Houtbouw in de Verlichting: Innovaties en Praktische Kansen in 2019

Op 21 november 2019 verliep de Houtdag, een korte maar intensieve kennisuitwisseling in Naturalis in Leiden, onder het kloppende motto: ‘Hout heeft de toekomst’. Deze dag bracht de meest relevante trends en vraagstukken van de houtbouw in Nederland samen en richtte de aandacht op concrete technische mogelijkheden, regelingskaders en realisatieprojecten. Aanwezigen varieerden van architecten en bouwadviseurs tot uitvoerend bouwbedrijf en studenten. Tijdens deze dag werd duidelijk dat houtbouw in Nederland niet langer op de periferie van de bouwsector staat, maar centraal móet komen in de opkomende groene bouwtransitie.

In deze uitgebreide gids bespreken we de belangrijkste inzichten, presentaties en trends en bespreken we de toekomstperspectieven van houdbouw in technisch, juridisch, functioneel en esthetisch opzicht, met ondersteuning van relevante data en gerapporteerde praktijkuitkomsten.

Nederland als bouwland in verandering

De bouwsector in Nederland, en vooral de woningbouw, staat op het punt van een tectonische verschuiving. Regeringsakkoorden zoals het Klimaatakkoord en Grondstoffenakkoord drukken op de sector om uitstoot van CO2 en stikstof verificerbaar af te bouwen. Bovendien loopt het beschikbare bouwmateriaal, zoals zand, steeds sneller op. In dat licht verschijnt bouwen met hout niet langer als een exotische afleiding, maar als een technisch en ecologisch aantrekkelijke uitbouw- en nieuwbouwstrategie.

Houtbouw biedt in concrete termen vele voordelen: het bouwproces is sneller en flexibeler; materiaalvoorraad is zekerer dan voor beton of staal; en hout is bij uitstek een duurzaam bouwmateriaal dat CO2 opslaat in plaats van uit te stoten. Al deze factoren draaien samen tot het opvallende fenomeen van het “Perfect Storm”-syndroom dat de houtbouw in 2019 betrof, zoals gepresenteerd tijdens de Houtdag 2019.

Houtbouw als oplossing in een onzeker bouwklimaat

Volgens presentatiegegevens die tijdens de Houtdag 2019 werden gedeeld (met data vanuit het overlegplatform van Het Houtblad), blijkt dat houtbouw onvoldoende een alternatief is – het is op dit moment de enig realistische inbreng in de bouwtoekomst die tegemoetkomt aan de ecologische, financiële én bouwtechnische eisen. In het kader van de transitie van vervalsten bouw naar circulair bouwen is hout op dit moment het enige bouwmateriaal dat herhaaldelijk aangroeit, volledig demontabel is en CO2 opslaat.

Gezien het feit dat ook de woningcorporaties en gemeenten op zoek zijn naar schaalbare en verifieerbare alternatiefbouwmethodieken, moet deze kanteling snel starten. In tegenstelling tot traditionele bouwmethoden zoals beton- of stalen constructies, die zwaar zijn en veel afval genereren, biedt houtbouw de aanloop naar een bouwsector op basis van biologische materialen (biobased) die op de lange termijn ook voordeliger blijkt in operationele kosten en emissiebeperkingen.

Technische en ontwerpinnovaties in houtbouw

De Houtdag 2019 richtte de aandacht op een aantal technische en esthetische trends die actueel zijn in de houtbouwsector. Een belangrijk voorbeeld hiervan is zelfbuigend kruislaaghout (CLT), een innovatieve vorm van straatbouwmaterialen dat steeds meer in productie opkomt en toepassingen vindt in zowel woon- en kantoorgebouwconstructies.

Innovatie op het gebied van CLT

Een van de bijstelende presentaties tijdens de Houtdag 2019 werd aangeboden door Simon Bechert van de universiteit van Stuttgart, die de toepassing van ultralichte houtconstructies demonstreerde. Deze houtstructuren zijn op basis van biomimicry (aangeleerd uit de natuur) ontworpen en maken vaak gebruik van CLT materialen. Deze nieuwe generatie houtconstructies is niet alleen lichter en sterkere, maar ook flexibeler in het gebouwontwerp.

Zelfbuigend CLT is een voorbeeld van deze technische vernieuwingen. Door nanotechnologische innovaties en specifieke verwerkingstechnieken is het mogelijk om CLT-palen direct te laten buigen zonder daarbij het materiaalprestatieniveau te verliezen. Dit betekent dat architecten en bouwers meer vrije hand hebben in de vormvragen, zonder in te boeten op prestatieroosters.

In tegenstelling tot traditionele houtconstructies is CLT ook geschikt voor een uitbreiding tot 8 tot 10 verdiepingen, afhankelijk van de structuurontwerpen. In Scandinavië zien we een razendsnelle toename in hoogbouw door hout, zoals gerapporteerd door architect en ingenieur Jens Erneholt (WSP Stockholm). Daar wordt hout niet langer beschouwd als een tijdelijk of tijdelijk gebruiksmateriaal, maar als de grondstof van uitverkochte en duurzame woning- en kantorenprojecten.

