De RC-waarde is een maatstaf die aangeeft hoe goed een bouwconstructie is geïsoleerd en dus hoeveel thermisch verlies optreedt via de constructie. Het is een kernbegrip in energiezuinig bouwen en renoveren en wordt steeds vaker gebruikt bij nieuwbouw, verbouwingen en verduurzamingprojecten. In dit artikel leggen we de RC-waarde uit, geven we overzicht van de isolatie-eisen volgens het Bouwbesluit en het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL), en geven we aan hoe u deze waarden kunt bepalen voor u eigen bouwproject of renovatie. Aan de hand van historische data en recente normen bespreken we wat er verandert in de isolatie-verplichtingen en welke aandachtspunten u dient te houden.
Wat is de RC-waarde en hoe wordt die berekend?
De RC-waarde staat voor Resistance Construction en geeft de warmteweerstand van een complete bouwconstructie aan. In tegenstelling tot de Rd-waarde, die de isolerende eigenschap van één materiaallaag beschrijft, bepaalt de RC-waarde de totale thermische prestatie van een gehele bouwelement. Het is dus geen waarde die simpelweg kan worden opgezocht voor een specifiek isolatiemateriaal, maar moet worden berekend door rekening te houden met alle onderdelen van een constructie, zoals gevelpanelen, daksparren, luchtlagen en eventuele koudebruggen.
De berekening van de RC-waarde wordt uitgedrukt in de eenheid m²·K/W. Hoe hoger deze waarde, des te beter de constructie geïsoleerd is. De RC-waarde wordt eenvoudigweg berekend als de som van de Rd-waardes van de afzonderlijke lagen in een constructie, gecorrigeerd voor bouwafwijkingen en eventuele luchtlagen of koudebruggen.
Een voorbeeld om het begrip te verduidelijken
Stel, u heeft een gevelwand die bestaat uit een laag hout (Rd-waarde 0,1 m²·K/W), een isolatielaag van PUR (Rd-waarde 0,03 m²·K/W voor elk centimeter dikte) van 15 cm dik, en een laag pleister (Rd-waarde 0,05 m²·K/W). De totale RC-waarde wordt dan berekend door de Rd-waardes op te tellen:
- Hout: 0,1
- PUR: 0,03 × 15 = 0,45
- Pleister: 0,05
Totale RC = 0,1 + 0,45 + 0,05 = 0,6 m²·K/W
U kunt dus zien hoe belangrijk het is dat elke laag in een constructie goed wordt geselecteerd. In de praktijk wordt deze berekening vaak gedaan door een constructeur of bouwkundige, omdat hierbij ook rekening moet worden gehouden met correctiefactoren.
Een lage lambda (λ)-waarde wordt voorgekeerd, omdat deze aangeeft dat een materiaal weinig warmte geleidt. Lambda-waarden worden uitgedrukt in W/m·K en kunnen opgevraagd worden bij de leverancier van isolatiemateriaal.
RC-waarden volgens het Bouwbesluit en het BBL
Sinds 2014 worden in Nederland steeds striktere eisen gesteld aan de isolatiewaarden van nieuwe bouwwerken. De geldende eisen voor RC-waarden zijn vastgelegd in het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL) en zijn sinds 2021 nog verder aangescherpt. Onderstaande tabel biedt een overzicht van de eisen per bouwjaarklasse en per type bouwelement (vloer, gevel en dak).
RC-waardetabel nieuwbouw (vanaf 2021)*
| Type constructie | Begrenzing van de constructie | RC-waarde / isolatiewaarde |
|---|---|---|
| Vloer | Grond / kruipruimte / water | 3,7 |
| Kelderwand | Grond / water | 3,7 |
| Kelderwand | Buitenlucht | 4,7 |
| Keldervloer | Grond / water | 3,7 |
| Vloer | Buitenlucht / sterk geventileerde ruimte | 6,3 |
| Gevel | Buitenlucht | 4,7 |
| Dak | Buitenlucht | 6,3 |
*Bijv. De waardes zoals gepresenteerd in deze tabel gelden voor alle gebruiksfuncties, behalve voor specifieke bouwtypen zoals woonwagens of drijvende huizen.
Deze RC-waarden gelden voor nieuwe bebouwing in Nederland. Onderstaand geven we ook een overzicht van de historische veranderingen van RC-waarden per bouwperiode.
