Houtbouw en overstromingsrisico’s: Constructieve ingrepen en overstromingsbeleid in Nederland

Published by Redactie on november 14, 2025 | Category houtbouw

Inleiding

Nederland is een land met een complex waterbeheerstelsel en een lange geschiedenis van overstromingsrisico’s. In het kader van klimaatverandering en stijgende waterstanden wordt het belang van robuuste constructies en adequaat overstromingsbeleid steeds groter. Houtbouw speelt een belangrijke rol in de bouwsector vanwege zijn duurzaamheid en flexibiliteit, maar het is ook kwetsbaar bij overstromingen. In dit artikel worden de constructieve en beheerlijke maatregelen besproken die nodig zijn bij overstromingen, met een focus op houtbouw. Verder wordt ingegaan op de risicokaarten en beleidsinstrumenten die beschikbaar zijn om overstromingsgevoelige gebieden te identificeren en te beheren.

Overstromingsrisico’s in Nederland

Overstromingen in Nederland kunnen op verschillende manieren optreden, afhankelijk van de locatie en het type waterkeringen. In laag-Nederland zijn de gevaren vooral gerelateerd aan de overstroming van de zee, grote rivieren en meren. In hoog-Nederland is de drempel lager: overstromingen kunnen snel optreden door hevige regenval of overstroming van kleinere rivieren en beken.

De centraal geplaatste primaire waterkeringen beschermen het land tegen overstromingen vanuit de zee en grote rivieren. Deze keringen voldoen aan wettelijk vastgestelde normen en worden regelmatig gecontroleerd en bijgesteld. Daarnaast bestaat er een fijnmazig stelsel van regionale keringen, zoals dijken langs kleinere rivieren of boezemkaden rond poldergebieden. Ook deze keringen moeten voldoen aan normen, die door de provincies vastgesteld worden.

Er zijn echter ook delen van het land die niet door waterkeringen worden beschermd, zoals uiterwaarden of buitendijks gelegen gebieden. Deze gebieden zijn scherp gevoelig voor overstromingen, met name bij extreme neerslag of hoge waterstanden in rivieren en beken.

Kaarten en simulaties

Overstromingsrisico’s worden op kaarten weergegeven, zoals de waterdieptekaarten van de Rijksoverheid en de kaarten van de Atlas Leefomgeving. Deze kaarten tonen de mogelijke waterdiepte bij een overstroming, afhankelijk van het risico: klein, middel of groot. Overstromingen met een grote kans kunnen meer dan één keer per mensenleven optreden, terwijl overstromingen met een kleine kans zeer onwaarschijnlijk zijn tijdens een mensenleven.

Computersimulaties worden gebruikt om de verloop van overstromingen te berekenen, maar deze kunnen de werkelijkheid niet perfect weerspiegelen. De kaarten dienen dus als een indicatief instrument en moeten met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd.

Houtbouw en overstromingsrisico’s

Hout is een veelgebruikt bouwmateriaal in de woningbouw, met voordeelen als lage CO2-uitstoot, flexibiliteit en warmte-isolatie. Echter, hout is kwetsbaar voor water en roestgevoelige onderdelen zoals bevestigingsmaterialen en houtbehandelingen kunnen snel beschadigd raken bij langdurige natheid. Dit maakt houtbouw bijzonder gevoelig bij overstromingen.

Constructieve ingrepen na overstroming

Na een overstroming is het cruciaal om constructieve ingrepen te ondernemen om schade te beperken en de veiligheid van de constructie te herstellen. Het Buildwise artikel van mei 2021 bevat richtlijnen voor ingrepen op houtbouwconstructies na overstroming. Onder andere worden de volgende punten genoemd:

Controle op rot en schimmelvorming: Hout dat onder water heeft gestaan moet zorgvuldig gecontroleerd worden op rot en schimmelvorming. In geval van schimmel is het vaak nodig om het hout te vervangen.
Controle van bevestigingen: Rijgdraad, schroeven en andere bevestigingsmaterialen kunnen roesten bij langdurige natheid. Deze moeten gecontroleerd en indien nodig vervangen worden.
Waterdichtheid en isolatie: De waterdichtheid van daken en gevels moet na een overstroming worden gecontroleerd. Eventuele beschadigingen moeten snel hersteld worden om herhaling van natte schade te voorkomen.
Borstweringen: Nieuwe regels voor de geometrie van borstweringen zijn opgenomen in het Buildwise artikel. Deze regels zijn van belang voor de stabiliteit en duurzaamheid van houtbouwconstructies in overstromingsgevoelige zones.

Brandveiligheid bij houtconstructies

Naast overstroming is brandveiligheid een belangrijk aspect bij houtconstructies. Het Buildwise artikel bevat ook informatie over hoe men de brandweerstand van bestaande houten vloeren kan garanderen. Dit is van belang bij heraanpassingen van oude houten constructies, waarbij brandveiligheid vaak moet worden herzien.

Beperking van schade

Het klimaatadaptatieplatform van Nederland stelt voor dat schade door overstromingen beperkt kan worden door ruimtelijke maatregelen te nemen. Denk hierbij aan de bouw van wateropslagruimtes, het verhogen van bouwhoogtes en het gebruik van waterbestendige materialen. Deze maatregelen zijn zowel van toepassing op nieuwe bouwprojecten als op renovaties.