Klassieker in vooruitgang: Houtskeletbouw

Een van de oudere en relatief bekendere houtbouwtechnologie is de houtskeletbouw. Deze methode is goed bewezen en blijft op dit moment populaair bij woningbouwprojecten aan de rand van de steden. Tijdens de Houtdag 2019 gaf Harm Valk, adviseur bij Nieman Raadgevende Ingenieurs, aan hoe de BENG-norm van invloed is op de ontwerpmethodieken en uitvoering van zulke houdskeletprojecten.

De BENG norm geeft bouwers beperkte maar duidelijke richtlijnen voor structuurberekeningen, warmteisolaties, geluidsisolatie en vochtbeheersing. Omdat de norm zowel bouwconstructies als gebruikskwaliteiten abstraheert, eisen moderne houtskeletprojecten dat bouwers hun plannen en materialen extra grondig onderbouwen en valideren.

Praktische uitdagingen bij houtbouw

Naast de technische en innovatieve kanten van houtbouw is er ook aandacht geweest voor de praktische uitdagingen die het met zich meebrengt.

Een interessant project, waaraan was voorgesteld door Sander Kok van J.P. Van Eesteren Architekten, was het nieuw ontwikkelde kantoorcomplex voor Triodos Bank, gevestigd in de Nieuwegeinse wijk. Dit project was voorbeeldgevend in de zin dat houtbouw in combinatie met voorgedefinieerde constructies wordt toegepast in een functioneel en visueel succesvol gebouw.

Bij dit project kwam onder andere een complete liftschacht in kruislaaghout aan een dag geplaatst, en was er binnen de korte bouwperiode weinig opleverpunten. Vanwege de houtconstructie kon ook met lichtere machines worden gewerkt, wat voordelen had voor de logistiek en bouwintensiteit. Uiteraard blijven ook uitdagingen zoals de beheersing van vocht en de aansluiting op andere materialen belangrijk. Daarbij moest ook met een bouwpatholoog worden samengewerkt om de uitkomst zeker te stellen.

Deze casus toont aan dat houtbouw niet enkel duurzaam en ecologisch is, maar ook economisch en operationeel haalbaar voor complexe projecten.

Opvang van kansen en beperkingen

In praktijkbelevingen zoals die van projectenbouwer Sander Kok duidelijk: houtbouw vraagt om een flexibel en innovatief gedachtegoed, maar ook een systematische aanpak bij het reguleren en uitvoeren van samenwerkingen met onderaannemers en specialisten als bouwpathologen. Deze extra aandacht bij details en samenwerking zorgt ervoor dat houtbouwprojecten met betere kansen worden voltooid, maar vereist zowel voorgestelde planningsinvesteringen als kwaliteitssamensmelting.

Juridische en regelgevingkaders

Een ander cruciaal aspect van de Houtdag 2019 was de nadruk op de regelgevingskaders voor houtbouw in Nederland. Met het oog op toekomstige verordeningen, normatieve streefdoelen en de stijgende eisen voor duurzaamheid was het belangrijk om de regulatieve aspecten te verhelderen.

BENG-norm en houtbouwstandaards

De BENG-norm (Basis Energieprestatienorm) stelt eisen aan energie-efficiëntie en duurzaamheid in de bouw. Deze norm heeft een grote impact op houtbouwprojecten, ook al zijn houtbouw constructies vaak op zichzelf energie- en klimaatneutrale.

Adviseurs zoals Harm Valk betoogden tijdens hun presentatie dat in combinaties met biobased isolatie- en constructiemethoden, de BENG-norm niet alleen meetabel is, maar ook technisch eenvoudiger in het ontwerp van houtconstructies.

Bouwregelgeving en klimaanalen

Daarnaast is er een versterkte rol verwacht door bouwregelgevende instellingen. Houtconstructies mogen momenteel in maximaal 8 tot 9 verdiepingen in Nederland, afhankelijk van de specifieke constructie. Hierdoor liggen houtbouwprojecten zowel voor stadsbouw als voor woningbouw op de grens van het regelgevend beleid.

Hoewel er momenteel een gunstige trend is in houtbouw, is het ook van groot belang dat bevoegdheden en regulaties bijblijven met de ontwikkeling van nieuwe bouwmaterialen. Hierbij heeft de sector dringend houvast op de toekomstige opbouw van overheidsinvesteringsplannen en beleid. De rol van technische instanties zo als het Centrum Hout, die standaardisatie en validatie faciliteert, is hierin sleutel.

Houtbouwprojecten: Case-studies en overwinningen

Het organisatieplatform van Dag van de Houtbouw (waarvan ook de Houtdag 2019 een deel was) richt zich met name op het presenteren van concrete case-studies en projecten die houtbouw in praktijk verifiëren.

Een van de voorbeelden is de nieuwbouw van de Naturalis museumgevel, die in hout werd gerealiseerd en zowel structurelle als esthetische uitdagingen vertegenwoordigt. Ook andere projecten in de regio’s zijn gebruikt als voorbeelden voor onderzoek en uitbouw van houtbouwprojecten in stedelijke en dorpslandelijke situaties.

