Kelders in Utrecht: Historie, Herstel en Toekomst

Published by Redactie on juli 6, 2025 | Category kelder

De kelders in Utrecht zijn uniek in de wereld. Ze zijn een deel van een middeleeuws havencomplex dat onder de straat is verbonden met grote opslagkelders van de grachtenpanden. Deze kelders zijn rijksmonumenten en spelen een belangrijke rol in het erfgoed van de stad. In de afgelopen jaren is er veel aandacht geweest voor het herstel van deze eeuwenoude werfkelders, aangezien veel van deze kelders in slechte staat verkeren. De gemeente Utrecht schiet te hulp bij het herstel en is bereid om tachtig procent van de kosten te dragen. Dit artikel bespreekt de historie van de kelders in Utrecht, de uitdagingen bij het herstel en de toekomstige plannen voor de bewaring van dit unieke erfgoed.

Historie van de Utrechtse Kelders

De Utrechtse kelders stammen uit de twaalfde eeuw. Ze zijn ontstaan als onderdeel van een slim middeleeuws havencomplex van werven en werfkelders die onder de straat zijn verbonden met grote opslagkelders van de grachtenpanden. De Oudegracht was toen de belangrijkste aanvoerroute voor goederen in de stad. Aanvankelijk werden de spullen uit de boten naar boven gesjouwd, de kade op. Aan de andere kant van de kade werden ze dan weer naar beneden gebracht, naar de opslagkelders. Dat was de praktijk totdat iemand op het idee kwam om die omweg te besparen door tunnels tussen het water en de opslagkelders te graven. Dat waren de eerste werfkelders.

Een werfkelder is veelal onder de volledige breedte van het particuliere perceel voor het aan de gracht gelegen huis aangebracht. Vanaf een circa 1 meter hoog muurtje liet men bij het bouwen het tongewelf “geboren” worden in de vorm van een rond- of korfboog. Het gewelf werd, zonder formeel, met maatvaste baksteen in koppenverband gemetseld. De werf- en huiskelder kregen daarbij een directe aansluiting op elkaar. Meestal werd de werf- of kluismuur verankerd aan de werfkelder, ook steunberen zijn toegepast om de druk op de voorgevel op te nemen. Om het metselwerk van de werfkelder tegen inwatering te beschermen, werd vaak boven op een dubbele dichtaansluitende laag plavuizen gemetseld die nog eens extra met mortel werd ingewassen. Wegleiding van het water boven de werfkelder geschiedde traditioneel door middel van tunneltjes van gestapelde baksteen naar eenvoudig uitgevoerde waterspuwers in de werf- of kluismuur.

Problemen met de Kelders

De eerste werfkelders waren van hout gemaakt en nu vaak in zeer slechte staat verkeren. De kademuren zijn meestal wel van steen, maar brokkelen soms af of verzakken. Ook zijn er lekkages. Een aantal werfkelders staat op instorten. De gemeente Utrecht heeft dit probleem erkend en heeft besloten om te helpen bij het herstel. De gemeente is nu bereid om de regie te nemen en tachtig procent van de kosten te dragen. “Het betekent dat wij als gemeente het hele proces van aannemers, het herstel van de kades en muren in één keer doen, zodat de keldereigenaar daarmee geholpen wordt”, zegt wethouder Rachel Streefland (CU) bij RTV Utrecht.

Het Herstel van de Kelders

Het herstel van de eeuwenoude kelders is een complex proces. Het is belangrijk om te weten dat het herstel van een 900 jaar oude kelder erg ingewikkeld is. Dit komt door de complexe techniek van het herstel van eeuwenoude werfkelders. De kelders zijn ook nog eens verweven met de muren, de straat erboven, werf, afwatering, kabels en leidingen. De gemeente wil die zo veel mogelijk tegelijk herstellen. De coördinatie van het herstel van meerdere kelders tegelijk met het werk door nutsbedrijven en het herstel van muren en afwatering maakt het voor de keldereigenaren nog ingewikkelder om de kelder zelf te herstellen.

De gemeente heeft een samenwerkingsovereenkomst met de keldereigenaren. In deze overeenkomst wordt aangegeven welke extra werkzaamheden uitgevoerd moeten worden, al dan niet tegen bijbetaling. De gemeente maakt de planning voor het herstel van steeds een aantal kelders tegelijk, in combinatie met het werk aan muren, afwatering, kabels en leidingen. Gemeente en keldereigenaar maken vooraf schriftelijke afspraken over het herstel van de kelder.

Kosten en Bijdragen

De geschatte herstelkosten per kelder liggen tussen de 160.000 en 350.000 euro. Dat betekent dat eigenaren met een grote kelder en veel schade dus mogelijk 70.000 euro zelf moeten betalen. Dat geld kunnen ze eventueel tegen een laag percentage lenen. “We proberen echt te kijken naar de persoonlijke situatie”, zegt wethouder Streefland.

De gemeente heeft een kostentabel opgesteld om de eigen bijdrage van de keldereigenaren vast te stellen. Deze nemen we op in de samenwerkingsovereenkomst. In het geval er zich meerdere kelderbogen op 1 adres bevinden, dan worden die beschouwd als 1 kelder. Hiervoor geldt niet het maximum van 50 m2 maar tellen we door tot het werkelijke aantal m2.

Toekomstplannen en Bewaring

De gemeente Utrecht wil ervoor zorgen dat de kelders intact blijven en daar waar nodig worden hersteld. Samen met de keldereigenaren wil de gemeente de unieke kelders ondersteunen en beschermen. De gemeente heeft een programma opgesteld dat de bewaking en het onderhoud van de kelders omvat. Ook is er sprake van een nieuw programma voor keldereigenaren, waarin wordt gekeken naar de persoonlijke situatie en de kans op een lening wordt gegeven.

De kelders in Utrecht zijn een onmisbaar deel van het erfgoed van de stad. Ze zijn historisch en cultureel van groot belang. Het herstel van de kelders is van groot belang om de toekomst van deze unieke gebouwen te waarborgen.