Gezondheidsklachten door PUR-isolatie: risico’s, voorzorgsmaatregelen en alternatieven

Inleiding

PUR (Poly-Urethaan) is een veelgebruikt isolatiemateriaal dat sinds jaren in de bouw en renovatieindustrie wordt ingezet. Het wordt vaak toegepast voor het isoleren van vloeren, spouwmuren en daken vanwege zijn goede isolatiewaarden en naadloze afdichting. Toch is het gebruik van PUR-schuim niet zonder risico. De afgelopen jaren zijn er geruchten en meldingen geweest over mogelijke gezondheidsklachten bij mensen die in hun woning PUR-isolatie hebben aanbrengen of die direct na het aanbrengen de woning weer binnengaan.

Deze klachten variëren van lichte irritaties zoals geïrriteerde ogen en huid tot ernstige luchtwegklachten en duizeligheid. In sommige gevallen blijven de klachten maanden of zelfs jaren aanhouden. Zowel bewoners als medewerkers van isolatiebedrijven kunnen hier last van ondervinden. De schadelijke stoffen die vrijkomen bij het aanbrengen van PUR zijn onder andere isocyanaten, die bij onjuiste verwerking giftige dampen kunnen vormen.

In dit artikel bespreken we de oorzaak van de gezondheidsklachten, de rol van gecertificeerde bedrijven, de mogelijke risico’s van PUR-isolatie, en welke voorzorgsmaatregelen er genomen kunnen worden om klachten te voorkomen. Bovendien wordt een kijk genomen naar de huidige onderzoeken en adviezen van deskundigen.

Wat is PUR-isolatie en hoe wordt het toegepast?

PUR-schuim is een chemisch mengsel dat bestaat uit twee vloeistoffen: isocyanaten en polyolen. Deze stoffen worden bij elkaar gemengd en reageren vervolgens tot een schuim dat zich vormt en hard wordt. Door de chemische reactie creëert PUR een naadloos, stijf en duurzaam isolatielaag dat uitstekend is geschikt voor het isoleren van ruimtes zoals kruipruimtes, spouwmuren, daken en vloeren.

Het voordeel van PUR-isolatie is dat het goed is in het afsluiten van thermische bruggen en de vochtbeheersing in een woning. Bovendien is PUR-isolatie zeer duurzaam en heeft het een lange levensduur. Het wordt vaak gebruikt in renovaties waar energiezuinigheid centraal staat.

Toch is de toepassing van PUR-schuim gevoelig voor fouten. Als de verhouding van de twee vloeistoffen niet correct is of als de aanbrengtechniek niet goed uitgevoerd wordt, kunnen schadelijke stoffen vrijkomen. Deze dampen kunnen gezondheidsklachten veroorzaken bij zowel de bewoners van de woning als bij de medewerkers die het schuim aanbrengen.

Gezondheidsklachten bij PUR-isolatie

Mensen die PUR-isolatie in hun woning hebben aanbrengen, rapporteren regelmatig gezondheidsklachten. Deze klachten kunnen variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van de blootstellingsduur en het individuele lichaamsvermogen om de schadelijke stoffen te verwerken.

De meest voorkomende klachten zijn:

Irritatie van de ogen, huid en luchtwegen
Kortademigheid en benauwdheid
Hoofdpijn en duizeligheid
Nauwkeurigheid van concentratie en vermoeidheid
Geïrriteerde slijmvliezen
Langdurige klachten die weinig verbetering tonen

Deze klachten worden vaak door bewoners geassocieerd met het aanbrengen van PUR-isolatie, vooral als de klachten direct na de isolatie optreden. Er is echter ook sprake van langdurige effecten, waarbij mensen maanden of zelfs jaren later blijvende klachten ervaren. Bijvoorbeeld, sommige bewoners melden dat ze jaren later nog steeds last hebben van astmatische klachten of allergische reacties.

Deskundigen wijzen erop dat mensen met een vooraf bestaande luchtwegaandoening of allergie voor isocyanaten extra gevoelig kunnen zijn voor de effecten van PUR-schuim. Ook kinderen en ouderen zijn aangetoonde risicogroepen, omdat hun immuunsysteem of lichaamsvermogen om stoffen te verwerken minder goed ontwikkeld of verminderd kan zijn.

Oorzaak van gezondheidsklachten: schadelijke stoffen

De gezondheidsklachten die gerelateerd zijn aan PUR-isolatie worden veroorzaakt door schadelijke stoffen die vrijkomen tijdens het aanbrengen van PUR-schuim. Deze stoffen zijn onder andere:

Isocyanaten: Deze chemische stoffen zijn een van de belangrijkste ingrediënten in PUR-schuim. Ze zijn gevaarlijk voor de gezondheid, vooral als ze in te hoge concentraties worden ingeademd. Isocyanaten kunnen astmatische klachten veroorzaken en bij langdurige blootstelling leiden tot een permanente luchtwegaandoening.
Polyolen: Deze stoffen zijn minder giftig, maar kunnen in combinatie met isocyanaten ook gezondheidsklachten veroorzaken.
Dampen bij het uitheiden: Na het aanbrengen van PUR-schuim kan het schuim nog enkele uren tot maximaal twee dagen dampen. Tijdens deze periode kunnen schadelijke stoffen vrijkomen, vooral als de isolatie niet correct wordt uitgevoerd of als de woning niet goed wordt geventileerd.
Azijnlucht bij siliconenkit: Bij het afsluiten van gaten in de vloer wordt vaak siliconenkit gebruikt. Tijdens de eerste uren kan er een soort azijnlucht vrijkomen, wat ook tot klachten kan leiden.

