Energiegebruik van warmtepompen: consumptie, kosten en optimalisatie

Een warmtepomp is een van de meest energiezuinige manieren om woningen te verwarmen en te koelen. In tegenstelling tot een traditionele cv-ketel wekt een warmtepomp zelf geen warmte op, maar verplaatst hij warmte vanuit een bron (lucht, water of grond) naar het interieur. Voor die verplaatsing gebruikt hij elektriciteit. Het stroomverbruik is daarom de belangrijkste factor voor de energiekosten en de terugverdientijd. In dit artikel vindt u concrete cijfers over het jaarlijkse en dagelijkse energiegebruik per type warmtepomp, rekensjablonen om het verbruik te bepalen, de invloed van COP en SCOP, kostenberekeningen en praktische tips om het verbruik te optimaliseren.

Wat is een warmtepomp en waarom bepalen COP en SCOP de efficiëntie?

Een warmtepomp haalt warmte uit de lucht (lucht-lucht, lucht-water), uit grondwater of de bodem (geothermisch) of uit oppervlaktewater (water-water). Daarbij verbruikt hij elektriciteit om die warmte te verpompen, te comprimeren en vervolgens af te geven aan de woning of aan tapwater. Een belangrijke efficiëntiemaat is de COP (Coefficient of Performance). De COP geeft de verhouding weer tussen de opgewekte warmte en de verbruikte elektriciteit: bij een COP van 3 produceert de warmtepomp 3 kWh warmte per kWh stroom. In de praktijk liggen COP-waarden voor warmtepompen vaak tussen de 3 en 4. De SCOP (Seasonal Coefficient of Performance) is het jaarresultaat van de COP, gemiddeld over alle seizoenen en temperatuuromstandigheden. De SCOP is daarom een nauwkeurigere maatstaf voor het werkelijke jaarrendement, omdat hij rekening houdt met de schommelingen in buitentemperatuur en warmtevraag.

Waarom verschilt het energiegebruik per type en situatie?

Het energiegebruik van een warmtepomp hangt van meerdere factoren af: - Type warmtepomp: een geothermische warmtepomp haalt warmte uit de stabiele grond en heeft over het algemeen een hoger rendement dan een lucht-water warmtepomp die afhankelijk is van wisselende buitenlucht. - Rendement (COP/SCOP): hoe hoger het rendement, hoe minder elektriciteit nodig is om dezelfde warmte te leveren. Een warmtepomp met een COP rond de 3-4 benut stroom dus efficiënt. - Energieverbruik van de woning: hoe groter de warmtevraag (afhankelijk van oppervlakte, isolatie en het aantal bewoners), hoe meer de warmtepomp moet produceren en dus hoe meer elektriciteit hij verbruikt. - Gebruik: een warmtepomp die alleen voor verwarming wordt ingezet verbruikt minder dan een systeem dat zowel verwarming als tapwater verzorgt. - Buitentemperatuur en bron: het temperatuurverschil tussen bron (lucht, grond of water) en gewenste binnentemperatuur beïnvloedt het rendement. Hoe kleiner het verschil, hoe beter het rendement en hoe lager het stroomverbruik.

Deze factoren verklaren waarom het stroomverbruik tussen huishoudens uiteenloopt en waarom gemiddelde waarden altijd indicatief blijven.

Hoe bereken je het stroomverbruik van een warmtepomp?

Er zijn twee praktische manieren om het stroomverbruik te bepalen: - Methode 1: op basis van het totale energieverbruik in de woning Eenvoudigste benadering: stroomverbruik warmtepomp (kWh/jaar) = energieverbruik woning voor verwarming en sanitair (kWh/jaar) / COP

Voorbeeld: een gezin verbruikt jaarlijks 15.000 kWh voor verwarming en tapwater. De warmtepomp heeft een COP van 3. Het stroomverbruik van de warmtepomp is dan 15.000 kWh / 3 = 5.000 kWh per jaar. Voor een warmtepomp met een COP van 4 is dat 15.000 / 4 = 3.750 kWh per jaar.

• Methode 2: op basis van vermogen, SCOP en verwarmingsuren Formule: (Verwarmingsvermogen (kW) / SCOP) × verwarmingsuren per jaar = stroomverbruik per jaar

Voorbeeld: - Verwarmingsvermogen: 5 kW - SCOP: 4 - Verwarmingsuren per jaar: 2.000 - Stroomverbruik per jaar: (5 / 4) × 2.000 = 2.500 kWh - Jaarlijkse stroomkosten (bij €0,35 per kWh): 2.500 × 0,35 = €875

Met deze formules kunt u het verbruik snel doorrekenen voor uw situatie. Voor een nauwkeurige inschatting laat u het berekenen door een ervaren installateur, gebaseerd op uw werkelijke energieverbruik en de SCOP van de gekozen warmtepomp.

