Gezondheidsrisico’s van PUR-isolatie: Waarom en hoe om te gaan met de gevaren

Inleiding

De afgelopen jaren is PUR (polyurethaan) isolatie steeds vaker gebruikt als duurzame oplossing voor het isoleren van woningen in Nederland. Het wordt onder andere toegepast voor vloerisolatie, spouwmuurisolatie en dakevents. Het schuim wordt op locatie gespoten en vult automatisch kieren en gaten, waardoor het zeer efficiënt is. Door zijn hoge isolatiewaarde en naadloze afdichting is PUR-isolatie een populaire keuze voor woningverbeteraars en bouwbedrijven.

Toch zijn er inmiddels duidelijke signalen dat het gebruik van PUR-isolatie, en met name bij vloerisolatie, gezondheidsrisico’s kan met zich meebrengen. Verschillende onderzoeken en praktijkervaringen wijzen op mogelijke gevaarlijke geurvrijkomst, schadelijke dampen en langdurige gezondheidsklachten bij bewoners en installateurs. Deskundigen adviseren om het gebruik van PUR-isolatie te beperken of zelfs te verbannen, zeker in gevoelige situaties.

In dit artikel bespreken we de werking van PUR-isolatie, de gezondheidsrisico’s die er met het materiaal zijn verbonden, en hoe je als bouwer, woningeigenaar of installateur veilig met PUR om kunt gaan. We baseren ons uitsluitend op informatie uit betrouwbare bronnen, zoals rapporten van de Gezondheidsraad, toxische studies en adviezen van experts in het veld.

Wat is PUR-isolatie?

PUR-isolatie is een vloeibare isolatiemethode die bestaat uit twee hoofdcomponenten: isocyanaten en polyolen. Deze componenten worden direct op de bouwlocatie gemengd, waarbij een chemische reactie optreedt die het schuim ontstaat. Het schuim uitharden en vult automatisch de beschikbare ruimte, waardoor het ideaal is voor het isoleren van complexe ruimtes en kieren.

De voordelen van PUR-isolatie zijn duidelijk:

Hoge thermische isolatiewaarde: PUR schuim heeft een uitzonderlijk hoge R-waarde, waardoor het zeer efficiënt is als isolatiemateriaal.
Naadloze afdichting: Het schuim vult alle kieren en gaten, waardoor het een zeer strakke afdichting biedt.
Snel aangebracht: PUR kan direct op locatie worden gespoten, waardoor installatietijd beperkt is.
Duurzaamheid: Het schuim is bestand tegen vocht en heeft een lange levensduur.

Ondanks deze voordelen zijn er ook aanzienlijke nadelen en risico’s die worden genoemd in recente onderzoeken en praktijkgegevens.

Het chemische proces en gezondheidsrisico’s

Het aanbrengen van PUR-isolatie is een chemisch proces dat schadelijke stoffen kan vrijkomen, zowel tijdens het spuiten als in de uren daarna. Onder meer isocyanaten, een stof die bij inademing irritaties van de luchtwegen kan veroorzaken, wordt vrij. Isocyanaten zijn ook bekend als allergenen en kunnen leiden tot astmatische klachten of zelfs allergische longziekten.

Een belangrijk aspect is de verwerkingstemperatuur, omgevingsvochtigheid en ventilatie. In een gecontroleerde omgeving, zoals een fabriek, kan dit proces goed worden beheerst. Maar in een woning of bij de installatie van vloerisolatie is dit vaak niet het geval. Toxicoloog Paul Scheepers van de Radboud Universiteit legt uit dat het chemische proces in huishoudelijke omstandigheden lastiger te controleren is.

Mogelijke gezondheidsklachten

Bij blootstelling aan PUR-isolatie kunnen zowel bewoners als installateurs klachten ondervinden, die variëren van licht tot ernstig. De meest voorkomende klachten zijn:

Irritatie van ogen, huid en luchtwegen
Hoofdpijn, misselijkheid en duizeligheid
Vermoeidheid en kortademigheid
Allergische reacties of astmatische klachten bij langdurige blootstelling

Een onderzoek uit 2020 van de Gezondheidsraad concludeerde dat gezondheidsrisico’s bij PUR-isolatie niet volledig kunnen worden uitgesloten. Het rapport stelt dat de huidige kennis onvoldoende is om met zekerheid te beoordelen hoe groot het risico is, en pleit dus voor verdere onderzoeken.

Risico’s bij vloerisolatie

De meeste kritiek op PUR-isolatie richt zich op de toepassing als vloerisolatie. Dit heeft te maken met de manier waarop het schuim wordt aangebracht en de specifieke omstandigheden in een woning. PUR-schuim wordt vaak onder de vloer gespoten om ruimtes te vullen en een goede isolatie te verkrijgen. De uitharding van het schuim kan echter tot schadelijke dampvrijkomst leiden, die in gesloten ruimtes gemakkelijk opstijgt en via de vloeroppervlakte naar binnen kan trekken.

