In de bouw- en renovatiesector is PUR-isolatie (Polyurethaan) lange tijd een veelgebruikt en effectief isolatiemateriaal gebleken. Het heeft een hoge thermische isolatiewaarde, is eenvoudig aan te brengen en wordt vaak toegepast in spouwmuuren, vloeren, daken en wanden. Toch zijn er in recente jaren steeds meer twijfels ontstaan over de veiligheid en duurzaamheid van PUR. Er zijn zorgen geuit over gezondheidsrisico’s voor bewoners en de impact op het milieu. Deze zorgen hebben geleid tot een toenemend gebruik van alternatieven voor PUR-isolatie, met name bij milieuvriendelijke of circulaire projecten.
In dit artikel bespreken we de nadelen van PUR-isolatie, de gezondheidsrisico’s en milieuimpact, en geven we een overzicht van duurzamere en gezondere alternatieven. We kijken ook naar de voor- en nadelen van deze alternatieven, zodat zowel woningeigenaren als professionals een geïnformeerd besluit kunnen nemen over hun isolatiekeuze.
Wat is PUR-isolatie?
PUR-isolatie, afgeleid van Polyurethaan, is een kunststofisolatiemateriaal dat vaak in situ wordt gespoten of als plaat wordt aangebracht. Het wordt verkregen door het mengen van twee chemische componenten: polyol en isocyanaat. Deze reactie zorgt voor schuimvorming, wat leidt tot een zeer goed isolerende laag.
Een variant van PUR is PIR-isolatie (Polyisocyanuraat), welke een vergelijkbare toepassing heeft. Beide materialen worden vaak gebruikt in spouwmuuren, daken, vloeren en andere delen van een woning. PUR is bekend om zijn hoge isolatiewaarde, lage dikte en snelle verwerking, waardoor het een populaire keuze is geweest voor snel en effectief isoleren.
Nadelen van PUR-isolatie
Hoewel PUR-isolatie technisch gezien efficiënt is, zijn er een aantal aanzienlijke nadelen die in recente jaren steeds meer aandacht krijgen. Deze nadelen zijn van belang voor zowel de gezondheid van bewoners als de duurzaamheid van het bouwproces.
1. Gezondheidsrisico’s
Een van de belangrijkste zorgen is de potentiële schadelijkheid van PUR-isolatie voor de gezondheid van bewoners. Volgens bronnen zoals [1] en [2] kan het verkeerd aanbrengen van PUR leiden tot het vrijkomen van schadelijke stoffen. Deze stoffen kunnen geurige emissies veroorzaken en gezondheidsklachten zoals allergieën, huidirritaties, ademhalingsproblemen en in extreme gevallen zelfs kanker veroorzaken.
Deze risico’s zijn vooral relevant bij het spuiten van PUR-schuim, omdat het mengen en verhitten van de grondstoffen in combinatie met verkeerde verhoudingen of onvoldoende ventilatie het vrijkomen van schadelijke dampen kan bevorderen. Ook na de uitvoering kan het schuim emissies blijven afgeven, wat langdurige gezondheidsrisico’s oplevert.
2. Moeilijk te verwijderen
Een ander probleem is de sterke hechtbaarheid van PUR aan oppervlakken. PUR is namelijk niet makkelijk te verwijderen, wat problemen kan opleiden indien een woning later herisoleerd moet worden of bij renovatieprojecten. Dit maakt het materiaal minder geschikt voor hergebruik of recycling en verhoogt de risico’s op schadelijke restanties in oude constructies.
3. Hoge milieuimpact
Het gebruik van PUR als isolatiemateriaal heeft ook een negatieve impact op het milieu. PUR wordt gemaakt met chemische stoffen die tijdens de productie en verwerking schadelijke emissies kunnen veroorzaken. Bovendien bevat PUR vaak blaasmiddelen die krachtige broeikasgassen bevatten. [5] vermeldt dat PUR en PIR vaak HFK’s (fluorwaterstoffen) bevatten, die tussen de 800 en 3.200 keer sterker zijn dan CO2 in hun broeikaseffect.
Buiten de productie zijn er ook zorgen over de afbraak en verwerking van PUR. Het is geen biologisch afbreekbaar materiaal en het is niet eenvoudig te hergebruiken, wat het minder geschikt maakt in een circulaire economie.
