Warmtepompen in de Bestaande Bouw: Technische Mogelijkheden en Marktontwikkelingen in Nederland

Published by Redactie on november 1, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

De implementatie van warmtepompen in de bestaande bouw heeft zich ontpopt als een cruciale factor in de verduurzaming van de Nederlandse woningvoorraad. Het Nationaal Warmtepomp Trendrapport 2024 toont aan dat warmtepompen definitief zijn doorgebroken in het marktsegment van bestaande woningen, waarbij in 2023 naar schatting 167.000 nieuwe warmtepompen werden geïnstalleerd. Deze ontwikkeling onderstreept de groeiende acceptatie en toepassing van warmtepomptechnologie als alternatief voor traditionele verwarmingssystemen in renovatieprojecten.

De Nederlandse overheid heeft ambitieuze doelstellingen gesteld voor de implementatie van warmtepompen. In 2013 werd het doel geformuleerd om 300.000 extra warmtepompen te installeren tot en met 2020, wat de basis vormde voor verdere strategieën. Het huidige streven reikt tot 2030, met als doel 1 miljoen warmtepompen in bestaande woningen te realiseren. Deze doelstellingen maken inzicht in de systeemveranderingen en technische mogelijkheden essentieel voor alle betrokken partijen in de bouwsector.

Warmtepompsystemen en Huisspecifieke Factoren

De keuze voor een warmtepomptype en de benodigde capaciteit is sterk afhankelijk van diverse karakteristieken van de woning waarin het systeem wordt geïnstalleerd. Deze woninggebonden factoren vormen de primaire variabelen bij het ontwerp van het warmtepompsysteem en bepalen in belangrijke mate de technische haalbaarheid en economische levensvatbaarheid van de implementatie.

Woninggerelateerde factoren omvatten de grootte van de woning, het isolatieniveau en de kierdichtheid van het gebouw. Deze elementen bepalen de warmtebehoefte en de efficiëntie waarmee het warmtepompsysteem kan functioneren. Een goed geïsoleerde woning met beperkte luchtlekken biedt optimale condities voor een warmtepompsysteem, omdat het systeem dan minder energie hoeft te verbruiken om de gewenste temperatuur te handhaven.

Het afgiftesysteem van de woning speelt eveneens een cruciale rol in de systeemkeuze. Er bestaat een onderscheid tussen hoge en lage temperatuurverwarming, waarbij lage temperatuursystemen zoals vloerverwarming een efficiëntere werking van de warmtepomp mogelijk maken. De verhouding tussen tapwaterbereiding en ruimteverwarming beïnvloedt eveneens de dimensionering van het systeem, omdat tapwaterbereiding een hoger temperatuurniveau vereist dan ruimteverwarming.

De beschikbare warmtebron voor het systeem vormt een weitere belangrijke factor in de keuze. Dit kan buitenlucht, ventilatielucht, water of bodemwarmte betreffen, waarbij elk type bron eigen technische en economische karakteristieken heeft. Voor de aandrijving van de compressor en eventuele bijverwarming moet rekening worden gehouden met de beschikbaarheid van gas of elektriciteit als energiebron.

Technisch Potentieel per Woningtype

Het technisch potentieel voor warmtepompen varieert aanzienlijk tussen verschillende woningtypen in Nederland. Uit onderzoek blijkt dat niet alle woningen geschikt zijn voor warmtepompimplementatie, wat directe gevolgen heeft voor de haalbare marktgrootte en de implementatiestrategie.

Bij rijwoningen bedraagt het technisch potentieel circa 75%. Dit betekent dat van de 2.486.000 rijwoningen in Nederland ongeveer 1.865.000 woningen technisch geschikt zijn voor warmtepompinstallatie binnen de traditionele renovatieketen. Binnen de keten van renovatieconcepten, waarbij de focus ligt op nul-op-de-meter (NOM) concepten met all-electric oplossingen, geldt voor rijwoningen gebouwd tussen 1950-1980 eveneens een potentieel van 75%, wat neerkomt op 988.000 van de 1.317.000 beschikbare woningen in deze categorie.

Meergezinswoningen tonen een lager technisch potentieel van 50%. Binnen de traditionele renovatieketen betekent dit 910.000 van de 1.820.000 meergezinswoningen, terwijl in de renovatieconceptenkettings 103.000 van de 206.000 beschikbare corporatiewoningen (60-70 bouwjaar) en portiekflats (40-60 bouwjaar) in aanmerking komen. Voor galerijflats (60-70 bouwjaar) binnen deze ketens zijn geen specifieke cijfers beschikbaar in de onderzoeksdata.

