Water in warmtepomp: waterkwaliteit, waterniveau en onderhoud

Published by Redactie on november 1, 2025 | Category warmtepomp

Inleiding

Water speelt een cruciale rol in warmtepompsystemen, ongeacht of het om een water-water warmtepomp of een lucht-water variant gaat. Het water fungeert als transportmedium voor warmte tussen de bron (grondwater, lucht, etc.) en het verwarmingssysteem en de tapwaterbereiding in de woning. Het waterniveau en de waterkwaliteit beïnvloeden rechtstreeks de efficiëntie, prestaties en levensduur van de installatie. In dit artikel worden de technische aspecten van water in warmtepompsystemen besproken: van de werking van water-water warmtepompen en de bijbehorende infrastructuur tot de praktische aspecten van water bijvullen, druk beheren en onderhouden. De informatie is gebaseerd op de beschikbare bronnen en is bedoeld voor woningbezitters, doe-het-zelvers en professionals.

De water-water warmtepomp: hoe werkt het en wat is er nodig

Een water-water warmtepomp onttrekt warmte aan ondergrondse waterreservoirs en gebruikt deze voor verwarming en sanitair warm water. De temperatuur van grondwater is jaarrond redelijk constant, wat zorgt voor een hoog rendement. Het systeem werkt via een koelmiddelcircuit en een reeks van componenten die de warmte uit het grondwater halen, de druk en temperatuur verhogen, en vervolgens warmte afgeven aan het verwarmingssysteem of boiler. Dit vereist twee ondergrondse putten: een zuigput voor het oppompen van grondwater en een absorptieput voor het terugbrengen van het afgekoelde water. De putten hebben een gebruikelijke diepte tussen ongeveer 25 en 150 meter.

Belangrijk is dat de aanwezigheid van twee putten betekent dat een water-water warmtepomp niet voor elk huis geschikt is; er moet ruimte zijn en vergunningen en onderzoeken moeten mogelijk zijn. De investering omvat daarom niet alleen de warmtepompapparatuur, maar ook de graaf- en borenwerkzaamheden en, indien nodig, grondwateronderzoek. Deze structurele randvoorwaarden verklaren waarom de planning en installatiekosten aan de hoge kant kunnen liggen en waarom een grondwateranalyse vaak nodig is.

De warmtepomp werkt als volgt: het koelmiddel absorbeert thermische energie uit het grondwater en verdampt; de compressor verhoogt de druk en daardoor de temperatuur van de damp; vervolgens condenseert de damp in een warmtewisselaar en geeft warmte af aan het verwarmingssysteem of de warmwatertank; het afgekoelde water keert via de absorptieput terug naar de bodem, waarna het proces opnieuw begint.

Voordelen en beperkingen

De water-water warmtepomp heeft een aantal aantrekkelijke kenmerken: een hoog rendement in vergelijking met andere warmtepomptypes, een compact systeem dat beperkt ruimtebeslag in de woning heeft, weinig grondoppervlak nodig voor de installatie en relatief weinig onderhoud aan de warmtepomp. Deze voordelen maken het systeem aantrekkelijk voor goed geïsoleerde woningen met voldoende ruimte en de juiste grondwatercondities.

Er zijn echter ook nadelen. Door de noodzaak van twee putten zijn de planningskosten hoog. Een grondwateranalyse is vaak vereist en de installatie is prijzig vanwege de aanleg van de putten en de bijbehorende infrastructuur. Het is dus essentieel om vooraf goed te beoordelen of het systeem past bij de locatie en de woonsituatie. Voor sommige woningen zijn andere warmtepompvarianten een betere keuze.

Waterkwaliteit en waterniveau in de installatie

Waterkwaliteit en waterniveau zijn fundamentele factoren die de werking van de warmtepomp beïnvloeden. Water fungeert als transportmedium voor warmte; als het waterniveau te laag is, kunnen luchtbellen ontstaan en de stromen onregelmatig worden. Dit leidt tot verminderde efficiëntie en kan zelfs schade veroorzaken. Daarnaast kan het gebruik van verkeerde vloeistoffen problematisch zijn: in extreme winters kan puur water in de leidingen bevriezen, waardoor de installatie schade kan oplopen. Daarom wordt in sommige systemen een mengsel van water en glycol gebruikt om bevriezing te voorkomen. Het exacte type vloeistof en de verhouding hangen af van de fabrikant; de instructies van de fabrikant zijn hierbij leidend.