4. Kosten
Hoewel PUR-isolatie in het begin relatief goedkoop is, zijn de initiële kosten toch hoger dan sommige alternatieven. [2] meldt dat PUR relatief duur is, hoewel de energiebesparing op lange termijn de kosten kan terugverdienen. Toch zijn er alternatieven beschikbaar die niet alleen goedkoper zijn, maar ook duurzamer.
5. Minder geschikt voor bepaalde toepassingen
Hoewel PUR-isolatie geschikt is voor veel toepassingen, zoals vloeren, daken en spouwmuuren, zijn er situaties waarin het niet de beste keuze is. Zo is PUR-schuim bijvoorbeeld minder geschikt voor ruimtes waar een ademend isolatiemateriaal nodig is, zoals bij houten vloeren of in ruimtes met hoge luchtvochtigheid. In dergelijke gevallen kunnen alternatieve materialen zoals glaswol of houtvezel beter functioneren.
Alternatieven voor PUR-isolatie
Aangezien er zoveel zorgen zijn over PUR-isolatie, is het verstandig om te kijken naar duurzamere en gezondere alternatieven. Hieronder geven we een overzicht van verschillende alternatieven, inclusief hun eigenschappen, voordelen en eventuele beperkingen.
1. Glaswol
Glaswol is een klassiek isolatiemateriaal dat vaak wordt gebruikt in spouwmuuren en plafonds. Het bestaat uit gerecycleerd glas dat in vlokken wordt geblazen. Glaswol is een uitstekende keuze voor zowel thermische als akoestische isolatie. Het is recycleerbaar, vochtbestendig en brandwerend.
Een nadeel van glaswol is dat het een minimale spouwbreedte nodig heeft (ongeveer 50 mm), wat niet altijd mogelijk is bij oudere huizen met smalle spouwmuuren. Bovendien vereist het het dragen van beschermende kleding tijdens het aanbrengen, omdat het scherpe glassplinters kan bevatten.
2. Polystyreen korrels of parels
Polystyreen korrels of parels zijn lichte bolletjes van kunststof die in spouwmuuren worden geblazen. Ze zijn geschikt voor dunnere spouwbreedtes vanaf 30 mm en zijn volledig recycleerbaar. Polystyreen korrels zijn een goedkope en milieuvriendelijke alternatieve oplossing.
Een nadeel van polystyreen korrels is dat ze minder goed zijn in het dichten van kieren vergeleken met PUR of glaswol. Daarom is het belangrijk om een kwaliteitscontrole te voeren om te verzekeren dat er geen aanzienlijke luchtlekken ontstaan.
3. Steenwol
Steenwol is een duurzamer alternatief dat vaak wordt gebruikt in spouwmuuren en plafonds. Het wordt gemaakt van gesmelten natuurlijke mineralen en is ademend, brandwerend en vochtbestendig. Steenwol is een uitstekende keuze voor toepassingen waar een goede dampdoorlatendheid nodig is.
Een nadeel is dat steenwol relatief zwaar is en dus extra steunstructuren kan vereisen bij het aanbrengen. Bovendien is het iets duurder dan glaswol of polystyreen korrels.
4. Biobased isolatiematerialen
Een groeiende trend in de bouwsector is de toepassing van biobased isolatiematerialen, zoals hennepvezel, cellulose, kurk, en grasvezels. Deze materialen zijn niet alleen duurzaam, maar ook ademend en gezond voor het binnenklimaat.
[6] meldt dat biobased isolatiematerialen steeds populairder worden en dat er een campagne is gestart om ervaringen te delen van mensen die deze materialen gebruiken in plaats van PUR. Biobased isolatie is bijvoorbeeld goed voor circulaire bouwprojecten en kan bijdragen aan een gezonder en schoner leefmilieu.
Een nadeel is dat biobased isolatiematerialen vaak iets duurder zijn en soms specifieke aanbrengtechnieken vereisen. Bovendien zijn ze minder geschikt voor gebruik in natte ruimtes of bij extreme vochtcondities.
5. EPS (Expandeerd Polystyreen)
EPS-isolatie is een lichtgewicht en duurzamere alternatief dat steeds vaker wordt gebruikt in de bouwsector. Het is gemaakt van polystyreen en heeft een hoge isolatiewaarde. EPS is herbruikbaar, vochtbestendig en milieuvriendelijk.
