Prins Bernhard en de complexiteit van zijn rol in geschiedenis en maatschappij

Published by Redactie on juli 6, 2025 | Category kelder

De rol van prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld in de geschiedenis van Nederland is niet alleen complex, maar ook omstreden. In de jaren van zijn betrokkenheid bij diverse politieke en militaire gebeurtenissen, waaronder de poging tot een staatsgreep in Indonesië in 1950, werd hij vaak aangeduid als een “Schavuit van Oranje”. In dit artikel worden de feiten en de gevolgen van zijn betrokkenheid onderzocht, met aandacht voor het openbaar maken van archieven, de rol van Jort Kelder en Harry Veenendaal, en de invloed op de maatschappelijke en historische waardering van de koninklijke familie.

De betrokkenheid van prins Bernhard bij de couppoging in Indonesië

Een van de belangrijkste kwesties rond prins Bernhard is zijn betrokkenheid bij de poging tot een staatsgreep in Indonesië in 1950. Hierbij speelde de actie-Westerling een centrale rol, een militaire operatie van KNIL-officieren onder leiding van kapitein Raymond Westerling. De plannen om een staatsgreep uit te voeren, gingen uit van het idee dat prins Bernhard als “onderkoning” van Indonesië zou kunnen fungeren, een rol die hij in het bijzonder wilde uitvoeren. De beweringen rond deze betrokkenheid zijn onderwerp geweest van talrijke discussies en onderzoek.

In hun boek ZKH. Hoog spel aan het hof van zijne koninklijke hoogheid (2009) noemen Jort Kelder en Harry Veenendaal de betrokkenheid van Bernhard als een van de kernpunten van hun onderzoek. Het boek bevat een uitgebreid overzicht van de gebeurtenissen en de rol die Bernhard daarin speelde, maar ook van de reacties van andere historici en betrokkenen. Zo wordt de rol van Cees Fasseur, emeritus-hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Leiden, besproken, die kritisch staat tegenover de stellingname van Kelder en Veenendaal. Volgens hem zijn er geen harde bewijzen voor de betrokkenheid van Bernhard, en wordt er op geweigerd dat er sprake is van een duidelijke historische bewijsvoering.

De rol van het Koninklijk Huisarchief

Een van de centrale kwesties in dit verband is het Koninklijk Huisarchief. Dit archief bevat een groot deel van de documenten die betrekking hebben op het privé- en openbare leven van de koninklijke familie, waaronder ook de periode waarin prins Bernhard actief was. Het archief is echter een particulier archief, en het is niet onderworpen aan de Archiefwet uit 1995. Dit houdt in dat de toegang tot bepaalde documenten beperkt is, en dat er sprake is van beperkte openbaarmaking van gegevens.

In meerdere bronnen wordt de noodzaak benadrukt om het archief open te stellen voor onderzoek, zodat de feiten over de betrokkenheid van prins Bernhard beter kunnen worden beoordeeld. In een artikel in NRC.next wordt aangevoeld dat er een wetswijziging nodig is om dit archief adequaat te openen voor wetenschappelijk onderzoek. Daarnaast wordt aangevoerd dat andere particuliere archieven, zoals die van voormalige regeringsleiders, ook onderzocht moeten worden.

De rol van Jort Kelder en Harry Veenendaal

Jort Kelder en Harry Veenendaal spelen een centrale rol in het onderzoek naar de betrokkenheid van prins Bernhard. Kelder, een bekende journalist en auteur, en Veenendaal, een historicus, hebben samen een boek geschreven dat zich richt op het huwelijk tussen koningin Juliana en prins Bernhard. In dit boek, ZKH. Hoog spel aan het hof van zijne koninklijke hoogheid, wordt het verhaal van het koninklijk paar uitgebreid bekeken, en wordt ook de rol van Bernhard in de couppoging in Indonesië besproken.

In interviews en discussies met onder meer Cees Fasseur, een bekende historicus, wordt de stellingname van Kelder en Veenendaal bekritiseerd. Fasseur ziet hun beweringen als onwetenschappelijk en gebaseerd op onvoldoende bewijs. Hij benadrukt dat er geen duidelijke bronnen zijn die de betrokkenheid van Bernhard bevestigen, en dat de beweringen van Kelder en Veenendaal vooral gebaseerd zijn op hypothese en vermoedens.

De reactie van de maatschappij

De maatschappelijke reactie op de betrokkenheid van prins Bernhard is gecompliceerd. In de jaren 1950 en 1960 was de betrokkenheid van Bernhard op veel vlakken omstreden, en werd hij gezien als een figuur die de eer van het koningshuis kon schaden. In de jaren 1990 en 2000 kreeg het onderzoek naar zijn rol een nieuw perspectief, vooral door het werk van historici als dr. Gerard Aalders, die al in 1995 had bewezen dat Bernhard lid was geweest van de NSDAP. Dit werd opnieuw opgerakeld toen er in 2003 een lidmaatschapskaart van de partij werd gevonden in het Koninklijk Huisarchief.

De reactie van de maatschappij is in de loop der jaren veranderd. In het begin werden de feiten over Bernhard meestal genegeerd, maar in de jaren 2000 en 2010 begon de discussie over zijn rol en de betrokkenheid bij de couppoging in Indonesië steeds actueler te worden. In dit licht is de discussie over de openbaarmaking van het Koninklijk Huisarchief steeds belangrijker geworden.

Conclusie

De rol van prins Bernhard in de geschiedenis van Nederland is complex en omstreden. Zijn betrokkenheid bij de couppoging in Indonesië en zijn mogelijke rol als “onderkoning” van het land hebben leidde tot veel discussie en onderzoek. De openbaarmaking van het Koninklijk Huisarchief is hierin een cruciaal onderdeel geweest, omdat het de kans biedt om feiten en bewijzen beter te beoordelen. Jort Kelder en Harry Veenendaal hebben in hun boek een uitgebreid overzicht gegeven van de betrokkenheid van Bernhard, maar hun stellingname wordt ook bekritiseerd door andere historici, zoals Cees Fasseur.

De discussie over de rol van prins Bernhard blijft actueel, en de wens om het archief open te stellen voor wetenschappelijk onderzoek is van groot belang. In een tijd waarin historische feiten steeds belangrijker worden, is het belangrijk dat zulke archieven adequaat beschikbaar komen voor onderzoek.

Bronnen

jort
prins