water of ventilatielucht in te voeren. Dit laatste — de warmtepomp op ventilatieretourlucht — verliest wel veel van zijn voordelen in combinatie met bepaalde ventilatiesystemen.

Het belang van de juiste bronselectie bij de warmtepomp ligt voor de hand: een warmtepomp kan immers geen warmte onttrekken zonder een passend bronstelsel. De foutmeldingen in Vabi wijzen hier op aandacht, want wanneer sprake is van incompatibiliteit — bijvoorbeeld tussen WTW (warmtewisselaar in ventilatiesysteem) en een warmtepomp op ventilatieretourlucht — kan het bestand niet doorrekenen.

Hoe voer je een hybride lucht/water warmtepomp correct in in Vabi?

Om een hybride lucht/water warmtepomp correct in te voeren in Vabi EPA, volg je de volgende stappen:

Stap 1: Aantal warmteopwekkers kiezen

In Vabi staan meerdere opwekkers toegestaan. Voor een hybride warmtepomp is het dus verplicht om het aantal warmteopwekkers op twee te zetten. Dit biedt de mogelijkheid om zowel de warmtepomp als de HR107-ketel correct in te voeren.

Stap 2: Typen van de warmteopwekkers kiezen

In deze stap wordt bepaald welk type warmtebron voor welke opwekker gebruikt wordt. Bijvoorbeeld:

Opwekker 1: lucht/water warmtepomp — bron: buitenlucht
Opwekker 2: HR107-ketel

Het is belangrijk te weten dat de warmtepomp het eerste in de verdeling van warmteprikkels is. Dit volgt uit tabel 9.1 van de NTA 8800, zoals binnen Vabi wordt gebruikt. Hierin staat duidelijk dat systemen met een hogere prioriteit eerst geactiveerd worden. In een hybride systeem betekent dit: de warmtepomp levert eerst zo veel mogelijk warmte, en de HR107-ketel opent pas wanneer dit onvoldoende is.

Stap 3: Invoeren van vermogens

Bij hybride systemen is het verder nodig om het vermogen van elk warmteopwekkertype te noteren. Dit vermogen gebruikt het Vabi-programma om de verdeling van de warmtevraag tussen beide bronnen te berekenen.

De vermogenswaarden bepalen de energiefractie — de verhouding waarin iedere opwekker een gedeelte van de benodigde warmte levert. Het Vabi-programma haalt dit automatisch bij door gebruik te maken van de standaardprioritering en de energiefractie, per zone en per tijdsperiode (winter/zomer).

In de voorbeeldprojecten van Vitec Vabi is te zien dat de warmtepomp in de meeste gevallen de meeste warmte levert, terwijl de HR107-ketel enkel bijkomt bij nare winters of extreme temperatuurvraag.

Stap 4: Tapwateropstelling modelleren

Omdat een warmtepomp beperkt is in het opwekker verhitten van warm tapwater (hoog temperatuurdrempel), wordt in hybride systemen vaak voor tapwater een andere opwekker gebruikt — meestal een HR107-ketel met boiler.

In Vabi is het mogelijk om aan te geven of een indirect verwarmd vat (boiler) gebruikt wordt voor zowel tapwater als ruimteverwarming. Door het vinkje ‘Opwekker indirect verwarmd vat ook voor ruimteverwarming’ in te schakelen, kan het systeem correct worden gemodelleerd.

Foutmeldingen bij warmtepomp op ventilatieretourlucht: Ventilatiesysteem D met WTW

In de contextdocumenten wordt ingegaan op de technische aspecten van warmtepompen op ventilatieretourlucht en hun interactie met ventilatiesystemen (type C of D zonder WTW). Een belangrijke onmisbaarheid in de praktijk is de foutmelding die voorkomt bij het combineren van warmtepomp op ventilatieretourlucht en ventilatiesysteem D met WTW.

In zulke gevallen verschijnt een foutmelding in Vabi:

"Bron retourlucht kan alleen met ventilatiesysteem C of D zonder WTW. Gebruik eventueel het vinkje om het ventilatiesysteem uit een andere rekenzone te gebruiken."

