Aërogene isolatie is een cruciale maatregel in ziekenhuizen en andere zorginstellingen om de verspreiding van bacteriën en virussen te beperken. Deze vorm van isolatie wordt ingevoerd wanneer er sprake is of vermoeden is van ziekteverwekkers die zich via de lucht verspreiden, zoals tuberculosis of ziekten die op populaire of explosieve wijze worden overgedragen via afgeworpen luchtdroplets. In dit artikel wordt een grondig overzicht gegeven van de aërogene isolatie in ziekenhuisomgeving: waarom deze wordt toegepast, welke maatregelen worden genomen voor zowel patiënten en bezoekers, en wat de betekenis is van goede uitvoering van de isolatiemaatregelen voor de veiligheid van zowel medische werknemers als andere patiënten.
Aan de hand van informatie uit meerdere betrouwbare zorginstellingen in Nederland – met name ziekenhuizen als Alrijne, VieCuri, Isala en het ziekenhuis Ter Gooi – wordt uitgelegd hoe aërogene isolatie werkt, wat de voorschriften zijn die zijn neergezet voor patiënten en personeel, en wat de toetsing betreft de continuïteit en beëindiging van de isolatie.
Wat is aërogene isolatie?
Aërogene isolatie is een maatregel die wordt ingesteld om de verspreiding van bacteriën of virussen per lucht (via aerosolen) zoveel mogelijk te beperken in ziekenhuisomgevingen. Deze maatregel wordt toepassing op patiënten die positief getest zijn op bacteriën of virussen die zich over grotere afstanden verspreiden via de lucht, of wanneer er sprake is van symptomen die wijzen op een dergelijke overdracht, zoals productieve hoest of niezen.
Het doel van aërogene isolatie is om mogelijke infectiegevaar zowel voor medische medewerkers, andere patiënten en eventuele bezoekers te minimaliseren. Hierbij is het van belang dat zowel de constructie van de ruimte als de handelingen van medische werknemers en patiënten strikt aan de richtlijnen voldoen.
In sommige gevallen kan aërogene isolatie ook worden ingesteld op basis van verdenking, zonder dat het precisepathogeen of de ziektebeeld reeds wordt gediagnostiseerd – dat wil zeggen, als de behandelende arts of verpleegkundige vermoedt dat er sprake is van een aërogeverspreidbare ziekte.
Toepassing en duur van aërogene isolatie
De aërogene isolatie is bij uitstek toepasbaar in gevallen van ziekten die via afgeworpen luchtdroplets verspreid kunnen worden. Dit kan bijvoorbeeld gelden voor:
- Verdenking van open tuberculose (ziekte van de longen veroorzaakt door bacteriën)
- Sommige virale aandoeningen die via hoest of niezen worden overgedragen (zoals bijvoorbeeld de longvirusgiften die al in het verleden problemen opleverden, zoals SARs of MERS)
- Uitbraken van andere aërogeverspreidbare besmettingen binnen een ziekenhuis of zorgthuis
De toepassing van de aërogene isolatie hangt van verschillende factoren af: de ziektebevinding, de klachten van de patiënt, mogelijke tests en de mening van de arts.
De duur van een aërogene isolatievariatie kan per geval sterk variëren. De verpleegkundige zal in overleg met de patiënt de reden van de isolatie duidelijk maken, evenals de verwachte tijdsaanduiding voor de beëindiging ervan. In gevallen waarin revalidatie of therapeutisch verblijf buiten de kamer nodig is – zoals een bezoek aan de fysiotherapeute – kan er sprake zijn van tijdelijke verleiding uit de ruimte, mits een bepaalde afsluiting wordt gedaan (zoals ademhalingsbescherming) en met toestemming van de verpleegkundige.
Maatregelen t.o.v. de ruimte en het personeel
Bij toepassing van aërogene isolatie wordt specifieke ruimteconstructie aangewend en worden strikte hygiëneregels aangewend. Hieronder volgen de werkdrukken en richtlijnen die in werking komen:
Eénpersoonskamer met sluis
Patiënten die onder aërogene isolatie werden geplaatst verblijven in een éénpersoonskamer. Deze kamer moet verder voorzien zijn van een sluis, die zich direct voor de patiëntkamer bevindt. Tijdens de isolatie moet de deur van de patiëntkamer op slot blijven om luchtstromen en verspreiding van micro-organismen te beperken.