Het belangrijkste gevaar ontstaat als PUR-schuim niet correct wordt aangebracht. Als de verhouding tussen isocyanaten en polyolen incorrect is, kunnen schadelijke dampen vrijkomen die het lichaam niet goed kan verwerken. Dit kan leiden tot acute klachten zoals hoesten en benauwdheid, maar ook tot chronische klachten zoals allergieën en astma.

Rol van gecertificeerde bedrijven

Om het risico op gezondheidsklachten te beperken, is het van belang dat PUR-isolatie wordt aangebracht door een gecertificeerd bedrijf. Gecertificeerde bedrijven zijn verplicht om aan bepaalde kwaliteits- en veiligheidsnormen te voldoen. Deze normen houden onder andere in:

Correcte aanbrengtechniek, inclusief het juiste mengen van de componenten
Goede ventilatie tijdens en na het aanbrengen van PUR-schuim
Informatie en instructies voor de bewoners over het verlaten van de woning tijdens de aanbrengperiode
Voorzichtig gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen door de medewerkers

Volgens meerdere bronnen is het niet altijd het geval dat gecertificeerde bedrijven deze normen strikt naleven. Sommige bedrijven zouden ook wel buiten de voorschriften werken, bijvoorbeeld door bewoners in de woning te laten tijdens het aanbrengen van PUR-schuim. Dit is echter een wettelijke verplichting: de bewoners moeten de woning verlaten gedurende de aanbrengperiode en de daaropvolgende 2 uur. In de praktijk wordt dit vaak gezien als een advies, wat een risico kan vormen.

Het gebruik van gecertificeerde bedrijven is dus niet alleen een kwestie van kwaliteit, maar ook van veiligheid. Kopers van PUR-isolatie worden aangeraden om vooraf te informeren over de certificering van het bedrijf en eventueel een afspraak in te plannen bij een erkend installateur.

Voorzorgsmaatregelen bij PUR-isolatie

Om gezondheidsklachten te voorkomen bij het aanbrengen van PUR-isolatie, zijn er meerdere voorzorgsmaatregelen die zowel huiseigenaren als installateurs kunnen nemen. Deze maatregelen zijn bedoeld om het risico op blootstelling aan schadelijke stoffen te beperken.

Verlaten van de woning tijdens en na het aanbrengen van PUR: Dit is een wettelijke verplichting. De bewoners moeten de woning verlaten en deze gedurende minstens 2 uur niet betreden. Het is aan te raden om langer te wachten, vooral bij grote projecten of bij onbekende bedrijven.
Goede ventilatie: Na het aanbrengen van PUR-schuim moet de woning goed geventileerd worden. Dit betekent het openen van ramen en het gebruik van ventilatoren om schadelijke dampen uit de woning te verdrijven. De bewoners worden ook geadviseerd om gedurende enkele weken extra goed te ventileren.
Afsluiten van gaten en naden: Voorafgaand aan het aanbrengen van PUR-schuim moeten gaten en naden in de vloer afgesloten worden met bijvoorbeeld siliconenkit of andere afdichtingsmaterialen. Dit voorkomt dat schadelijke dampen via deze openingen in het huis terechtkomen.
Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen door medewerkers: Het is verplicht dat de installateurs beschermende kleding, mondkappen en handschoenen dragen. Dit dient om hun blootstelling aan schadelijke stoffen te beperken.
Informatie en instructies voor de bewoners: Het bedrijf moet de bewoners duidelijk informeren over de risico’s en de noodzakelijke maatregelen. Dit kan in de vorm van een schriftelijke verklaring of een digitale uitleg.
Onderzoek na klachten: Als de bewoners toch klachten ondervinden na de isolatie, wordt aangeraden om contact op te nemen met de GGD of een andere deskundige instelling. Het is belangrijk om de klachten serieus te nemen en eventueel een onderzoek in te stellen.

Huidige onderzoeken en adviezen

De branche neemt de gezondheidsklachten serieus en heeft verschillende onderzoeken op gang gezet. Zo is het onafhankelijke advies- en ingenieursbureau RPS aan het onderzoeken of PUR-isolatie inderdaad schadelijk is voor de gezondheid. De resultaten van dit onderzoek zijn verwacht eind augustus. Ook TNO voert een onderzoek uit, dat later op het Kennisplatform zal worden gepubliceerd.

Een rapport van Royal Haskoning DHV wijst op verschillende afwijkingen in de werkwijze van zowel gecertificeerde als niet-gecertificeerde bedrijven. Hieruit blijkt dat niet alle bedrijven zich aan de voorschriften houden. Dit is een ernstig probleem, omdat het leidt tot een hoger risico op gezondheidsklachten bij zowel bewoners als medewerkers.