Overstromingsrisico’s en cultureel erfgoed

Nederland heeft een rijke historie van kultuurlandschappen en bouwwerken die gevoelig zijn voor overstromingen. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) heeft een overzicht opgesteld van de risico’s per erfgoeddomein. Overstromingen kunnen archeologische vondsten vernietigen, houten en stenen gebouwen beschadigen en collecties verliezen.

Archeologie

Overstromingen kunnen directe schade veroorzaken aan archeologische vondsten. Natte grond kan organische materialen vernietigen en zorgen voor roestvorming op metalen artefacten. Daarnaast kan de bodem verplaatst raken, waardoor vondsten uit hun context worden verwijderd.

Gebouwd erfgoed

Houten en stenen gebouwen zijn kwetsbaar bij overstromingen. Houtconstructies kunnen rottende houtvezels opleveren, terwijl stenen gebouwen beschadigd kunnen raken door de zwaarte van het water. Vooral oudere gebouwen zonder moderne waterdichte afwerkingen zijn gevoelig.

Collecties

Musea en erfgoedinstellingen die collecties vasthouden, zijn ook in gevaar bij overstromingen. Papier, hout, textiel en metaal kunnen allemaal schade oplopen door water. Daarom is het belangrijk dat deze instellingen overstromingsplannen hebben, inclusief evacuatieplannen voor gevoelige collecties.

Immaterieel erfgoed

Overstromingen kunnen ook impact hebben op immaterieel erfgoed, zoals tradities of gebruiken die gerelateerd zijn aan bepaalde gebieden. Wanneer een gebied door overstromingen onbewoonbaar wordt, kan dit leiden tot verlies van culturele identiteit en gemeenschapsbanden.

Cultuurlandschappen

Overstromingen kunnen ook grote impact hebben op cultuurlandschappen. Ze kunnen bijvoorbeeld landbouwgronden verwoesten, historische wegen vernietigen of de leefomgeving van specifieke soorten aantasten. Het is daarom belangrijk om cultuurlandschappen te beschermen tegen overstromingen door middel van ruimtelijke planningsmaatregelen.

Overstromingswaarschuwingen en veiligheid

In Nederland zijn er diverse waarschuwingssystemen in gebruik om inwoners op de hoogte te houden van overstromingsrisico’s. Deze waarschuwingen worden afgegeven via lokale radio, tv, sirenes, sms of geluidswagens van politie en brandweer. De bevolking wordt opgeroepen om bepaalde voorzichtigheidsmaatregelen te nemen, zoals het meenemen van noodzakelijke spullen en het volgen van instructies van autoriteiten.

Wanneer het woongebied weer veilig is verklaard, wordt dit ook officieel gecommuniceerd. Het is belangrijk dat inwoners niet zelf op onderzoek uitgaan naar de veiligheid van hun omgeving.

Overstromingsmaatregelen en ruimtelijke planning

De ruimtelijke inrichting speelt een sleutelrol in het beperken van schade door overstromingen. Door het bouwen van wateropslagruimtes, het verhogen van bouwhoogtes en het gebruik van waterbestendige materialen kan schade beperkt worden. Deze maatregelen zijn van toepassing op zowel nieuwe bouwprojecten als renovaties.

Ruimtelijke inrichting

Ruimtelijke inrichting richt zich op het beheren van overstromingsrisico’s via de aanpassing van de fysieke omgeving. Denk aan het creëren van ruimte voor water, zoals natuurgebieden of waterreservoiren. Ook is het verhogen van bouwhoogtes een effectieve maatregel, vooral in overstromingsgevoelige gebieden.

Constructieve maatregelen

Binnen de constructie is het belangrijk om waterbestendige materialen te gebruiken en de bouwconstructie aan te passen aan de lokale overstromingsrisico’s. Denk hierbij aan het gebruik van verhoogde vloeren, waterdichte afwerkingen en gecontroleerde afvoer van water.

Preventie en herstel

Bij preventie gaat het erom om schade vooral te beperken. Bij herstel is het belangrijk om snel en effectief te handelen om schade te minimaliseren en de veiligheid van de woning te herstellen. Beide benaderingen vereisen samenwerking tussen overheden, bouwers en inwoners.

Conclusie

Nederland is een land met een unieke relatie met water en overstromingsrisico’s. Houtbouw speelt een belangrijke rol in de woningbouw en de bebouwing, maar is kwetsbaar bij overstromingen. Constructieve ingrepen, zoals het controleren van rot en schimmelvorming en het herstel van waterdichtheid, zijn cruciaal na overstromingen. Bovendien is het belangrijk om ruimtelijke planningsmaatregelen te nemen om overstromingsrisico’s te beheren.

Door middel van kaarten en simulaties kan het overstromingsrisico voor individuele gebieden worden ingeschat. Deze tools zijn van groot belang voor inwoners, bouwers en beleidsmakers om beslissingen te nemen op basis van feiten. Tegelijkertijd is het van belang om bewust te zijn van de beperkingen van deze kaarten en simulaties, aangezien ze niet altijd perfect voorspellen wat er in de praktijk kan gebeuren.

Bronnen

overstroming