Onderdruk in ruimte
Een andere technische maatregel die van kracht is, is de onderdruk ten opzichte van aangrenzende ruimtes. De druk binnen de kamer is lager dan de stratumdruk van het aangrenzende oppervlak (zoals de gang), om te voorkomen dat de verontreinigde lucht via de deuropening in de gang wordt verdreven bij het openen van de deur. Deze constructie is cruciaal voor het houden van de isolatie.
Persoonlijke bescherming van medewerkers
Medische personnel die de patiënt verzorgen dragen bij binnenkomst in de kamer altijd een ademhalingsbeschermingsmasker (zoals FFP2-masker). Tevens wordt er gebruikgemaakt van zorgvuldige handhygiëne: de desinfectie van de handen met handalcohol bij binnenkomst en bij vertrek uit de patiëntkamer.
Procedure tijdens onderzaak of behandeling
Soms is het nodig dat de patiënt voor onderzoek of behandeling naar een andere afdeling of ruimte verplaatst. In dat geval gelden ook specifieke richtlijnen. Medische medewerkers en wachtpersoneel informeren hierover de verpleegkundige en zowel patiënt en medewerkers zorgen ervoor dat beschermende maatregelen worden aangewend (zoals ademhalingsmasker en handdesinfectie).
Impact van aërogene isolatie op het dagelijks leven van de patiënt
De toepassing van aërogene isolatie heeft consequenties voor het dagelijks verblijf in de kamer. In normale omstandigheden verblijft de patiënt op zijn of haar kamer. Daarbij geldt dat het verblijf op de kamer beperkt is tot de patiënt, en dat geen andere patiënten toegelaten zijn, om contacten te beperken. Buiten de kamer is het mogelijk voor de patiënt om bijzondere verkeer of activiteiten in overleg met de verpleegkundige te maken, mits daarvoor de bescherming wordt genomen (zoals door ademhalingsmasker).
Bij het gebruik van toilet of andere sanitair moeten handen worden gewassen met water en zeep, en medische medewerkers en patiënt moeten hieraan werken om de uitwerking van het hygiëneniveau te verbeteren.
Bezoekers in situaties van aërogene isolatie
Bezoekers ontvangen duidelijke instructies over bezoekbeleid bij aërogene isolatie. Hierbij geldt het volgende:
Eerste instructie en melding
Voor bezoekers geldt dat zij zich aansluiten bij de verpleging op de afdeling waar de patiënt verbleeft. Ze krijgen hier instructie over de te nemen voorzichtigheden en voorschrachten om te vermijden dat de bezoeker of derden betrokken raken bij het verspreiden van de ziekteverwekker.
Verlichting via de sluis
Bezoekers moeten wél via de sluis bewegen: de opzet van het ziekenhuis zorgt ervoor dat de ruimtebouw werkt met afsluiting en hygiënehandeling bij bezoeken, zodat mogelijke verspreiding wordt voorkomen en bezoeker het risico op besmetting beperkt wordt.
Persoonslijke hygienemaatregelen voor bezoekers
Bezoekers moeten bij binnenkomst van de kamer aan het volgende werken:
- Gebruik van een ademhalingsbeschermingsmasker
- Handdesinfectie met handalcohol voor binnenkomst
- Handwassing of handalcohol na vertrek uit de kamer van de patiënt
Bij eventueel verdere bezoekjes aan andere patiënten is het verplicht om deze patiënt als laatste te bezoeken, om contaminatie te beperken.
Leeftijd van kinderen
Kinderen jonger dan zestien of twaalf (indicatie varieert per bron) worden in beginsel niet toegestaan naar bezoek. Er zijn echter uitzonderingen, bijvoorbeeld wanneer sprake is van eigen kinderen en na goed contact met de verpleegkundige of medicale arts.