Het drukgebied van de installatie is een tweede cruciaal punt. Volgens instructies uit betrouwbare bronnen moet het drukvlak in warmtepompinstallaties binnen een bepaald bereik liggen, bijvoorbeeld tussen 1,5 en 2 bar. Als het drukniveau onder deze drempel komt, is het bijvullen van water of het aanvullen van de juiste vloeistof nodig. Het bijvullen moet zorgvuldig worden uitgevoerd om schade aan de warmtepomp of leidingen te voorkomen. Een te hoge druk is eveneens ongewenst, omdat dit tot leidingbreuken of defecte onderdelen kan leiden.

Om deze redenen is een systematisch beheer van waterkwaliteit en waterniveau essentieel. Dit omvat regelmatige controles van het drukvlak, visuele inspecties op vuil of verontreiniging, en het opvolgen van fabrikantadviezen over het type vloeistof en de verhoudingen. Wanneer onzekerheid bestaat over de waterkwaliteit, is een professionele beoordeling raadzaam.

Bijvullen van water: voorbereiding en uitvoering

Het bijvullen van water of vloeistof in een warmtepompinstallatie is een onderhoudsstap die direct invloed heeft op prestaties en levensduur. Voordat het bijvullen begint, zijn er enkele voorbereidende stappen die het proces veilig en efficiënt maken:

De instructies van de fabrikant controleren: elke warmtepomp heeft specifieke eisen voor het type vloeistof dat gebruikt mag worden. In sommige gevallen is puur water toegestaan; in andere gevallen moet een mengsel van water en glycol worden toegepast om bevriezing te voorkomen.
Het juiste drukgebied identificeren en bevestigen: bijvoorbeeld tussen 1,5 en 2 bar. Een drukmeting geeft een referentiepunt voor het bijvullen.
De installatie inspecteren op lekkage of luchtinsluiting: luchtbellen kunnen leiden tot onregelmatige stromen en verminderde efficiëntie.

Tijdens het bijvullen is het van belang om te werken met geschikte materialen en gereedschappen, en om de temperatuur en druk rustig en gecontroleerd te verhogen. Het ontluchten van het systeem is vaak noodzakelijk om lucht te verwijderen die de warmteoverdracht hindert. Wanneer automatische systemen beschikbaar zijn die de druk en waterkwaliteit continu monitoren, kunnen deze helpen om problemen vroegtijdig te detecteren en het onderhoud te vereenvoudigen.

Bij twijfel over de procedure of bij het optreden van onregelmatigheden is het raadzaam professionele hulp in te schakelen. Verkeerd bijvullen kan schade aan de warmtepomp en leidingen veroorzaken, en een onjuist mengsel kan in koude periodes tot bevriezing leiden. Het volgen van de richtlijnen en het inzetten van expertise waar nodig, zijn belangrijke aspecten van goed onderhoud.

Tapwater en boiler: capaciteit en praktische warmwatervoorziening

Warmtepompsystemen beschikken doorgaans over een ingebouwde of losse boiler, afhankelijk van het model en de configuratie. Een boiler houdt een voorraad warm water beschikbaar die snel of in één keer gebruikt kan worden. Dit is essentieel voor de tapwaterbereiding en voor activiteiten zoals douchen of baden.

De hoeveelheid beschikbaar warm water hangt af van de grootte van de boiler en de ingestelde temperatuur. Voor de meeste mensen ligt de gewenste douchetemperatuur rond 39 °C. Het warme water uit de boiler (bijvoorbeeld 55 °C) wordt bij de kraan gemengd met koud water (circa 10 °C) tot de gewenste lagere gebruikstemperatuur. Hierdoor is in de praktijk meer warm water op gebruikstemperatuur beschikbaar dan de boilercapiteit alleen suggereert. Een rekenvoorbeeld illustreert dit: bij een boilercapaciteit van 180 liter en een instelling van 55 °C is de beschikbare hoeveelheid warm water op 39 °C ongeveer 279 liter. De formule hiervoor is: (55 - 10 °C) / (39 - 10 °C) × 180 = circa 279 liter. In werkelijkheid is de berekening iets ingewikkelder: water in de onderkant van de boiler is vaak iets minder warm, de warmtepomp start al met boilerverwarming tijdens het tappen en het koude water is meestal warmer dan 10 °C. Ook instellingen zoals de comfortstand beïnvloeden de hoeveelheid beschikbaar warm water. Toch geeft deze vereenvoudigde berekening een goede indicatie van de hoeveelheid warm water die je kunt verwachten.