Historische ontwikkeling van RC-waarden – tabel
RC-waardetabel per bouwjaarklasse
| Constructie | Bouwjaarklasse | RC-waarde (m²·K/W) |
|---|---|---|
| Vloer boven kruipruimte of direct op ondergrond; onder maaiveld gelegen uitwendige scheidingsconstructies die de verwarmde binnenruimte scheiden van de grond of een AOR | Van 1965 tot 1975 | 0,17 |
| Van 1975 tot 1983 | 0,52 | |
| Van 1983 tot 1992 | 1,30 | |
| Van 1992 tot 2014 | 2,50 | |
| Van 2014 tot 2021 | 3,50 | |
| Vanaf 2021 | 3,70 | |
| Gevels | Van 1965 tot 1975 | 0,43 |
| Van 1975 tot 1988 | 1,30 | |
| Van 1988 tot 1992 | 2,00 | |
| Van 1992 tot 2014 | 2,50 | |
| Van 2014 tot 2015 | 3,50 | |
| Van 2015 tot 2021 | 4,50 | |
| Vanaf 2021 | 4,70 | |
| Daken en vloeren grenzend aan buitenlucht | Van 1965 tot 1975 | 0,86 |
| Van 1975 tot 1988 | 1,30 | |
| Van 1988 tot 1992 | 2,00 | |
| Van 1992 tot 2014 | 2,50 | |
| Van 2014 tot 2015 | 3,50 | |
| Van 2015 tot 2021 | 6,00 | |
| Vanaf 2021 | 6,30 |
Deze tabellen laten duidelijk zien dat er een continu proces is geweest van verbetering van isolatie-eisen in Nederland. Vooral in de periode na 2014, en daarna in 2021, zijn de RC-waarden aanzienlijk aangescherpt, waardoor nieuwe woningen beter zijn geïsoleerd tegen warmteverlies.
Een vergelijking van deze tabellen met die van de 60er- en 70erjaren laat zien dat het verschil enorm is. Terwijl eenderde van de gevels van woningen uit die periode slechts een isolatiewaarde had van 0,43 m²·K/W, is dat door de jaren heen verhoogd naar nu 4,7 m²·K/W voor nieuwbouw in 2021 of later.
RC-waarden voor woonwagens en drijvende woningen
Zowel woonwagens als drijvende woningen (zoals duikers en voetballen) hebben aparte eisen. Hieronder een voorbeeldtabel met RC-waarden voor woonwagens:
| Constructie | Bouwjaarklasse | RC-waarde (m²·K/W) |
|---|---|---|
| Vloeren | Van 1965 tot 1983 | 0,17 |
| Van 1983 tot 1992 | 1,30 | |
| Van 1992 tot 2014 | 2,00 | |
| Van 2014 tot 2021 | 2,50 | |
| Vanaf 2021 | 2,60 | |
| Gevels | Van 1965 tot 1983 | 0,19 |
| Van 1983 tot 1992 | 1,30 | |
| Van 1992 tot 2014 | 2,00 | |
| Van 2014 tot 2021 | 2,50 | |
| Vanaf 2021 | 2,60 | |
| Daken | Van 1965 tot 1983 | 0,22 |
| Van 1983 tot 1992 | 1,30 | |
| Van 1992 tot 2014 | – (geen data beschikbaar) |
*Let op: De laatste RC-waarden voor woonwagens vanaf 2021 zijn betrekkelijk beter geworden, maar de waarde van 2,60 is nog steeds lager dan de streefwaarde van nieuwbouwhuizen (6,3 m²·K/W voor daken).
Aandachtspunten bij renovatie en verbouwing
Renovatieprojecten zijn vaak ingrijpender dan verwacht, en zorgen vaak voor de mogelijkheid om de isolatie te verbeteren. Maar welke RC-waarden gelden dan?
Een project valt onder de (ingrijpende) renovatie-eisen indien meer dan 25% van de uitwendige scheidingsconstructies wordt vervangen. Dit wordt berekend per vloer, gevel of dakoppervlak. Zodra een verbouwing of aanpassing onder dit criterium valt, is de bouwer verplicht aan te tonen dat de nieuwe constructies voldoen aan de huidige eisen van het BBL.
De eisen zijn per constructietype vastgesteld en zijn hetzelfde als bij nieuwbouw. Dit betekent dat een vervanging van een oude gevel of vloer constructie meteen voldoet aan de eis van 3,7 tot 4,7 m²·K/W, afhankelijk van de begrenzing (grond of buitenlucht).
