In de afgelopen jaren is gespoten PUR-schuim (polyurethaanschuim) steeds vaker gebruikt voor de isolatie van woningen. Met name bij vloerenisolatie wordt het als een efficiënt en duurzaam alternatief gepresenteerd. Toch zijn er ook zorgen opgekomen over mogelijke gezondheidsrisico’s, zowel voor bewoners als voor werknemers. Deze zorgen hebben geleid tot maatregelen en reguleringen, zoals de aankondiging van minister Mona Keijzer om onveilige varianten van gespoten PUR-schuim te verbannen uit subsidiebeleid. In dit artikel bekijken we de feiten achter gespoten PUR-schuimisolatie, de gezondheidsrisico’s die erbij horen, de reguleringen en de alternatieven die beschikbaar zijn.
Wat is gespoten PUR-schuim en hoe wordt het gebruikt?
Gespoten PUR-schuim wordt vooral gebruikt voor de na-isolatie van vloeren in bestaande woningen. Het bestaat uit twee chemische componenten die bij elkaar worden gemengd en direct na het mengen een reactie ondergaan. Het resultaat is een schuimlaag die zich uitzet en uithardt tot een stevig isolatiemateriaal. Omdat het schuim zich goed aanpast aan de vorm van de ruimte waarin het wordt gespoten, is het ideaal voor moeilijk toegankelijke of irreguliere ruimtes, zoals kelders of kruipruimtes.
Een voordeel van gespoten PUR-schuim is dat het een hoge warmte-isolerende eigenschap heeft en tegelijkertijd ook als dampdicht laag kan fungeren. Daarnaast is het relatief snel aan te brengen. Aan de andere kant zijn er ook nadelen, zoals de chemische reactie tijdens het aanbrengen, die schadelijke stoffen kan vrijgeven.
Gezondheidsrisico’s bij het gebruik van gespoten PUR-schuim
De grootste zorg met gespoten PUR-schuim is het risico op gezondheidsklachten als gevolg van blootstelling aan schadelijke stoffen. Uit onderzoek is gebleken dat tijdens het aanbrengen van het schuim verschillende gevaarlijke stoffen vrijkomen, zoals isocyanaaten en formaldehyde. Deze stoffen kunnen zowel schadelijk zijn voor de verwerkers als voor bewoners van de woning.
Een rapport van RoyalHaskoningDHV uit 2022 toonde aan dat er gezondheidsrisico’s zijn voor zowel werknemers als bewoners. Werknemers zijn vaak niet voldoende beschermd tijdens het aanbrengen, en het spuiten gebeurt vaak in natte kelders, wat het chemische proces kan beïnvloeden. Daarnaast blijven bewoners vaak tijdens de werkzaamheden in hun woning, terwijl dit volgens het Bouwbesluit niet is toegestaan.
De gezondheidsklachten die gerapporteerd zijn, variëren van hoofdpijn en oogirritatie tot luchtwegproblemen en algehele verzwakking. De exacte oorzaak van deze klachten is moeilijk vast te stellen, omdat de registratie van zulke gevallen onvoldoende is. De Gezondheidsraad adviseert daarom tot verbetering van de registratie en aanvullend onderzoek.
Volgens de Gezondheidsraad is het bij correcte toepassing van gespoten PUR-schuim onwaarschijnlijk dat bewoners nadelige gezondheidseffecten ondervinden. De blootstelling aan gevaarlijke stoffen blijft dan binnen veilige grenzen. Bij onjuiste toepassing kunnen deze grenzen echter overschreden worden, waardoor de risico’s voor de gezondheid toenemen.
Regulering en maatregelen
In reactie op de gevonden risico’s zijn er verschillende maatregelen genomen. Minister Mona Keijzer heeft aangekondigd dat onveilige varianten van gespoten PUR-schuim uit de subsidies worden gebannen. Dit gebeurt door de invoering van maximale grenswaarden voor PUR-schuim dat in aanmerking komt voor subsidies voor woningisolatie. Deze regels worden ingevoerd in het Besluit Bouwwerk Leefomgeving (BBL) en zullen in het vierde kwartaal van dit jaar online ter inspraak worden aangeboden.
Daarnaast wil minister De Jonge aanvullende eisen opnemen in het Bouwbesluit. Hij benadrukt dat het onaanvaardbaar is dat woningisolatie tot gezondheidsklachten of onbewoonbaarheid van woningen leidt. Volgens hem moet worden gezorgd voor een veilige en gezonde uitvoering van gespoten PUR-schuim.
Een van de belangrijke eisen die minister De Jonge voorstelt, is dat bewoners pas mogen terugkeren naar hun woning nadat is vastgesteld dat er geen blootstelling aan schadelijke stoffen kan zijn. Ook moet worden vastgesteld of er geen fouten zijn geweest bij de verwerking van het PUR-schuim of of er voldoende is gemeten dat er geen gevaarlijke stoffen meer aanwezig zijn.
Daarnaast is er oproep tot het invoeren van een vangnet voor slachtoffers van PUR-gerelateerde gezondheidsklachten. Volgens Gré Grubben van Stichting Meldpunt PURslachtoffers is dit een eerste positieve stap. Hij benadrukt echter dat een algemeen verbod op watergedragen PUR-schuim noodzakelijk is uit voorzorg en gezien de risico’s voor de volksgezondheid.
Adviezen voor bewoners bij het gebruik van gespoten PUR-schuim
Voor bewoners die hun woning laten isoleren met gespoten PUR-schuim zijn er enkele belangrijke richtlijnen:
- Blijf niet in de woning tijdens het aanbrengen van de isolatie. Volgens het Bouwbesluit is het niet toegestaan om tijdens de werkzaamheden in de woning te blijven.
