Archeologische vondsten in kelders: blauwsel en historische vloeren

Published by Redactie on juli 7, 2025 | Category kelder

In de loop van de jaren zijn verschillende archeologische vondsten gedaan in kelders van historische gebouwen, waaronder het Huis van Bosch en diverse andere locaties in Nederland en Frankrijk. Deze vondsten geven inzicht in de geschiedenis van het gebruik van materialen, de bouw van vloeren, en het gebruik van blauwsel als witmaker voor textiel. Deze informatie kan nuttig zijn voor binnenontwerpers, historici en archeologen die zich richten op de samenhang tussen archeologie en interieurontwerp.

Archeologische vondsten in de kelder van het Huis van Bosch

Tijdens de restauratie van het Huis van Bosch (De Kleine Winst) in Eindhoven hebben archeologen onderzoek gedaan naar eeuwenoude vloeren in de kelder. In het gebouw zijn acht eeuwen bouwhistorie zichtbaar. In maart 2020 zijn een paar proefgaten gemaakt in de keldervloer. Later zijn er grotere delen van de kelder afgegraven en is veel historie zichtbaar geworden.

Er zijn twee heel oude delen van een lemen vloeren ontdekt in de kelder. Onder die vloer zit een laag aarde. De vloer is namelijk ooit opgehoogd. Ooit stond er op deze locatie één groot pand met de naam ‘Melanen’. In 1463 is dit huis opgedeeld in drie panden, waaronder het Huis van Bosch. Toen is ook de vloer van de kelder opgehoogd. Wellicht omdat deze was uitgesleten en/of om te zorgen dat de mensen droge voeten hielden. Voor het ophogen werd aarde en (slacht)afval gebruikt. Vandaar ook dat de archeologen er van alles in ontdekken wat ons meer vertelt over het leven in die tijd.

Bijzondere vondsten in de kelder zijn scherven van een vetvanger, kanonskogels, botten en scherven. Op de foto zie je scherven uit de aarde laag waarmee de vloer ooit is opgehoogd. Dit zijn scherven van een handvat van een vetvanger uit ca. 1500. Een vetvanger is een rechthoekige, aardewerken schaal die onder het braadspit werd gezet om het vet dat uit het vlees kwam in op te vangen.

Blauwsel: een historisch witmakerproduct

Blauwsel is een witmaker voor textiel. Dit had een blauwige kleur waarmee het de gelige kleur van niet geheel wit wasgoed compenseerde. Blauwsel werd al in de 17e eeuw gebruikt. De grondstof was het kobalthoudende smalt dat vooral in Saksen werd bereid. Dit werd in Nederland in blauwselmolens vermalen tot poeder en was dan voor het gebruik gereed. Deze blauwselmolens konden zowel windmolen, watermolens als rosmolens zijn. Deze kleurstof werd overigens ook in verfstoffen toegepast.

In de 19e eeuw werd blauwsel gebruikt in diverse industrieën, waaronder textiel, verf en schilderijen. In Nederland stonden meerdere blauwselmolens in de Zaanstreek. De blauwselfabriek Blauwsellust in Bloemendaal bestond van 1632 tot 1842. In 1915 waren er nog zeven blauwselfabrieken in Nederland, waaronder Nunninga, Dillewijn&Co. en fa. Jan Dekker. Deze fabrieken leverden producten zoals bergblauw, ultramarijn, lakmoes, toernesol, cadbear en potasch.

Archeologische vondsten in andere kelders

In meerdere kelders in Nederland zijn archeologische vondsten gedaan, waaronder in de kelder van een huis in Zutphen en in de kelder van een oude begraafplaats in Frankrijk. Bij graafwerkzaamheden voor het eerste openbare mindervalidentoilet in de binnenstad van Zutphen hebben archeologen een bijzondere ontdekking gedaan: een volledig intact gebleven middeleeuws riool. In een kelder in Duitsland werden ook vondsten gedaan, waaronder een gewelf dat aangetroffen werd bij de aanleg van een nieuw riool.

In Frankrijk zijn er ook interessante vondsten gedaan. In het dorp Creuzier-le-Neuf werd in 2022 een begraafplaats van 650 m² ontdekt, die dateert uit de 4e eeuw v.Chr. In de kelder van een oude begraafplaats in de regio van Corbeil-Essonnes zijn 48 graven blootgelegd, waaronder tien sarcofagen uit de Merovingische tijd. Deze sarcofagen zijn gemaakt van een vroege vorm van gips met symbolen als rozetten en kruisen en zijn verrassend goed bewaard gebleven.

Archeologisch onderzoek in kelders

Bij archeologisch onderzoek in kelders wordt vaak gebruikgemaakt van boringen om archeologische vindplaatsen op te sporen. Dit gebeurt op een niet-destructieve manier, zodat de bodem niet wordt ontgraven. Door te boren onderzoeken we de ondergrond van plekken, waar we archeologische vindplaatsen verwachten. We boren een klein stukje van de bodem op en kijken hoe de geologie in elkaar zit.

Na het boren worden de uitkomsten van het onderzoek bekeken. Hierin wordt gekeken of er archeologische indicatoren aanwezig zijn in de bodem, zoals stukjes aardewerk, bot, houtskool en fosfaat. De aanwezigheid van fosfaat kan verwijzen naar vroegere aanwezigheid van boerderijen. Hierdoor kan worden geconcludeerd of er archeologie zit en of een vervolgonderzoek nodig is.

Historische vloeren en bouwtechnieken

Bij het onderzoek naar historische vloeren in kelders wordt ook gekeken naar de bouwtechnieken en materialen die gebruikt werden. Zo zijn er in de kelder van het Huis van Bosch eeuwenoude vloeren aangetroffen. Een klein stukje lemen vloer uit de 14e eeuw is ontdekt. Deze vloer lag op de restanten van een oude zijgevel. Hoe dat kan? Dit is de zijgevel van het pand ‘Melanen’. Toen in 1463 dit pand is opgedeeld in drie panden zijn er muren afgebroken, waaronder deze zijmuur.

Bij de opgravingen in de kelder van een oude begraafplaats in Frankrijk zijn ook vondsten gedaan van historische vloeren. Deze vloeren zijn gemaakt van leem en zijn vaak opgehoogd met aarde en afval. Dit gebeurde vaak om de voeten van de bewoners droog te houden en om de vloeren te versterken.

Conclusie

De archeologische vondsten in kelders geven een waardevol inzicht in de geschiedenis van bouw en gebruik van materialen. De vondsten van blauwsel en historische vloeren kunnen belangrijk zijn voor het begrijpen van de technieken en materialen die in het verleden werden gebruikt. Archeologen en binnenontwerpers kunnen hieruit informatie halen voor het opzetten van historische ontwerpen en het behouden van oude gebouwen.