Jaar- en dagverbruik per type warmtepomp

Warmtepompen hebben verschillende gemiddelde verbruiken, afhankelijk van het type en het ontwerp. De onderstaande tabel geeft een indicatie van het jaarlijks stroomverbruik per type, gebaseerd op een gemiddelde jaarlijkse warmtebehoefte van 15.000 kWh.

Tabel 1. Type warmtepomp, rendement (COP), jaarlijks stroomverbruik en dagverbruik

Berekend op een jaarlijks energieverbruik van 15.000 kWh (verwarming en sanitair). *Berekend op 365 dagen.

Aanvullende algemene cijfers uit andere bronnen bevestigen dat het verbruik vaak tussen 2.000 en 3.200 kWh per jaar ligt, wat overeenkomt met circa 5 à 8 kWh per dag. In nieuwbouwwoningen met een betere isolatie ligt het verbruik lager dan in oudere woningen.

Ter aanvulling geeft de volgende tabel overzicht van typische waarden die in de praktijk vaak worden aangetroffen voor het stroomverbruik per type:

Tabel 2. Overzicht van gangbare jaarlijkse stroomverbruiken per type warmtepomp

Bronnen noemen ook dat een traditionele cv-ketel gemiddeld circa 500 kWh stroom per jaar verbruikt. Daarbovenop komt het gasverbruik: in een appartement gemiddeld 900 m³ per jaar; in een twee-onder-een-kapwoning kan dit oplopen tot 1.650 m³ per jaar.

Wat beïnvloedt het stroomverbruik het meest?

Het rendement van de warmtepomp, uitgedrukt in COP, is de belangrijkste drijver voor het verbruik. Een warmtepomp met een hogere COP produceert meer warmte per kWh stroom en verbruikt dus minder elektriciteit om dezelfde warmtevraag te dekken. Daarnaast is de totale warmtevraag doorslaggevend: huizen met hoge isolatiegraad en compacte volumes vragen minder energie en leiden daardoor tot een lager stroomverbruik. Ook het gebruik speelt een rol: warmtepompen die alleen voor verwarming of alleen voor sanitair warm water worden ingezet, verbruiken minder dan systemen die beide taken uitvoeren. Tot slot is het verschil tussen bron- en binnentemperatuur essentieel: naarmate de bron dichter bij de gewenste binnentemperatuur ligt, werkt de warmtepomp efficiënter en verbruikt hij minder stroom.

Stroomkosten per type warmtepomp

Met de hierboven genoemde verbruiken kunt u eenvoudig de jaarlijkse stroomkosten berekenen. Als rekenvoorbeeld hanteren we €0,35 per kWh (€0,35/kWh). Bij een dagverbruik van 5 à 8 kWh liggen de kosten dan rond €1,75 tot €2,80 per dag.

Tabel 3. Jaarlijkse stroomkosten per type warmtepomp (bij €0,35/kWh)

Deze kosten zijn indicatief. Uw werkelijke kosten hangen af van uw elektriciteitstarief en de specifieke SCOP van het gekozen model. In de praktijk kunt u de kosten nauwkeuriger berekenen met de formule (Verwarmingsvermogen/SCOP × verwarmingsuren per jaar × elektriciteitstarief).

Verschillen met traditionele verwarming

Een warmtepomp verbruikt stroom, terwijl een cv-ketel vooral gas gebruikt. Een cv-ketel verbruikt gemiddeld ongeveer 500 kWh stroom per jaar, bovenop het gasverbruik. Voor appartementen ligt het gemiddelde gasverbruik rond 900 m³ per jaar; voor twee-onder-een-kapwoningen kan dit tot 1.650 m³ per jaar oplopen. Omdat een warmtepomp doorgaans 3 tot 4 kWh warmte produceert per kWh stroom, kan hij bij gelijkwaardige warmtebehoefte substantieel minder primaire energie verbruiken dan een gasgestookte ketel, hoewel het elektriciteitsverbruik hoger kan zijn. De exacte besparing hangt af van woning, isolatie, temperatuurinstellingen en het gekozen type warmtepomp.

Kostenbesparing en optimalisatie

Hoewel de exacte kostenbesparing afhankelijk is van uw woonsituatie en energietarieven, zijn er enkele bewezen manieren om het stroomverbruik van uw warmtepomp te beperken en de efficiency te verhogen: - Kies het juiste type: overweeg een geothermische warmtepomp als uw woning geschikt is, omdat deze vaak een hoger rendement biedt dan lucht-water systemen. Hybride oplossingen kunnen aantrekkelijk zijn in bestaande bouw met beperkte isolatie. - Optimaliseer het rendement: een hogere COP of SCOP leidt direct tot een lager stroomverbruik. Informeer bij de fabrikant naar het seizoensrendement (SCOP) en kies een model dat ook bij lagere buitentemperaturen goed presteert. - Verbeter de isolatie: een goed geïsoleerde woning verlaagt de warmtevraag en daarmee het stroomverbruik van de warmtepomp. In nieuwbouwwoningen is het verbruik doorgaans lager dan in oudere woningen. - Pas het gebruik aan: beperk het aantal uren dat de warmtepomp onnodig draait. Temperatuurinstellingen die overdag en ’s nachts worden aangepast, kunnen het verbruik verlagen. - Let op tapwatergebruik: warmtepompen die zowel verwarming als sanitair warm water leveren, hebben een hoger verbruik dan systemen die alleen verwarmen. Overweeg een efficiënt sanitair systeem of de aansluiting op een warmwaterboiler met goede isolatie. - Monitor het rendement over seizoenen: omdat SCOP rekening houdt met seizoensinvloeden, is dit de beste maat voor jaarrendement. Houd uw verbruik bij en vergelijk met eerdere jaren om trends te zien.

