Drijvende kelders in historische gebouwen: een unieke constructie die zich aanpast aan het grondwater

Published by Redactie on juli 5, 2025 | Category kelder

Een drijvende kelder is een unieke constructie die vooral in de 17e en 18e eeuw in Nederland voorkwam, met name in gebieden waar het grondwaterpeil fluctueerde. Deze kelders zijn opgebouwd als losse bakken, gemaakt van gemetselde materialen, en kunnen zich aanpassen aan het wisselende grondwaterpeil. In veel gevallen zijn dergelijke kelders ondergebracht in historische gebouwen, zoals het Edams Museum in Edam, waar de drijvende kelder een belangrijk deel uitmaakt van het gebouw. De constructie is een overblijfsel uit een tijd waarin het omgaan met water en het voorkomen van schade aan gebouwen centraal stond.

Wat is een drijvende kelder?

Een drijvende kelder, ook wel waterdichte gemetselde bak genoemd, is een ondergrondse ruimte die op het grondwater drijft. Hierdoor kan de kelder op en neer bewegen met het wisselende grondwaterpeil. De constructie is gemaakt van bakstenen en gemetseld met een waterdichte mortel. De bak staat op een raster van liggende balken, waardoor de kelder zich kan verplaatsen zonder schade te nemen aan de omringende muren. Deze oplossing werd ontworpen om de schade te beperken die ontstaat door de druk van het grondwater, vooral in tijden van hoge waterstanden.

In veel gevallen werd de drijvende kelder gebruikt voor het opslaan van levensmiddelen, fruit, groenten en andere voorwerpen. De kelder was vaak te zien via raampjes op straatniveau. In de 19e eeuw stagneerde het grondwaterpeil door de afsluiting van het IJ en het aanleggen van stoommachines, waardoor de drijvende kelder overbodig raakte. De meeste kelders werden dan ook volgestort of in gebruik genomen als beerputten. Toch zijn er nog steeds enkele bewaard gebleven, waaronder de drijvende kelder in het Edams Museum.

De constructie van een drijvende kelder

De constructie van een drijvende kelder is opgebouwd uit bakstenen en gemetseld met een waterdichte mortel. De bak staat op een raster van liggende balken, die op hun beurt weer op de funderingen van het gebouw rusten. Deze oplossing zorgt ervoor dat de kelder zich kan aanpassen aan het wisselende grondwaterpeil. Tijdens hoge waterstanden kan de kelder omhoog drijven, waardoor de druk op de muren en vloeren wordt verminderd. In tijden van laag waterpeil kan de kelder weer naar beneden zakken, zodat de kelder weer goed toegankelijk is.

De kelder is meestal bedekt met een vloer van houten balken, waardoor de luchtcirculatie in de ruimte wordt gecreëerd. Ook is er vaak een ventilatieopening voorzien, zodat het vocht in de kelder niet te veel kan oplopen. In veel gevallen werden de muren van de kelder bedekt met tegels, zodat het vocht niet kon doordringen. Ook werden er vaak plafondplaten aangebracht, zodat het licht kon worden gecreëerd.

Historische context en toepassing

De drijvende kelder werd vooral in de 17e en 18e eeuw gebruikt in gebieden waar het grondwaterpeil fluctueerde. In Edam en Amsterdam was het gebruik van dergelijke kelders een veelgebruikte oplossing om schade aan gebouwen te voorkomen. De kelders werden meestal gebruikt voor het opslaan van levensmiddelen, fruit, groenten en andere voorwerpen. De kelder was vaak te zien via raampjes op straatniveau. In de 19e eeuw stagneerde het grondwaterpeil door de afsluiting van het IJ en het aanleggen van stoommachines, waardoor de drijvende kelder overbodig raakte.

In de 19e eeuw werd de oplossing van de drijvende kelder vervangen door een stabieler grondwaterpeil. Dit betekende dat de kelders niet meer hoefden te drijven, waardoor de constructie van de kelder kon worden aangepast. In veel gevallen werden de kelders dan ook volgestort of in gebruik genomen als beerputten. Toch zijn er nog steeds enkele bewaard gebleven, waaronder de drijvende kelder in het Edams Museum.

De rol van drijvende kelders in het Edams Museum

In het Edams Museum in Edam is de drijvende kelder een van de belangrijkste kenmerken van het gebouw. De kelder is opgebouwd uit bakstenen en gemetseld met een waterdichte mortel. De bak staat op een raster van liggende balken, waardoor de kelder zich kan aanpassen aan het wisselende grondwaterpeil. De kelder is bedekt met een vloer van houten balken, waardoor de luchtcirculatie in de ruimte wordt gecreëerd. Ook is er vaak een ventilatieopening voorzien, zodat het vocht in de kelder niet te veel kan oplopen.

In het Edams Museum is de drijvende kelder openbaar toegankelijk, waardoor bezoekers kunnen zien hoe deze constructie werkt. De kelder is echter niet langer in gebruik, maar is wel bewaard gebleven als historisch overblijfsel. In de loop der jaren is er echter sprake geweest van sloopplannen, waarbij de drijvende kelders werden verwijderd. Dit leidde tot een discussie over de waarde van deze historische constructies en het belang van het behoud van dergelijke gebouwen.

De toekomst van drijvende kelders

De drijvende kelder is een unieke constructie die vooral in de 17e en 18e eeuw voorkwam. De oplossing is in de loop der jaren vervangen door een stabieler grondwaterpeil, waardoor de drijvende kelder overbodig raakte. In veel gevallen zijn de kelders dan ook volgestort of in gebruik genomen als beerputten. Toch zijn er nog steeds enkele bewaard gebleven, waaronder de drijvende kelder in het Edams Museum. De constructie is een overblijfsel uit een tijd waarin het omgaan met water en het voorkomen van schade aan gebouwen centraal stond.

De toekomst van drijvende kelders hangt af van de bescherming van historische gebouwen en het behoud van deze constructies. De discussie over het behoud van de drijvende kelders in het Edams Museum laat zien dat er nog steeds sprake is van een belangrijk historisch overblijfsel dat bewaard moet blijven. De kelders zijn een overblijfsel uit een tijd waarin het omgaan met water en het voorkomen van schade aan gebouwen centraal stond.

Conclusie

Een drijvende kelder is een unieke constructie die vooral in de 17e en 18e eeuw voorkwam. De oplossing is in de loop der jaren vervangen door een stabieler grondwaterpeil, waardoor de drijvende kelder overbodig raakte. In veel gevallen zijn de kelders dan ook volgestort of in gebruik genomen als beerputten. Toch zijn er nog steeds enkele bewaard gebleven, waaronder de drijvende kelder in het Edams Museum. De constructie is een overblijfsel uit een tijd waarin het omgaan met water en het voorkomen van schade aan gebouwen centraal stond. De toekomst van drijvende kelders hangt af van de bescherming van historische gebouwen en het behoud van deze constructies.

Bronnen

drijvende