Deze projecten tonen hoe hout niet alleen stijlvol en esthetisch is, maar ook sterk in combinatie met biobased en circulaire inzichten in architectuur en bouw. Houtconstructies zijn bijzonder geschikt voor projecten die flexibel of modulair kunnen worden uitgevoerd — dit maakt de techniek ook gunstig in tijden van flexibele of tijdelijke infrastructuur.

De toekomst van houtbouw in Nederland

Aan de hand van de inzichten en presentaties van de Houtdag 2019 valt af te leiden dat we op het allereerste kruispunt staan van de landelijke houtbouwtransitie.

Daarom is de organisatie van Dag van de Houtbouw, op 21 juni 2025, ook een strategische stap voor de sector. Dit event wil niet enkel als een podium fungeren, maar als een motor voor het landelijke omdraaien van woningbouwprojecten en stedenbouwplannen. De intentie, zoals uitgelegd in de campagne “Oud denken slopen en nieuw doen introduceren”, is om schaal te maken met biobased en houtbouwtrends. Door het laten zien van praktische projecten, worden de nodige aannemers en investeerders gemotiveerd om in 2025 en daarna te starten.

Bij deze transitiestrategie is er ook sprake van partnerschap. Zo worden organisaties en bedrijven ondersteund die de groene bouwstandaard actief willen opzetten. Samenwerking tussen houtbouwbedrijven, innovatiecampussen, regelgevende partijen en bouwmarktklanten zal volgens projectorganisatie “Houtdag” een essentieel element zijn in het opbouwen van schaal en groei van houtbouw.

De rol van woningcorporaties en beleidsmakers

In een overgangsperiode als die van houtbouw is coördinatie en strategie van de opdrachtgevers cruciaal. In dit opzicht is de rol van woningcorporaties, behoudende agents en beleidsvormgevers zeer belangrijk.

Op basis van adviezen zoals die van de Dag van de Houtbouw, is het uitstippelen en financiële steun geven van pilotprojecten in 2020 en 2021 van levensbelang. Deze projecten kunnen de sectormaatschappijen stimuleren om houtbouwtrends op te nemen, onderdak te bieden aan nieuwe materialen en bouwmethodes en de verwachtingen ten overstaan van klimaatdoelstellingen verificerbaar te maken.

Verder is het belangrijk dat de sector zich niet alleen richt op CO2- en stikstofvorming, maar ook op de langdurige sterkte en duurzaamheid van houtconstructies. Dit betekent dat bouwprojecten in toekomstig beleid duidelijk en consistent moeten worden beoordeeld op meerdere eisen: duurzaamheid, energie-efficiëntie, gebruiksgemak, en duurzaam besteden en investeren.

Bouwnieuwe opzetten en flexibiliteit

Een van de weerslag van de Houtdag 2019 op experts, professionele opdrachtgevers én houtbouwbedrijven is de nadruk op flexibiliteit. Het houtbouwproces is vaak sneller, flexibeler en boeien de flexibiliteit van het materiaal, het bouwproces — en de projectafspraken.

Bouworganisaties zien kans om bijvoorbeeld prototypeprojecten sneller dan de traditionele methode te realiseren. Door de gebruikte productie en bouwmethodes kan ook een zekere snelle en eenvoudige toepassing op verschillende niveaus worden gedaan. Dit maakt de houtbouwsystemen zowel leerkrijgend als bouwefficiënter.

Verder is het mogelijk om projecten sneller te starten, mits houtconstructies geïntegreerd kunnen worden in bestaande uitgangssituaties of in zorgvuldig ontworpen nieuwe bouwprojecten. Deze flexibiliteit biedt voordelen voor zowel kleine projecten — zoals individuele woningen — als grote, stedelijke complexen van flatbouw.

Conclusie

De Houtdag 2019 in Naturalis in Leiden was bij uitstek een symbool van de sterke verandering in de Nederlandse bouwsector. De inzichten die tijdens deze dag werden gedeeld, gaven aan dat bouwen met hout niet enkel een duurzame keuze is, maar ook economisch voordelig, technisch flexibel en juridisch haalbaar. Het houtbouwconcept is niet langer een alternatief, maar een noodzakelijke transitierichting in de woningbouwsector en bij grootschalige ondernemingen.

Doordat deze strategische inbreng bij bouwprojecten, bouwnaamgeving en bouwregelgeving wordt meegenomen, zien we in 2025 en de jaren daarna houtbouwstructuren sterk worden ondersteund in zowel woningcorporaties als private ontwikkelaars. Het is daarmee cruciaal dat samenwerkingen zowel nationaal als regionaal worden bepaald op basis van nieuwe kansen en groeiveronderstellingen.

De toekomst is hout en de bouwsector moet dit alsnog omarmen — en met een open blik op duurzaamheid, technische haalbaarheid en een nieuwe economische realiteit bouwen.

Bronnen

1. Houtdag 2019: innovaties en praktische informatie
2. Houtdag 2019 in het oog van een perfect storm
3. Projecten en informatie over houtbouw
4. Dag van de Houtbouw - Feeling Wood