Door deze maatregelen te combineren, kunt u het stroomverbruik en de bijbehorende kosten verlagen zonder concessies aan comfort.

Veelgestelde praktijkvragen

• Wat is een realistische inschatting van mijn warmtepompverbruik? Gebruik de formules en tabellen in dit artikel. Een warmtepomp die uitsluitend verwarmt en tapwater levert, verbruikt gemiddeld tussen 3.000 en 7.500 kWh per jaar, afhankelijk van het type. In neuwbouw, met betere isolatie, ligt dit vaak aan de onderkant van de bandbreedte. Hybride systemen verbruiken doorgaans tussen 1.500 en 3.000 kWh per jaar.

• Kan ik mijn gasverbruik volledig vervangen met een warmtepomp? Dit hangt af van uw woning en isolatiegraad. Lucht-water warmtepompen kunnen in goed geïsoleerde woningen vaak het gasverbruik sterk verlagen. Bij oudere woningen kan een hybride oplossing (warmtepomp + cv-ketel) praktisch zijn om hoge investeringen en verbouwingen te vermijden.

• Wanneer gebruikt een warmtepomp minder stroom? Het verbruik is lager bij een kleinere binnentemperatuur, een hogere SCOP, een bron met temperatuur dichter bij de binnentemperatuur (bijvoorbeeld grond) en een woning met goede isolatie. Ook het gebruik speelt een rol: minder draaiuren en beperkt tapwatergebruik verlagen het verbruik.

Praktische rekensjablonen

• Methode 1: totale warmtebehoefte
  • Energieverbruik woning: 15.000 kWh/jaar (verwarming + sanitair)
  • COP: 3 → stroomverbruik: 5.000 kWh/jaar
  • COP: 4 → stroomverbruik: 3.750 kWh/jaar
• Methode 2: vermogen × uren
  • Vermogen: 5 kW, SCOP: 4, uren: 2.000 → verbruik: (5/4)×2.000 = 2.500 kWh/jaar
  • Kosten: 2.500 × 0,35 = €875 per jaar

Vervang de voorbeeldwaarden door uw werkelijke cijfers voor een nauwkeurige inschatting. Voor de beste resultaten laat u de berekening door een installateur uitvoeren met productgegevens (SCOP en vermogen) en uw lokale energietarieven.

Belangrijk om te onthouden

• Warmtepompen zijn energiezuinig: met 1 kWh elektriciteit produceren ze gemiddeld 3 tot 4 kWh warmte.
• Het verbruik verschilt per type: lucht-water ligt hoger dan grond-water; hybride ligt doorgaans lager omdat het deels op gas werkt.
• COP en SCOP zijn essentieel: kies voor een model met een hoge seizoenswaarde (SCOP) voor een lager stroomverbruik.
• Isolatie en gebruik bepalen veel: een goed geïsoleerde woning en een zuinig gebruikspatroon leiden tot lagere kosten.
• Rekensjablonen helpen: met eenvoudige formules kunt u het verbruik en de kosten voor uw situatie uitrekenen.

Conclusie

Warmtepompen bieden een energiezuinige manier om woningen te verwarmen en te koelen. Het stroomverbruik varieert per type, rendement en woningspecifieke factoren, maar ligt doorgaans tussen 2.000 en 7.500 kWh per jaar. Lucht-water warmtepompen verbruiken gemiddeld 3.000 tot 5.000 kWh per jaar; grond-water variëren van 2.500 tot 4.500 kWh; hybride systemen van 1.500 tot 3.000 kWh. Dagelijks ligt het verbruik vaak rond 5 à 8 kWh, met een ruime bandbreedte afhankelijk van het type en de woning. De COP (en vooral de SCOP) bepalen hoeveel warmte per kWh stroom wordt geleverd, en vormen daarmee de kern van een lage energierekening. Door het juiste type te kiezen, te investeren in isolatie en het gebruik te optimaliseren, kunt u het stroomverbruik en de kosten substantieel verlagen, met behoud van comfort.

Bronnen

1. Hoeveel stroom verbruikt een warmtepomp? - Alles over Verduurzamen
2. Verbruik warmtepomp - Warmtepompenadvies.nl
3. Verbruik van een warmtepomp - Nefit Bosch