Onderzoek heeft aangetoond dat het risico op gezondheidsklachten bij vloerisolatie aanzienlijk groter is dan bij andere toepassingen van PUR. De verwerkingstemperatuur, de omgevingsvochtigheid en de ventilatie zijn in de meeste gevallen niet optimaal. Daarnaast kunnen installateurs fouten maken bij het mengen van de componenten, wat leidt tot een onvolledige chemische reactie en een hoger risico op schadelijke dampen.

Aanbevelingen en alternatieven

Zowel experts als overheden adviseren om het gebruik van PUR-isolatie, en met name bij vloerisolatie, te beperken. De Gezondheidsraad en Royal Haskoning DHV hebben beiden rapporten uitgebracht die het gebruik van PUR onder de loep nemen. Beide studies wijzen op tekortkomingen in de huidige praktijk en adviseren om het gebruik van PUR te herzien of volledig te stoppen in risicovolle situaties.

Alternatieve isolatiematerialen

Zoals vermeld in een GGD-website, zijn er meerdere alternatieve isolatiematerialen beschikbaar die minder risico’s met zich meebrengen. Voorbeelden zijn:

Mineral wol (glazenwol of stookwol)
Cellulose isolatie
Polyester isolatie
Biosourcelop isolatie (zoals houtvezel of katoen)

Deze materialen zijn vrij van schadelijke stoffen zoals isocyanaten en kunnen veiliger zijn voor zowel bewoners als installateurs. Bovendien zijn ze duurzamer en kunnen ze in veel gevallen net zo efficiënt zijn als PUR-isolatie.

Veilige werkwijzen

Als PUR-isolatie toch wordt gebruikt, zijn er enkele maatregelen die het risico op gezondheidsklachten kunnen beperken:

Goede ventilatie tijdens en na de installatie: Zorg dat de ruimte goed geventileerd wordt om schadelijke dampen te verwijderen.
Tijdelijk verlaten van de woning: Bewoners kunnen tijdelijk verhuizen tijdens de installatie en terugkeren pas als het schuim volledig is gehard.
Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen: Installateurs moeten beschermende uitrusting dragen, zoals helm, masker en handen.
Correcte verwerking: Zorg dat het mengsel wordt uitgevoerd volgens de fabrieksinstructies en dat de verwerkingstemperatuur en omgevingsvochtigheid worden gecontroleerd.

Het is bovendien belangrijk dat installateurs gecertificeerd zijn en ervaring hebben met het aanbrengen van PUR-isolatie. Helaas is er momenteel weinig certificering in Nederland, wat het risico op fouten vergroot.

Onderzoek en politiek

Sinds 2010 is er regelmatig aandacht voor PUR-isolatie in de media en politiek, met name na verhalen over gezondheidsklachten bij bewoners die hun woning hadden geïsoleerd met PUR-schuim. Dit heeft geleid tot twee belangrijke onderzoeken in Nederland:

‘Gespoten PUR-schuimisolatie en gezondheid’ (2020) – Gepubliceerd door de Gezondheidsraad.
‘Evaluatie werkpraktijk gespoten PUR-isolatie’ (2022) – Gepubliceerd door Royal Haskoning DHV.

Beide onderzoeken concluderen dat PUR-isolatie risico’s met zich meebrengt en dat de huidige praktijk niet optimaal is. Ze adviseren om het gebruik van PUR te herzien en om alternatieven in overweging te nemen. De politiek heeft hierop aandacht besteed, maar er is tot nu toe nog geen juridische verbod of duidelijke richtlijnen voor het gebruik van PUR-isolatie.

Meldpunt voor slachtoffers

Er is inmiddels een meldpunt voor mensen die gezondheidsklachten ondervinden na het gebruik van PUR-isolatie. Het Meldpunt Purslachtoffers heeft inmiddels ongeveer 400 slachtoffers geregistreerd. Deze mensen klagen over allerlei symptomen, zoals benauwdheid, hoofdpijn en huidirritaties. Het is belangrijk dat mensen die klachten ervaren contact opnemen met de GGD of het meldpunt, zodat ze medische begeleiding kunnen krijgen en eventueel juridische aandacht.

Conclusie

PUR-isolatie is een efficiënt en populair isolatiemateriaal dat in de afgelopen jaren vaak wordt gebruikt voor het duurzamer maken van woningen. Ondanks de voordelen zijn er aanzienlijke gezondheidsrisico’s verbonden aan het gebruik van PUR, vooral bij vloerisolatie. De chemische reactie tijdens het aanbrengen kan schadelijke stoffen vrijkomen die gezondheidsklachten kunnen veroorzaken bij zowel bewoners als installateurs.

Deskundigen adviseren om het gebruik van PUR-isolatie te beperken en alternatieve, veiligere materialen in overweging te nemen. Bovendien is het belangrijk om veilige werkwijzen toe te passen bij het aanbrengen van PUR en ervoor te zorgen dat installateurs ervaren en gecertificeerd zijn.

Voor wie kiest voor PUR-isolatie is het van belang om goed geïnformeerd te zijn over de risico’s en voorzorgsmaatregelen te nemen. Het is verstandig om de GGD of een medische specialist te raadplegen als er klachten optreden. Het gebruik van PUR-isolatie vraagt aandacht, zowel vanuit gezondheids-, milieu- als bouwtechnisch oogpunt.