De reden is eenvoudig: zowel de warmtepomp op ventilatieretourlucht als de WTW onttrekken warmte aan dezelfde luchtbron: de afvoerlucht uit keuken, badkamer en toilet. Deze lucht kan maar één keer doorheen gebruikt worden voor warmteonttrekking.

Mogelijke werkstrategieën

Vitec Vabi en Stichting KEGO adviseren om een van de volgende methoden toe te passen:

Zet WTW bij ventilatie uit.
Dit is de efficiëntste oplossing qua resultaat, aangezien de warmtepomp dan de warmte volledig uit de lucht kan halen. Dit is echter enkel zinvol als er geen aanvullende isolatienorm op het gebouw ligt, die WTW verplicht maakt.
Wijzig warmtebron van de warmtepomp.
In plaats van ventilatieretourlucht, kies je buitenlucht (voor verwarming) of aangifte van bron: 'anders dan ventilatieretourlucht' (voor tapwater). Door dit aan te passen vermindert het risico op conflict met ventilatieprotocollen, en kan Vabi doorrekenen.
Download voorbeeldprojecten van Vitec Vabi.
Er zijn voorbeelden beschikbaar waarin je kan zien hoe foutmeldingen in Vibi te verhelpen of mogelijke setups te testen, zoals het invoeren van een warmtepomp op ventilatieretourlucht in combinatie met ventilatiesysteem A of C.

Aandachtspunten bij ventilatiesysteem A + warmtepomp op retourlucht

Bij ventilatiesysteem A — meestal in combinatie met natuurlijke ventilatie — is het technisch niet altijd mogelijk om warmtepomp op retourlucht correct in te voeren. Het probleem hier is:

Er is weinig of geen mechanische afvoer van lucht.
De retourlucht is niet gecentreerd genoeg om warmte continu uit te kunnen halen.

Hierbij komt het advies van Stichting KEGO in beeld: als de warmtepomp een kwaliteitsverklaring heeft, dan wordt de eis geplaatst dat directe ventilatie in keuken, toilet en badkamer plaatsvindt. Maar in de praktijk is dat niet altijd haalbaar. Dan kan veilig gekozen worden voor ventilatiesysteem C, omdat de invoer van een warmtepomp met kwaliteitsverklaring deze eisen prevaleert.

Mocht het geen kwaliteitsverklaring zijn, dan is het noodzakelijk om de bron aan te passen (buitenlucht of een ander type lucht) zodat de warmtebron correct in Vabi wordt gemodelleerd.

Rendement van een lucht/water hybride warmtepomp in Vabi EPA

Het rendement van warmtepompen wordt uitgedrukt in de Coëfficiënt of Performance (COP):

COP = geleverd warmtevermogen / benodigde elektrische aandrijfvermogen

In praktijk is een lucht/water warmtepomp vooral rendabel bij gematigde temperaturen, meestal in de lichte regen van het najaar of in de zomer. Bij die zwaar Nederlandse winters kan zo’n installatie minder efficiënt werken en is sprake van een lager COP. Daarom is de rol van de HR107-ketel in hybridesystemen niet te onderschatten. Die kan aantreden bij lage buitentemperaturen zonder het gehele systeem te verstoren.

In Vabi kan je volledig in beeld brengen hoe veel bijdrage afzonderlijk de warmtepomp en ketel leveren aan ruimteverwarming en warmwateropwekking. De berekening splitst het rendement uit via de energiefractie en opwekcapaciteiten, meestal gerelateerd aan seizoensverloop.

Zo kan je bijvoorbeeld vaststellen of de warmtepomp bijna 100% van de energiebediening kan leveren (waarbij de COP goed blijft) of of het systeem in 75% van de tijd de ketel mag ingrijpen. Deze informatie is van groot belang bij het ontwerp, keuze van warmtepomp (vermogen, COP) en buitensensorlocatie — kwesties die voor professionals zoals bouwmeesters en energiegidsen essentieel zijn.