Standaard zijn de combi warmtepompen van bepaalde fabrikanten voorzien van een ingebouwde boilervat van ongeveer 170-180 liter. Er zijn ook losse boilers beschikbaar tot wel 1.000 liter. Een grotere boilercapaciteit vergroot uiteraard de voorraad warm water op gebruikstemperatuur. Daarnaast kunnen, indien nodig, extra boilers of boilerconfiguraties worden geïnstalleerd om specifieke behoeften te dekken.

Hoeveel warm water je daadwerkelijk nodig hebt, hangt af van verschillende factoren: het type douchekop (waterbesparend versus regendouche), de grootte van het gezin, de timing van het douchen (direct na elkaar of met tussenpozen zodat de boiler kan herstellen), en de boilercapaciteit. Een passende combinatie van boiler en warmtepompinstellingen zorgt ervoor dat de warmwatervraag zonder onderbrekingen wordt gedekt.

Praktische aandachtspunten voor boiler en tapwater

Het is belangrijk om de boilerregeling en warmwaterinstellingen te optimaliseren voor het beoogde gebruik. Voor dagelijks douchen kan een instelling rond 55 °C praktisch zijn, omdat dit een goede balans geeft tussen mengcapaciteit en hygiëne. Bij intensief gebruik, bijvoorbeeld in grotere gezinnen met opeenvolgende douches, kan een grotere boiler of een tweede boiler uitkomst bieden. Ook de mix van waterbesparende en luxueuze douchekoppen beïnvloedt de warmwaterbehoefte.

Let op dat de boiler ruimte inneemt; een boiler van circa 200 liter of meer vergt aanzienlijke ruimte. Dit moet bij de voorbereiding en installatie van de warmtepomp worden meegenomen, zodat de locatie van de boiler geschikt is en de leidingvoering efficiënt kan worden uitgevoerd.

Onderhoud van het watersysteem

Het watersysteem van een warmtepomp vereist regelmatig onderhoud om verstoppingen, corrosie en andere problemen te voorkomen. De onderhoudswerkzaamheden omvatten onder andere het reinigen van filters, het controleren van het water op verontreinigingen en het bewaken van het drukgebied. Vuil in het water kan de doorstroming hinderen en de warmteoverdracht verslechteren. Corrosie kan leidingen en componenten aantasten, wat de levensduur van de installatie verkort.

Naast visuele inspecties zijn periodieke controles van de waterdruk en, indien van toepassing, het glycolgehalte aan te bevelen. Het onderhoudsschema dient afgestemd te zijn op de gebruiksomstandigheden en de instructies van de fabrikant. Door onderhoud consequent uit te voeren, blijven de efficiëntie en betrouwbaarheid van het systeem op niveau.

Filters en waterkwaliteit

Filters zijn een kritiek onderdeel van het watersysteem. Vuil en deeltjes kunnen zich ophopen en de doorstroming belemmeren. Het reinigen of vervangen van filters gebeurt volgens de voorschriften van de fabrikant en de specifieke omstandigheden van de installatie. Het controleren van het water op verontreinigingen helpt bij het vroegtijdig opsporen van problemen. Bij afwijkingen of twijfel over de waterkwaliteit is het raadzaam een professional in te schakelen.

Voorbereiding van de woning: isolatie en afgiftesysteem

Een water-water warmtepomp is een geschikte oplossing voor verwarming en tapwaterbereiding, maar de woning moet voldoen aan basisvoorwaarden om de warmtepomp efficiënt te laten werken. Goede isolatie van dak, vloeren, ramen en wanden is essentieel. Door goed te isoleren houd je de warmte in de winter binnen en de koelte in de zomer buiten. Hierdoor hoeft de warmtepomp minder hard te werken en blijft het energieverbruik laag. Het investeren in isolatie verbetert het comfort en de prestaties van het gehele systeem.

