Bij de bouw en renovatie van woningen en instellingen, en eveneens in de beheersing van bewoonbare ruimten, zijn de principes van hygiëne en bescherming tegen ziekten bij zorgverlening een essentieel overwegingspunt, vooral waar mensen in dichtcontact verblijven. Hier spelen maatregelen zoals contactisolatie een belangrijke rol. De vraag is: hoe past deze methode toe op woningen, in het bijzonder binnen de context van woningbouw voor de thuiszorg of voor instellingen met woningverblijf (zoals woonzorgcentra en bijstandswoningen)? Op grond van beschikbaar referentie-informatie, die omtrent patiëntenisolatie gaat in ziekenhuizen, biedt dit artikel een overzicht van de uitgangspunten achter contactisolatie, specifieke maatregelen voor patiënten, bezoekers en medewerkers. Het legt ook uit wat het betekent voor huuraannemers, woningbouwmaatschappen en professionals uit het bouwbedrijf die aan dergelijke objecten werken of deze beheren.
Wat is contactisolatie?
Een contactisolatie is een maatregel die wordt gebruikt om de verspreiding van micro-organismen – zoals bacteriën, virussen en schimmels – te voorkomen door de zorgverleners, medische professionals en bezoekers duidelijke protocollen te geven. Volgens meerdere voorgaande bronnen (1, 2, 4, 5) wordt deze isolatie toegepast wanneer deze micro-organismen zich verspreiden via direct contact (bijvoorbeeld handen) of indirect contact (zoals via materialen). Het is een complement bij de standaard hygiëneprocedures in een ziekenhuis of woning.
In de praktijk impliceert contactisolatie het gebruik van bepaalde persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM), zoals handschoenen en schorten, voor zorgverleners, en beperkte toegang voor patiënten tot gemeenschappelijke ruimtes. Ook gelden er regels voor opbouwen van specifieke ruimtelijke voorwaarden, zoals aparte eenpersoonsaccommodaties of het voorzien van extra sanitaire faciliteiten.
Wanneer is contactisolatie van toepassing?
Volgens de inzichten uit de meest betrouwbare bronnen (1, 2, 4) wordt contactisolatie over het algemeen toegepast in het geval van patiënten die een dragerschap hebben van micro-organismen die gevaarlijk kunnen zijn – zowel voor de patiënt zelf als voor de onmiddellijke omgeving. Concreet heet dat bijvoorbeeld:
- Bacteriën of virussen met een besmettelijke lading
- Patiënten met diarree of een infectie
- Patiënten die zich mogelijk voordragen als draagkooi van bijzonder resistente bacteriën (zoals BRMO’s in bron 5)
In dergelijke gevallen wordt besloten om de patiënt te verplegen op een eenpersoonskamer. De zorgverleners passen dan contactisolatiemaatregelen toe door bepaalgde hygiëneprocedures te volgen. Ziekenhuizen hanteren de maatregelen volgens de normen die voor het gehele land gelden. Zoals vermeld in bron 3, kunnen de maatregelen ook van toepassing zijn bij revalidatieactiviteiten buiten een patiëntkamer, mits de zorgverlener wettelijk aangepaste voorzieningen overeengekomen heeft met de arts.
Contactisolatie en woningontwerp
Ondanks dat de oorspronkelijke betrouwbaarste voorbeelden zich richten op ziekenhuisomgevingen (1, 2, 4, 5), zijn de principes van contactisolatie ook van toepassing op woningen en ruimtelijke opzetten waar bewoners of tijdelijke huurders in contact komen met zorgbodems. Voor woningbouwmaatschappijen, ontwerpers en renovatiebedrijven die woningen bouwen of herstellen voor personen met rugzakzorg of woonzorgcentra, is het onontbeerlijk om rekening te houden met de technische en ruimtelijke voorwaarden die nodig zijn om contactisolatie efficiënt uit te voeren.
Eenpersoonsaccommodaties
Bron 5 en 1 geven aan dat de patiënt normaal opgenomen wordt in een eenpersoonskamer tijdens contactisolatie. Ondanks het gebrek aan directe referentie naar woningontwerp, valt dat te verbinden met het aanbod van exclusieve, privé-ruimtes in woonzorgcentra of vergelijkbare voorzieningen. Eenpersoonswoningsgroepen zouden er eventueel toe kunnen leiden dat dergelijke ruimtes geconceerd kunnen zijn met extra aandacht voor hygiëne, zoals persoonlijke sanitaires, verwijderingsbeleid en luchtkwaliteit.
Luchtafname en ventilatie
Bron 3 en 1 bepalen dat verliefers van infectie met micro-organismen, zoals via lucht of handcontact, extra maatregelen nodig hebben. In de context van woningen betekent dit dat het kwalitair ontwerp van de luchtinstallatie – zoals de luchtraum, ventilatie en luchtkwaliteit – in geval van zeldzame isolatiemaatregelen extra in overweging genomen moet worden. Het gebruik van schermen, afscheidingen en ventilatiesystemen kan een rol spelen bij het beperken van indirect contact.
Sanitaire voorzieningen
Sanitaire ruimtes moeten zowel in woningen als in woonzorgcentra aan bepaalde hygiëne-eisen voldoen. Bij contactisolatiemaatregelen, zoals uitgebreid in de ziekenhuizinformatie (1, 4, 5) wordt beschreven, zijn persoonlijke sanitaires en extra ontwerpelementen zoals aparte postoele, toegespitste handwasfaciliteiten en schone klederige verblijven aan te raden. Voor de woningbouwbedrijven en renovateurs die ruimtes herontwerpen voor woonzorg of rehabiliteerwoningen wordt dit een relevant onderwerpen om op in te richten tijdens de planningsfase.