Hybride warmtepomp en ventilatiesysteem: Overeenkomst of conflict?

Zoals gezegd heeft de warmtepomp op ventilatieretourlucht weinig keuze of ze mag hetzelfde luchtstof gebruiken als een WTW. Dit is het probleem waarbij het Vabi-programma niet verder kan rekenen, omdat er verstandelijk gezien niet tweemaal warmte gewonnen kan worden uit dezelfde bron.

In dat geval is het dus handig om:

De mogelijkheid uit te sluiten dat WTW en warmtepomp tegelijk ingeschakeld worden, oftewel de WTW per defect uit te zetten in Vavi.
Eventueel de bron van de warmtepomp te veranderen in buitenluchtwarmtepomp, als ventilatieretour in combinatie niet werkt.
Een ander ventilatiesysteem in te vullen, zoals D zonder WTW of systeem C.

In praktijk betekent dit: het is noodzakelijk dat de warmtepomp op ventilatieretourlucht enkel werkt met ventilatiesysteem A, C of D zonder WTW. Dit laatstgenoemde is opgemerkt in Vitec Vabi voorbeelden, waarin het correcte model van warmtepomp ingesteld kan worden als het bronstelsel past bij de ventileerfunctie van het systeem.

Algemene aanbevelingen voor gebruik in werkelijkheid

Op basis van de gegevens, zijn de volgende aanbevelingen te formuleren voor bouwprofessionals of eigenaars die overwegen een warmtepomp aan te schaffen in combinatie met gascondensing ketel of HR107:

Kies voor een combinatie die past in het Vabi-protocol.
Niet elke mix aan apparatuur is toegestaan. Zorg ervoor dat je bijvoorbeeld geen WTW gebruikt én een warmtepomp op retourlucht, tenzij je kent hoe je dit kan vermijden via de bronverandering.
Gebruik de Vitec Vabi voorbeelden.
Deze voorbeelden zijn nuttig om foutmeldingen te voorkomen en de best mogelijke stappen door te lopen bij het modelleren van een warmtepomp in Vabi.
Zorg dat de warmtepomp over een kwaliteitsverklaring beschikt.
Dit maakt het mogelijk in sommige gevallen om een minder restrictief ventilatiesysteem aan te sluiten, bijvoorbeeld systeem C.
Bereken het rendement met Vabi of een alternatief programma.
De COP is nuttig, maar pas als je het in combinatie gebruikt met reële temperatuurvariaties en seizoensverloop. Een correcte energieberekening in Vabi helpt om zowel de warmtepomp als de HR107-ketel qua aansluiting en prioriteit goed te ontwerpen.

Conclusie

Een correcte invoer van een hybride warmtepomp in het Vabi-programma hangt af van een aantal technische factoren, zoals de bronselectie, ventilatiesysteem, verdeling van de opwekkers en de aanwezigheid van een kwaliteitsverklaring. Het is mogelijk om in Vabi een lucht/water hybride warmtepomp correct en rendabel in te voeren, voor zover de technische voorwaarden — zoals bronstelsel en prioriteit bij bronuitval — worden gerespecteerd.

Zorg er altijd voor dat er geen dubbele stelping is aan de warmtebron, en kies zorgvuldig tussen ventilatiesysteem A, C of D zonder WTW. Ook is een HR107- of condensingketel meestal nodig als opwekkend reservepompelement. Door de energiefractie correct in te stellen en de aanbevolen werkstrategieën te volgen, kan een warmtepompproject betrouwbaar zijn, zowel in Vabi als in de werkelijke toepassing.

Wij adviseren bouwprofessionals en huiseigenaars om gebruik te maken van Vitec Vabi voorbeelden, waarin de invloed van bronverandering, onjuiste ventilatiesystemen, en hybridedetails duidelijk is getoond. Slechts een betrouwbare berekening in Vabi leidt tot een sluitend energieplan, waarbij zowel voordeel als duurzaamheid behouden blijven.