Vrijstaande woningen en 2-onder-1-kapwoningen tonen het hoogste technisch potentieel met 90% binnen de traditionele renovatieketen. Dit resulteert in 1.289.000 geschikte woningen van de in totaal 1.432.000 beschikbare eenheden. Binnen de renovatieconcepten zijn voor deze woningtypen geen specifieke categorieën gedefinieerd.

Het totale technisch potentieel voor warmtepompen binnen de traditionele renovatieketen bedraagt 4.064.000 woningen, terwijl binnen de keten van renovatieconcepten 1.091.000 woningen als technisch haalbaar zijn geïdentificeerd. Deze cijfers zijn gebaseerd op schattingen van RVO en de DHPA, waarbij rekening wordt gehouden met uitzonderingen zoals woningen met stadsverwarming of blokverwarming, waar warmtepompimplementatie niet mogelijk is.

Renovationketens en Conceptuele Benaderingen

De implementatie van warmtepompen in de bestaande bouw verloopt via twee hoofdontwikkelingsroutes die verschillende benaderingen en doelstellingen hanteren. De traditionele renovatieketen richt zich op gefaseerde verbetering van bestaande woningen, terwijl de keten van renovatieconcepten werkt met integrale renovatieoplossingen.

Binnen de keten van renovatieconcepten is een duidelijke focus waarneembaar op nul-op-de-meter (NOM) concepten met initiële aandacht voor all-electric oplossingen. Deze benadering werkt met specifieke woningtypen: particuliere rijwoningen gebouwd tussen 1950-1980, corporatiewoningen (1960-1970), portiekflats (1940-1960) en galerijflats (1960-1970). Het warmtepompsysteem wordt doorgaans op projectniveau of conceptniveau gekozen, waarbij elektrische warmtepompen met buitenlucht als bron de voorkeur genieten.

De klantketen binnen renovatieconcepten volgt een gestructureerde route van klant naar conceptontwikkelaar naar fabrikant. Conceptontwikkelaars tonen de voorkeur om directe afspraken te maken met warmtepompfabrikanten, waarbij de tussenkomst van groothandel niet volledig wordt uitgesloten maar als minder wenselijk wordt beschouwd.

Renovatiedoelen binnen deze concepten leggen nadruk op energieneutraliteit via NOM, wat directe implicaties heeft voor het warmtepompsysteem en de bijbehorende installatie-eisen. Deze integrale benadering verschilt fundamenteel van de traditionele keten, waar warmtepompimplementatie vaak als onderdeel van bredere isolatiemaatregelen plaatsvindt.

Marktonderzoek en Groei-Projecties

De markt voor warmtepompen in de bestaande bouw heeft een significante groei doorgemaakt, waarbij 2023 een recordjaar bleek met 167.000 nieuwe installaties. Deze hoeveelheid benadert de totale installaties van de twee voorgaande jaren gecombineerd, wat duidt op een versnelling van de adoptiesnelheid. Lucht-water-warmtepompen bleken de dominante technologie binnen deze groei, verantwoordelijk voor het leeuwendeel van de toename in bestaande bouwtoepassingen.

Meer dan tweederde van de nieuwe warmtepompen werd geïnstalleerd in bestaande bouw, wat de trend bevestigt dat dit marktsegment definitief is doorgebroken. Belangrijk is te noteren dat niet alle warmtepompvarianten in deze cijfers zijn meegenomen, met name ventilatielucht-warmtepompen ontbreken in de rapportage. Dit betekent dat het werkelijke aantal geïnstalleerde warmtepompen in woningen nog hoger ligt dan de gerapporteerde cijfers.

Dutch New Energy Research heeft voor het Nationaal Warmtepomp Trendrapport 2024 vier scenario's ontwikkeld die de ontwikkelingen tot 2030 omvatten. Deze scenario's variëren tussen 150.000 en 300.000 nieuwe warmtepompen per jaar, waarbij de invoering van de hybride warmtepompnorm een cruciale factor vormt in de hogere projecties. In het optimistische scenario wordt vanaf 2026 een jaarlijkse installatie van 300.000 warmtepompen verwacht, terwijl ineffectieve normering zou resulteren in 150.000 tot 200.000 installaties per jaar.