[4] vermeldt dat EPS-parels een milieuvriendelijke en duurzame oplossing zijn voor isolatie. Bovendien is EPS niet giftig en is het eenvoudig te verwerken.
Een nadeel van EPS is dat het minder dicht kan zitten in kieren vergeleken met PUR. Het is daarom belangrijk om extra maatregelen te nemen om luchtlekken te minimaliseren.
6. Icynene-isolatie
Icynene is een open cel PU-isolatieschuim dat vaak wordt gezien als een alternatief voor PUR-isolatie. Het is gemaakt op waterbasis en vormt zich door een reactie met water in plaats van gassen zoals bij PUR-schuim.
[3] meldt dat Icynene een minder schadelijke alternatief is dan PUR, omdat het slechts een beperkte geur veroorzaakt en geen schadelijke stoffen vrijkomt tijdens het verwerken. Icynene is ademend en geschikt voor toepassingen waar dampopenheid nodig is.
Een nadeel van Icynene is dat het relatief duurder is dan PUR en dat het minder geschikt is voor toepassingen waar een hoge druk of belasting voorkomt.
Keuze van het juiste isolatiemateriaal
De keuze van het juiste isolatiemateriaal hangt af van verschillende factoren, waaronder de toepassing (spouwmuur, vloer, dak), de vochtcondities, het binnenklimaat, de duurzaamheid en de kostenefficiëntie. Hieronder geven we een overzicht van de geschiktheid van verschillende materialen per toepassing:
| Toepassing | Geschikt Materiaal | Voordelen | Nadelen |
|---|---|---|---|
| Spouwmuur | Glaswol, Polystyreen korrels, Steenwol | Goede isolatie, milieuvriendelijk | Dikker spouw nodig |
| Vloer | EPS, PIR, XPS, Glaswol | Hoge isolatiewaarde, vochtbestendig | Minder geschikt voor houten vloeren |
| Dak | Steenwol, PUR, Icynene | Goede dampbeheersing, hoge isolatiewaarde | PUR heeft gezondheidsrisico’s |
| Kieren dichten | Icynene, Glaswol, Biobased isolatie | Goede dichting, ademend | Icynene is duurder |
| Duurzame bouw | Biobased isolatie, EPS, Steenwol | Gezonder, milieuvriendelijk | Minder geschikt voor natte ruimtes |
De rol van architecten en bouwprofessionals
[5] vermeldt dat bijna 1 op de 2 architecten tegenwoordig kiest voor alternatieven voor PUR en PIR. Deze keuze wordt mede beïnvloed door de schadelijke impact van PUR op het milieu en de gezondheid. Bovendien zien architecten de groeiende eisen naar duurzamere bouwpraktijken en bijna-energieneutrale bouwen (BEN-bouwen) als een reden om alternatieven te overwegen.
Architecten en bouwprofessionals spelen een sleutelrol in het kiezen van het juiste isolatiemateriaal. Ze moeten niet alleen de technische eigenschappen van het materiaal begrijpen, maar ook rekening houden met de duurzaamheid, de gezondheid van bewoners, en de toekomstige verwerking van het materiaal.
Conclusie
PUR-isolatie is hoewel efficiënt, niet zonder risico’s. De gezondheidsklachten die kunnen ontstaan bij verkeerd aanbrengen en het gebruik van schadelijke chemische stoffen maken het materiaal minder aantrekkelijk. Bovendien zijn er zorgen over de milieuimpact en de moeilijkheid van recyclage. Deze zorgen hebben geleid tot een toename van duurzamere alternatieven.
Glaswol, polystyreen korrels, steenwol, EPS en biobased isolatiematerialen zijn allemaal goede alternatieven die niet alleen milieuvriendelijker zijn, maar ook gezondere en duurzamere opties bieden. De keuze van het juiste materiaal hangt af van de toepassing, de vochtcondities en de gewenste isolatiewaarde.
Voor zowel woningeigenaren als bouwprofessionals is het belangrijk om goed geïnformeerd te zijn over de voordelen en nadelen van verschillende isolatiematerialen. Door alternatieven voor PUR-isolatie te overwegen, kan men bijdragen aan een gezonder binnenklimaat, een minder schadelijke bouwsector en een duurzamere toekomst.