- Houd het luik van de kruipruimte dicht. Dit moet minstens twee weken na het aanbrengen van de isolatie zo blijven.
- Ventileer de woning goed. Tot twee weken na het aanbrengen van de isolatie moet de woning extra goed worden geventileerd.
Als iemand denkt dat zijn gezondheidsklachten zijn veroorzaakt door gespoten PUR-schuim, wordt aangeraden om contact op te nemen met de huisarts. De huisarts kan beoordelen hoe de klachten moeten worden behandeld en eventueel doorverwijzen naar een specialist of de GGD. Bij aanhoudende klachten kan het nodig zijn om ook de GGD om advies te vragen.
Alternatieve isolatiematerialen
Als gevolg van de gezondheidsrisico’s en het milieuaspect van gespoten PUR-schuim zijn er ook alternatieve isolatiematerialen beschikbaar. Deze alternatieven zijn minder risicovol voor de gezondheid en zijn bovendien duurzamer in de toepassing.
Een overzicht van enkele populaire alternatieve isolatiematerialen:
| Materiaal | Beschrijving | Voordelen | Nadelen |
|---|---|---|---|
| Glaswol | Een veelgebruikt isolatiemateriaal gemaakt van gesmolten glasvezels. | Goede isolatie, goedkoop, eenvoudig aan te brengen. | Kan prikkelen aan huid en ogen, niet geschikt voor natte ruimtes. |
| Stuifhout | Gemaakt van verwerkte houtvezels. | Natuurlijk materiaal, goede isolatie, milieuvriendelijk. | Kan lichter brandbaar zijn, iets duurder dan glaswol. |
| Cellulose | Gemaakt van hergebruikte papiervezels. | Goede isolatie, milieuvriendelijk, geschikt voor bestaande woningen. | Kan nattigheid vormen als het niet goed wordt aangebracht. |
| Minerale wol | Gemaakt van gesteentevezels. | Zeer goede isolatie, vuurwerend. | Kan prikkelen aan huid en ogen, niet geschikt voor natte ruimtes. |
| Hartsponzwam | Een biologisch isolatiemateriaal gemaakt van hartsponschimmel. | Uitstekende isolatie, milieuvriendelijk, schimmelbestendig. | Relatief duur, moeilijker aan te brengen. |
Bij het kiezen van het juiste isolatiemateriaal is het belangrijk om rekening te houden met de specifieke omstandigheden van de woning. Factoren zoals de type vloer (beton of hout), de isolatiewaarde en het milieuaspect spelen een rol. Op de website van Milieu Centraal kan men een hulpmiddel gebruiken om in vier stappen het juiste isolatiemateriaal te kiezen.
De rol van het Kennisplatform Gespoten PURschuim
Het Kennisplatform Gespoten PURschuim is een initiatief van de branche zelf en heeft het oogmerk om kennis te delen en richtlijnen te formuleren voor het veilig aanbrengen van PUR-schuim. Het platform heeft zich uitgesproken tegen een algemeen verbod op PUR-schuim en pleit voor verplichte certificering van isolatiebedrijven. Ongeveer 90 procent van de isolatiebedrijven is volgens het platform al gecertificeerd.
Toch blijven zorgen bestaan. Toxicoloog Paul Scheepers van de Radboud Universiteit benadrukt dat PUR-schuim niet moet worden gepromoot als een 'groen' isolatiemateriaal, omdat het gebruik van water als blaasmiddel niet impliceert dat er geen schadelijke stoffen vrijkomen. Daarnaast pleit Scheepers voor het schrappen van PUR-schuim van de subsidielijst van de overheid. Volgens hem is het gebruik van PUR-schuim slecht voor het milieu, aangezien het niet of nauwelijks te recyclen is.
Chemicus Atie Verschoor gaat nog verder en pleit voor een volledig verbod op het gebruik van PUR-schuim. Zij benadrukt dat het risico op gezondheidsklachten te groot is en dat er genoeg duurzame alternatieven beschikbaar zijn die geen risico’s met zich meebrengen voor de volksgezondheid.
Samenvatting
Gespoten PUR-schuim is een veelgebruikt isolatiemateriaal, met name voor vloerenisolatie in bestaande woningen. Ondanks de voordelen, zoals goede warmte-isolatie en eenvoud van aanbrengen, zijn er ook zorgen opgekomen over mogelijke gezondheidsrisico’s. Deze risico’s komen vooral aan het licht bij onjuiste toepassing of als de verwerkers en bewoners niet voldoende beschermd zijn.
Ministers Keijzer en De Jonge hebben aangekondigd dat er maatregelen zullen worden genomen, zoals het invoeren van maximale grenswaarden en aanvullende eisen in het Bouwbesluit. Deze maatregelen zijn bedoeld om de gezondheidsrisico’s te verminderen en de veilige toepassing van PUR-schuim te garanderen. Daarnaast is er een oproep tot het opzetten van een vangnet voor slachtoffers van PUR-gerelateerde gezondheidsklachten.
Ook is er kritiek op het gebruik van PUR-schuim als een 'groen' isolatiemateriaal. Deskundigen pleiten voor het schrappen van PUR-schuim van de subsidielijst van de overheid en voor een volledig verbod, aangezien er genoeg duurzame alternatieven beschikbaar zijn die geen risico’s met zich meebrengen voor de volksgezondheid.
Voor bewoners die hun woning laten isoleren met gespoten PUR-schuim zijn er richtlijnen om zich te beschermen tegen gezondheidsrisico’s. Tijdens het aanbrengen van de isolatie moet men de woning verlaten, het luik van de kruipruimte moet dicht blijven en de woning moet goed geventileerd worden. Bij het voelen van gezondheidsklachten is het belangrijk om contact op te nemen met de huisarts of de GGD.