De branche benadrukt dat PUR-isolatie niet zonder risico is, maar dat deze risico’s kunnen worden beperkt door het aanbrengen door gecertificeerde bedrijven en het nemen van voorzorgsmaatregelen. De afgelopen jaren zijn er geen meldingen geweest van gezondheidsklachten bij de branche voordat mei 2012.

Toch is het van belang om vooralsnog geen verkeerde conclusies te trekken. Het is nog niet duidelijk wat de exacte oorzaak is van de klachten. Het kan zijn dat het schuim zelf schadelijk is, maar het kan ook gaan om een verkeerde aanbrengmethode of een individuele gevoeligheid. Meer onderzoek is nodig om dit duidelijk te maken.

Alternatieven voor PUR-isolatie

Voor huiseigenaren die zich zorgen maken over de gezondheidsrisico’s van PUR-isolatie, zijn er alternatieve isolatiematerialen beschikbaar. Deze alternatieven kunnen even effectief zijn en bovendien minder risico’s met zich meebrengen.

Een aantal populaire alternatieven zijn:

Mineral isolatie: Dit is een duurzaam en milieuvriendelijk isolatiemateriaal dat gemaakt wordt van natuurlijke materialen zoals glasvezel of katoen. Het is geschikt voor vloeren, muren en daken en heeft een hoge isolatiewaarde. Het is bovendien vrij van schadelijke stoffen en heeft weinig risico op gezondheidsklachten.
Cellulose-isolatie: Dit is een duurzaam en milieuvriendelijk alternatief dat gemaakt wordt van hergebruikte papier. Het is geschikt voor vloeren en muren en heeft een goede isolatiewaarde. Het is minder gevoelig voor fouten bij het aanbrengen en heeft een lagere risico op gezondheidsklachten.
Polyester-isolatie: Dit is een kunststof-isolatiemateriaal dat gemaakt wordt van gerecycled plastic. Het is geschikt voor vloeren en muren en heeft een hoge isolatiewaarde. Het is vrij van schadelijke stoffen en heeft weinig risico op gezondheidsklachten.
Houtvezel-isolatie: Dit is een duurzaam en milieuvriendelijk alternatief dat gemaakt wordt van natuurlijke houtvezels. Het is geschikt voor vloeren en muren en heeft een hoge isolatiewaarde. Het is vrij van schadelijke stoffen en heeft weinig risico op gezondheidsklachten.
Steenslag-isolatie: Dit is een duurzaam en milieuvriendelijk alternatief dat gemaakt wordt van natuurlijke steenslag. Het is geschikt voor vloeren en muren en heeft een hoge isolatiewaarde. Het is vrij van schadelijke stoffen en heeft weinig risico op gezondheidsklachten.

Deze alternatieven kunnen een betere keuze zijn voor huiseigenaren die bezorgd zijn over de gezondheidsrisico’s van PUR-isolatie. Ze zijn even effectief en bovendien minder gevoelig voor fouten bij het aanbrengen.

Conclusie

PUR-isolatie is een veelgebruikt en effectief isolatiemateriaal dat wordt toegepast in de bouw- en renovatieindustrie. Toch is het niet zonder risico. De afgelopen jaren zijn er geruchten en meldingen geweest over mogelijke gezondheidsklachten bij mensen die PUR-isolatie in hun woning hebben aanbrengen. Deze klachten variëren van lichte irritaties tot ernstige luchtwegklachten.

De oorzaak van de klachten ligt meestal bij de schadelijke stoffen die vrijkomen tijdens het aanbrengen van PUR-schuim. Deze stoffen kunnen gezondheidsklachten veroorzaken, vooral als de isolatie niet correct wordt uitgevoerd of als de woning niet goed wordt geventileerd. Het is daarom belangrijk dat PUR-isolatie wordt aangebracht door een gecertificeerd bedrijf dat aan bepaalde kwaliteits- en veiligheidsnormen voldoet.

Voorzorgsmaatregelen zoals het verlaten van de woning tijdens en na het aanbrengen van PUR, het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen en het nemen van goede ventilatie zijn essentieel om gezondheidsklachten te voorkomen. Bovendien zijn er alternatieve isolatiematerialen beschikbaar die even effectief zijn en minder risico’s met zich meebrengen.

De branche neemt de klachten serieus en heeft verschillende onderzoeken op gang gezet. Het is nog niet duidelijk wat de exacte oorzaak is van de gezondheidsklachten. Het kan zijn dat het schuim zelf schadelijk is, maar het kan ook gaan om een verkeerde aanbrengmethode of een individuele gevoeligheid. Meer onderzoek is nodig om dit duidelijk te maken.

Voor huiseigenaren die PUR-isolatie in overweeging nemen, is het aan te raden om voorzichtig te zijn en alle voorzorgsmaatregelen te nemen. Het is ook aan te raden om te overwegen voor alternatieve isolatiematerialen die minder risico’s met zich meebrengen.