Het doel van 1 miljoen warmtepompen in bestaande woningen tegen 2030 wordt in alle scenario's ruimschoots gehaald, wat wijst op het sterke technische en economische fundament van de warmtepompmarkt in Nederland. Deze projecties zijn gebaseerd op marktprognoses en trendvisies van nieuwssite Warmte365, gecombineerd met onderzoeksdata van Dutch New Energy Research.

Systeemcomponenten en Technische Overwegingen

Het warmtepompsysteem als geheel omvat, inclusief de warmtepompunit zelf, vijf hoofdcomponenten die elk hun eigen functie vervullen in het totale systeem. Hoewel de precieze componenten niet volledig zijn gespecificeerd in de beschikbare onderzoeksdata, omvat het systeem elementen die gerelateerd zijn aan warmteopwekking, distributie, opslag en regeling.

De warmtepompunit vormt het hart van het systeem en is verantwoordelijk voor de daadwerkelijke warmteproductie via het koelmiddelcircuit. Deze component moet worden afgestemd op de specifieke woningkenmerken en het gewenste temperatuurprofiel van het afgiftesysteem.

Het distributiesysteem binnen de woning, inclusief leidingen, pompen en verdelers, vormt de infrastructuur voor warmteverspreiding naar verschillende ruimtes. De compatibiliteit tussen warmtepomptechnologie en bestaande distributiesystemen bepaalt vaak de technische en economische haalbaarheid van implementatieprojecten.

De warmtebroncomponent, of deze nu betrekking heeft op buitenlucht, bodemwater of andere bronnen, bepaalt de primaire energiestroom voor het systeem. De keuze van deze bron beïnvloedt zowel de installatiekosten als de operationele efficiëntie van het gehele systeem.

Het regel- en besturingssysteem zorgt voor de optimale afstemming tussen warmteproductie en warmtevraag, waarbij factoren zoals buitentemperatuur, woningkarakteristieken en gebruikersvoorkeuren worden geïntegreerd in het regelalgoritme.

Een eventuele buffer- of opslagcomponent kan de systeemflexibiliteit verbeteren door warmteproductie en -consumptie te ontkoppelen, wat vooral relevant is bij woningen met wisselende warmtevraagprofielen.

Eigenaarschap en Implementatie-uitdagingen

De verdeling van woningeigendom heeft directe gevolgen voor de haalbaarheid van verschillende renovatieconcepten en warmtepompimplementatiestrategieën. Renovatieconcepten blijken niet realistisch voor meergezinswoningen in particulier eigendom, wat een belangrijke beperking vormt voor de toepassing van integrale NOM-concepten in deze categorie.

Deze eigenaarschapsfactor beïnvloedt niet alleen de technische haalbaarheid maar ook de organisatorische en financiële aspecten van warmtepompprojecten. Bij particulier eigendom van meergezinswoningen ontbreken vaak de coördinerende structuren en financiële mechanismen die nodig zijn voor grootschalige renovatieprojecten met focus op warmtepompimplementatie.

Corporatiewoningen vormen een belangrijke uitzondering binnen deze categorie, omdat woningcorporaties doorgaans beschikken over de organisatorische capaciteit en financiële middelen om integrale renovatieprojecten uit te voeren. Dit verklaart waarom corporatiewoningen prominent aanwezig zijn in de categorieën van renovatieconcepten.

Voor particulier eigendom van eengezinswoningen geldt dat deze woningen wel degelijk binnen het toepassingsbereik van renovatieconcepten vallen, mits de eigenaren de financiële middelen en organisatorische vaardigheden bezitten om deel te nemen aan integrale renovatieprojecten.

Doelstellingen en Succesfactoren

De Nederlandse doelstellingen voor warmtepompimplementatie zijn ambitious van aard en vereisen systematische aanpak van technische, economische en organisatorische uitdagingen. Het oorspronkelijke doel van 300.000 extra warmtepompen tot 2020 vormde de basis voor latere, verdergaande ambities die reiken tot 2030.

Het bereiken van deze doelstellingen hangt af van het functioneren van verschillende subsystemen binnen de warmtepompketen. Succesfactoren omvatten de technische ontwikkeling van warmtepompsystemen, de beschikbaarheid van gekwalificeerde installateurs, de financiële aantrekkelijkheid voor woningeigenaren en de ondersteunende maatregelen van overheidswege.