Risico beheersen bij revalidatie of therapeutisch uitritten
Het is in bepaalde gevallen mogelijk dat de patiënt tijdelijke verblijfsperiode op het ziekenhuiscomplex buiten de ruimte van de kamer nodig heeft, zoals bij een bezoek aan de fysiotherapeut of een medische technische handeling. In dat geval wordt er sprake van een beperkte verkeer en bepaalde veiligheetmaatregelen:
- Het klinkt noodzakelijk dat de patiënt een ademhalingsmasker draagt
- Eventeel kan ook het gebruik van veiligheidsbureaus of afdichting van gangen worden ingebruik genomen bij verkeer
- De verpleegkundige moet akkoord geven op eventuele verkeer van de patiënt buiten de ruimte
Verwachting na ontslag
Nadat een patiënt ontslagen is uit de aërogene isolatie, geldt in de thuissituatie geen isolatiemaatregelen meer voor de patiënt zelf. Echter, wanneer de patiënt daarna onder verpleeg- of verzorgingshuiszorg terechtkomt of thuismoed van een zorgdienst ontvangt, wordt hiervan op de hoogte gebracht. Dat wil zeggen dat de zorgpersoneelsleden instructies krijgen over de juiste verwerking.
In normale thuistoestand zijn er geen extra maatregelen voor de patiënt en eigen huishouding, behalve de normale hygiënepractiek zoals handwassing en algemeen oppassen bij snelen.
Evaluatie van de betrouwbaarheid van de informatieve bronnen
Deze informatieve uitleg is volledig gebaseerd op de informatieve materialen van de zorginstellingen Alrijne, VieCuri, Isala en het ziekenhuis Ter Gooi. Deze instanties zijn erkende zorgaanbieders binnen Nederland en hun websites worden gebruikt als officiële patient- en bezoekerinformatie. De betrouwbaarheid van hun informatie is dus op hun betrouwbaarheid gebaseerd, aangevuld door de overlegmogelijkheden die worden gedefinieerd in de documenten.
Er was sprake van enige inconistentie in twee passages die spraken over bezoekersminderjarigen, namelijk respectievelijk "12 jaar" en "6 jaar". In de conclusie is gekozen voor de meest overeengekomen leeftijd (6 of 12 jaar is respectievelijk toegestaan bij uitzondering en onder medische uitlating). Indien de exacte leeftijd van bezoekminderjarigen voor een bepaalde instelling belangrijk is, wordt aangeraden contact op te nemen met de verpleegkundige in het ziekenhuis voor zekerheid.
Toekomstige aanbevelingen en overweegingen
- Aan de hand van de toepassing van aërogene isolatie in ziekenhuisruimte is te zien dat investering in ruimtebouw – zoals de aanleg van zogenoemde "aerogone" zones – een noodzakelijke ingreep kan zijn in de moderne zorgweerbaarheid. Voor ziekenhuizen die in aanbouw of renovatie zijn, is het verantwoord om isolatieruimtes uit te rusten met sluizen en luchtstroomscontrole.
- Het is ook belangrijk om te bedenken dat de professionele training van verplegers en medische assistenten essentieel is t.o.v. het omgaan met aërogene isolatie en de instructie die zij geven aan patiënten en bezoekers.
- Ondoordachte combinaties van isolatiemaatregelen in grotere afdelingen (zoals gedeelde patiëntkamers) kunnen problemen geven en moeten worden vermeden, voor een optimale opsluiting en hygienische tenuitvoerlegging.
Conclusie
Aërogene isolatie is een kliniek- en patiënteveindmaatregel die ingevoerd wordt bij zorgpatiënten met ziekteverwekkers die via lucht worden overgedragen. Deze maatregel is essentieel voor de veiligheid van medische professionals, wacht- en bezoekpersonen, en andere zorgpatiënten in de ziekenhuisuitingen. Zowel uit technische standpunten (ruimteconstructie, sluizen en onderdruk) als uit hygiëne- en bezoekrichtlijnen is de uitvoering van isolatiemaatregelen een uitdagende doch noodzakelijke toepassing in de moderne zorgsector.
Voor de betrokkenen is het van belang om zorgvuldig te leren begrijpen wat de functie van aërogene isolatie is, maar medische teams zijn verantwoordelijk voor het uitleggen, aanwenden en volgen van de richtlijnen. Het vervaardigen of uitbreiding van de constructie voor isolatiezones in ziekenhuizen behoort tot de voornaamste taken bij planningsstudies in de zorgarchitectuur. Voor zowel de inrichtingsbeurzen als voor de veiligheidswetgeving is het opstellen van duidelijke regels en toepassing in de zorghuizen een fundamentele toepassing.