Een belangrijk aandachtspunt is dat niet alle projecten automatisch onder de eisen vallen. Een kleine verkleining van een bouwwerk met aanpassing van enkele muren mag bijvoorbeeld onder de 25%-regel blijven, waardoor er geen vernieuwing volgens BBL-normen nodig is. Dit maakt het nodig om voor ieder project duidelijk vast te stellen of sprake is van een (ingrijpende) renovatie of een aanpassing.
Isolatiematerialen: Welke lambda-waarde biedt de beste RC-waarde?
De keuze van het juiste isolatiemateriaal is fundamenteel voor het behalen van de benodigde isolatie-waarden (RC-waarde). Materialen zoals EPS of PUR (polyurethaan) scoren beter dan bijvoorbeeld stenen of beton. Hieronder staan enkele belangrijke lambda-waarden, die bepalend zijn voor de warmteweerstand per centimeter dikte:
| Materialen | Lambda-waarde (W/m·K) |
|---|---|
| Cementmortel | 0,93 |
| Zandsteen | 3,0 |
| Beton | 1,8 |
| Mineraal wol | 0,04 |
| Spaanplaat | 0,2 |
| EPS (expandable polystyrene) | 0,035 |
| PUR (polyurethane) | 0,03 |
| Resolschuim | 0,017 |
Lage lambda-waarden betekenen dat de hoeveelheid isolatie die nodig is, kleiner kan zijn, om dezelfde RC-waarde te behalen. Bijvoorbeeld: PUR met een lambda-waarde van 0,03 biedt een veel betere isolatie per cm dan eps met 0,035. Dit maakt PUR een veelgevraagd materiaal voor dakisolatie, doordat het niet te veel ruimte eist.
U kunt echter niet eenvoudigweg materialen vergelijken op basis van lambda-waarde alleen. De totale RC-waarde is afhankelijk van de dikte van het materiaal en de aanwezigheid van andere bouwmaterialen. Ook de aanwezigheid van luchtlagen of koudebruggen speelt een rol. Daarom wordt bij complexe berekeningen gewoonlijk geadviseerd om aanspraak te maken op een professional, zoals een EPC-berekenaar of energieadviseur.
RC-waardetabel per isolatiemateriaal: Nieuwe woning
Hoewel een complete RC-waartetabel per isolatiemateriaal niet direct af te leiden is uit de source data, is wel overzichtelijker gemaakt wat het effect is van verschillende materialen. U kunt uitgaan van de lambda-waarde en met een berekening of tool de Rc-waarde bepalen.
Een voorbeeld: voor een dakoppervlak met drie lagen – dakspar, PUR-isolatie (9 cm dik) en bitumendakplaten – wordt de Rc-waarde:
- Sparhouw (4 cm dik) = 0,03 * 0,04 = 0,012
- PUR-isolatie (9 cm dik) = 0,03 * 0,09 = 0,027
- Bitumendakplaten ≈ 0,10
Totale Rc = 0,012 + 0,027 + 0,10 = 0,139 m²·K/W
Dus voor een dakoppervlak dat volgens BBL-norm moet voldoen aan Rc 6,3, is in de praktijk voldoende dikte nodig. Deze benadering laat zien dat het berekenen handig is om te checken of een project voldoet aan de eisen.
Samenvatting van belangrijke punten
De RC-waarde is een cruciaal instrument in een energiezuinige benadering van bouwen en renoveren. De stijgende eisen van het BBL betekenen dat zowel bouwers als eigenaren steeds aandachtig moeten zijn voor isolatie. De overzichten die kunnen worden opgebouwd op basis van het Bouwbesluit en historische normgegevens zijn van groot belang, omdat er duidelijk is hoe isolatiewaarden zijn veranderd ten opzichte van vroeger.
Voor eigenaars die woningen gaan verbouwen of renoveren, is het belangrijk te weten of het project onder de 25%-regel valt. Enkel in dat geval gelden de moderne isolatie-eisen automatisch. In alle andere gevallen kan er onder voorwaarden gewerkt worden aan de oudbouwconstructie. Voor professionals is het noodzakelijk om de RC-waarden te kunnen verklaren aan opdrachtgevers, en bij complexere constructies is het raadzaam om terecht te kunnen bij specialisten.
Tot slot is het belangrijk om weten dat niet alle isolatiematerialen gelijk zijn. Materialen met een lage lambda-waarde vormen de basis voor een betere Rc-waarde. Het is daarom verstandig om het juiste materiaal te kiezen dat voldoet aan de bouweisen en tegelijk kosteneffectief is.