De inschatting van het succes van beide renovatieketens en hun bijbehorende doelstellingen wordt gebaseerd op het functioneren van subsystemen zoals technologieontwikkeling, marktacceptatie en regulatoire ondersteuning. Deze multi-factor benadering erkent dat warmtepompimplementatie een complex vraagstuk vormt dat coordinatie vereist tussen verschillende stakeholders en technische disciplines.

Het onderzoek naar systeemveranderingen die de installatie van 300.000 extra warmtepompen in de bestaande bouw voor eind 2020 kunnen stimuleren, heeft geleid tot inzichten die relevant blijven voor latere doelstellingen. Deze inzichten benadrukken het belang van geïntegreerde benaderingen die rekening houden met woningkenmerken, gebruikersbehoeften en marktcondities.

Toekomstige Ontwikkelingen en Technologieën

De toekomst van warmtepompen in de bestaande bouw wordt gekenmerkt door diverse ontwikkelingsrichtingen die elk hun eigen bijdrage leveren aan de verduurzaming van de woningvoorraad. De focus op elektrische warmtepompen bij renovatieconcepten weerspiegelt een bredere trend richting elektrificatie van verwarmingssystemen.

De keuze tussen HR-ketel, hybride of elektrische warmtepomp bij labelstappen toont de diversiteit aan opties die beschikbaar zijn voor woningeigenaren. Deze diversiteit is noodzakelijk vanwege de variatie in woningtypen, eigenschappen en financiële mogelijkheden van verschillende doelgroepen.

Het technisch potentieel van beide renovatieketens wordt beïnvloed door woningtypenanalyse, waarbij wordt vastgesteld dat renovatieconcepten niet bij alle typen woningen toepasbaar zijn. Deze realiteit vereist differentiatie in implementatiestrategieën die rekening houden met de specifieke karakteristieken en beperkingen van verschillende woningcategorieën.

De ontwikkeling van nieuwe warmtepomptechnologieën en -toepassingen zal naar verwachting het toepassingsbereik vergroten en de economische aantrekkelijkheid verbeteren. Deze ontwikkelingen zijn essentieel voor het bereiken van de ambitieuze doelstellingen voor 2030 en vereisen continue investering in onderzoek en ontwikkeling.

Conclusie

De implementatie van warmtepompen in de bestaande bouw in Nederland heeft zich ontwikkeld tot een volwassen marktsegment met substantiële groeipotentie. Met 167.000 nieuwe installaties in 2023 en een marktaandeel van meer dan tweederde in de bestaande bouw bevestigt de sector zijn centrale rol in de verduurzaming van de woningvoorraad.

Het technisch potentieel varieert aanzienlijk tussen woningtypen, waarbij rijwoningen 75% van de 2.486.000 eenheden betreft, meergezinswoningen 50% van 1.820.000, en vrijstaande en 2-onder-1-kapwoningen 90% van 1.432.000 eenheden. Deze differentiatie vereist een gefaseerde aanpak die rekening houdt met de specifieke karakteristieken en beperkingen van verschillende woningcategorieën.

De twee hoofdontwikkelingsroutes - traditionele renovatie en renovatieconcepten - bieden complementaire benaderingen voor warmtepompimplementatie. De focus op NOM-concepten met all-electric oplossingen binnen renovatieconcepten krijgt steeds meer aandacht, terwijl traditionele renovatie een gefaseerde aanpak hanteert.

De projecties tot 2030 tonen optimistische scenario's met 300.000 nieuwe warmtepompen per jaar vanaf 2026, wat het doel van 1 miljoen warmtepompen in bestaande woningen ruimschoots haalbaar maakt. Deze positieve vooruitzichten zijn gebaseerd op solide marktontwikkelingen, technologische vooruitgang en ondersteunende regulatoire maatregelen.

Het succes van warmtepompimplementatie hangt af van de coördinatie tussen technische ontwikkelingen, marktacceptatie en organisatorische capaciteiten. De erkenning dat verschillende subsystemen moeten functioneren om de ambitieuze doelstellingen te bereiken, benadrukt de complexiteit van deze transitie en noodzaak van systematische aanpak.

De Nederlandse aanpak van warmtepompimplementatie in de bestaande bouw biedt een waardevolle leerbasis voor andere landen die vergelijkbare verduurzamingsdoelstellingen nastreven. De combinatie van technische innovatie, marktontwikkeling en beleidsondersteuning vormt een voorbeeld voor de integrale benadering die nodig is voor succesvolle warmtetransitie in de gebouwde omgeving.