Daarnaast is een laag-temperatuur afgiftesysteem belangrijk. Water-water warmtepompen werken doorgaans het efficiëntst bij lagere watertemperaturen in het afgiftesysteem, bijvoorbeeld via vloerverwarming of radiatoren die geschikt zijn voor lagere temperaturen. Dit sluit aan bij de constante en relatief milde warmtebron die grondwater biedt. Door te kiezen voor een lage-temperatuursysteem wordt de benodigde compressorarbeid beperkt, wat gunstig is voor het rendement.

Voor tapwaterbereiding is, net als bij andere warmtepompen, vaak een boiler nodig die door de warmtepomp op temperatuur wordt gehouden. Deze boiler kan aanzienlijk ruimte innemen; dit moet bij de planning en indeling van de woning worden meegenomen. Het is raadzaam om de benodigde ruimte voor de boiler en leidingen in de ontwerpfase te reserveren.

Praktische implicaties en keuze van warmtepompsysteem

De inzet van water-water warmtepompen biedt voordelen op het gebied van rendement en beperkte ruimtebehoefte, maar de randvoorwaarden zijn niet voor elke woning gunstig. De aanwezigheid van geschikt grondwater, de mogelijkheid tot het boren van twee putten en de ruimte voor de installatie zijn bepalend. Daarnaast zijn de planningskosten en de kosten voor de putten substantieel. Wie twijfelt over de geschiktheid van de locatie kan overwegen om alternatieve warmtepompvarianten te bekijken die minder infrastructurele ingrepen vergen.

Zodra de beslissing voor een water-water warmtepomp is genomen, is de volgende stap het zorgvuldig voorbereiden en inrichten van het watersysteem. De waterkwaliteit bewaken, druk beheersen en onderhouden volgens fabrikantvoorschriften zijn kernpunten. Dit houdt het systeem in optimale conditie en verlengt de levensduur. Het correct bijvullen van water of glycolmengsel, het controleren van filters en het tijdig verhelpen van afwijkingen behoren tot de vaste onderhoudstaken.

Tot slot is de warmwatervoorziening een essentieel onderdeel van het totale systeem. Door de boilercapaciteit en de temperatuurinstellingen af te stemmen op het gebruikspatroon van het huishouden, kan comfortabel en betrouwbaar warm water worden geleverd. Wie veel warm water gebruikt of dit op piekmomenten wil beschikbaar hebben, doet er goed aan een boiler met voldoende capaciteit te kiezen en te zorgen voor een waterbesparende douchekop waar passend.

Conclusie

Water is een fundamenteel onderdeel van elke warmtepompinstallatie. In een water-water warmtepomp vormt grondwater de constante warmtebron die via een koelmiddelcircuit en warmtewisselaars wordt ingezet voor verwarming en tapwater. De aanwezigheid van twee putten en de bijbehorende onderzoek- en installatiekosten zijn belangrijke beperkingen die de toepasbaarheid beïnvloeden. De waterkwaliteit en het waterniveau moeten zorgvuldig beheerd worden: een juist vloeistofmengsel (water of water-glycol), druk in het juiste bereik en een systeem vrij van vuil en luchtbellen zijn nodig om efficiëntie en levensduur te waarborgen.

Het bijvullen van water of vloeistof vergt voorbereiding en het volgen van fabrikantrichtlijnen, inclusief controle van het drukgebied (bijvoorbeeld 1,5-2 bar) en het zorgvuldig ontluchten van het systeem. Voor de tapwaterbereiding zijn boilerkeuze en temperatuurinstellingen cruciaal. Door mengverhoudingen en boilerconfiguraties af te stemmen op het gewenste warmwatercomfort, kan een warme en stabiele watervoorziening worden gegarandeerd.

Onderhoud van het watersysteem, met aandacht voor filters, druk, vloeistofkwaliteit en leidingconditie, is noodzakelijk om problemen te voorkomen. Een goed geïsoleerde woning en een laag-temperatuur afgiftesysteem versterken de prestaties van de warmtepomp. Wie deze randvoorwaarden in acht neemt en onderhoud serieus neemt, kan rekenen op een efficiënt, duurzaam en betrouwbaar warmtepompsysteem dat jarenlang optimale prestaties levert.