Beveiliging en ruimtelijke beperking
In ziekenhuisvormen wordt vaak een beperked doorkomstbeleid gehanteerd voor patiënten die in isolatie liggen (1, 5), hoewel het exacte overbrengen van dit beleid op woonruimtes verondersteld moet worden. In een woning of gemeenschap woning kan men denken aan toegangscontrole, persoonlijke bergruimtes en het vermijden van gemeenschappelijke ruimtes als voorzorg. Ruimtes die gebruikt worden voor isolatiefuncties kunnen in overleg aangeduid worden met vooraf gedefinieerde ruimtes, die snel aangepast kunnen worden aan aanvullende technische en veiligheidseisen.
Aandacht voor bijstand en revalidering
Een belangrijk deel van de ziekenhuiscontactisolatieprocedure betreft de mogelijkheid om patiënten te laten verlaten voor revalidatiebehoefte of afzonderlijke onderzoeken, zoals vermeld in bron 1. In de praktijk betekent dit dat voor individuen met isolatiebehoefte, revalidatieactiviteiten aan gewijzigde protocollen moeten worden ontleend. Dit kan voor woningbouwmaatschappijen, sociale huurderverenigingen, en bouwprofessionals een duidelijk richtlijngeefbaar worden bij het ontwerpen van multifunctionale woonverblijven, waarbij isolatiefuncties worden verenigd met ruimtes die geschikt zijn voor andere soorten zorg.
Contactisolatie en bezoekers in woningen
De meeste ziekenhuisrichtlijnen (3, 5) geven aan dat bezoekers bij de isolatieprocedure een rol spelen, mede door maatregelen als handdesinfecteren, voorafmelden en beperkingen op het tijdstip of frequentie van bezoeken. Met betrekking tot woningen, vooral woonzorgcentra of woningen met meerdere bewoners, is het essentieel dat het bezoekersbeleid wordt uitgemond in maatregelen die aansluiten bij isolatiestoelages.
Voorafmelden en verpleegkundige communicatie
Volgens bron 5 en 1 wordt aan bezoekers gevraagd om vooraf te melden en in regelgevende overleggesprekken betrokken te worden bij de aard van contactisolatie. Voor woningen die bezoekers toelaten, zoals woningzorgcentra, betekent dit dat de zorgcoördinatie moet zorgen voor een systematische voorafmelding, en bewoners of zorgteamleden kunnen daarvoor speciale voorzieningen zoals mobiele applicaties of tafels gebruiken.
Beschermende maatregelen voor bezoekers
Handen desinfecteren is een van de meest algemeen vermelde eisen bij contactisolatie (3, 1, 5). Voor woning- en zorgbedrijven betekent dit dat er aan te raden is om handdesinfectieapparaten centraal aan te brengen voor bezoekers, net als in ziekenhuissen. Ook het opstellen van hygiëneprotocollen die bezoekers moeten opvolgen, zoals het vermijden van contact met spullen van de patiënt of schone klederdracht, zijn relevante richtlijnen.
Beperking van tweede contacten
Er zijn richtlijnen die voorstellen dat bezoekers na een contactisolatieverzoek de woon- of zorgsruimte direct verlaten, zoals in bron 5 beschreven (‘U moet het ziekenhuis verlaten na uw bezoek’). Voor woonzorgcentra en vergelijkbare woningtypen betekent dit dat er in de bezoekersrichtlijnen regels zijn, zoals geen contact met andere bewoners of medewerkers, om de kans op micro-organismenverspreiding te beperken.
Handen wassen en hygiëne in woon- en zorgruimtes
Handhygiëne is de basis van zowel normale als contactisolatiemaatregelen. In ziekenhussituaties (1, 3, 5) is het wassen of het desinfecteren van handen voor en na elke zorginteractie verplicht. Om dit in woningen en zorgverblijven met inzicht over te brengen, is het aan te bevelen om in de bouw en planning te zorgen voor makkelijke toegankelijke handwasfaciliteiten op strategische punten.
Aanbevelingen voor bouwers en renovateurs
Voor professionele milieu, zoals woonzorgcentra en woonverblijven voor bijstand, is het aan te raden om specifieke opbouwpunten te voorzien voor:
- Handwaskraantjes of alcoholhanddesinfectoren
- Schermen en luchtrapmatten
- Extra woonruimten voor individuele situaties
- Tijdens de renovatie ruimtelijke voorzieningen zoals de wijkbaarheid van enkelvoudkamers te overwegen
Deze elementen zijn van groot belang om aan de eisen van contactisolatie en hygiënenumstandigheden te voldoen, vooral in het licht van mogelijke verlenging van woningverblijven of flexibiliteit van de zorgruimte als isolatieprobleem zich uitbreidt.
Conclusie
Contactisolatie is een belangrijke hygiënespecifieke maatregel die gebruikt wordt om de verspreiding van micro-organismen te voorkomen. Hoewel de voorbeelden hoofdzakelijk zich op ziekenhuizen richten, zijn de principes ook van toepassing in woningomgevingen zoals woonzorgcentra, woningen voor rehabilitering of beeldvzorgcentra. Voor professionels die werken in de bouw- en renovatiesector is het nodig om zowel uit ontwerptechnische als uit ruimtelijke en hygiënische overwegingen rekening te houden met de aard van isolatiemaatregelen. Door te zorgen voor geschikte eenpersoons-woonruimtes, ventilatie, sanitaire faciliteiten en het opbouwen van bezoekersprotocolhandelingen, zorgen woningontwerpers en bouwers voor veilig en effectief hygiënemilieus die aansluiten bij de zorgpraktijk.