Atoombunkers en schuilkelders in Nederland: Historie, functie en huidige toestand

Published by Redactie on juli 7, 2025 | Category kelder

In Nederland zijn tijdens de Koude Oorlog verschillende schuilkelders en atoombunkers gebouwd. Deze ondergrondse ruimtes dienden als bescherming tegen kernbommen en andere nucleaire bedreigingen. Hoewel de meeste schuilkelders sinds de jaren tachtig zijn gesloopt of heringericht, zijn er nog steeds enkele overgebleven die historisch en functioneel van belang zijn. In dit artikel worden de historische context, de functie en de huidige toestand van deze schuilkelders besproken, gebaseerd op gegevens uit de bronnen.

Historische context

Tijdens de Koude Oorlog, een periode van politieke spanning en militaire dreiging tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, werd er in Nederland aandacht besteed aan de bescherming van de burgerbevolking. De bescherming tegen een nucleaire aanval was een belangrijk onderdeel van het beleid. De overheid richtte in 1952 de organisatie Bescherming Bevolking (BB) op, die als taak had de bevolking weerbaar te maken voor een volgende oorlog.

De BB had een uitgebreid schuilplaatsenplan. In en rond Amsterdam moesten de daaropvolgende jaren atoomkelders worden gerealiseerd. Deze waren niet voor de 'elite', maar voor toevallige passanten op straat die bij het luchtalarm moesten wegvluchten. De Tsar Bomba, een waterstofbom van de Sovjetunie, kon immers binnen een half uur in Amsterdam zijn. De schuilkelders moesten dus snel bereikbaar zijn en voldoen aan bepaalde eisen.

Functie en voorzieningen van schuilkelders

De schuilkelders hadden als doel om burgers te beschermen tegen de gevolgen van nucleaire aanslagen. Ze werden aangelegd in verschillende delen van het land, waaronder bruggen, parkeergarages, metrokelders en gebouwen van universiteiten. In sommige gevallen werden de schuilkelders gecombineerd met nieuwbouw, zodat ze ook in vredestijd een functie konden hebben, zoals bergruimtes of voetgangerstunnels.

De voorzieningen in de schuilkelders variëren per locatie. Zo zijn er in bepaalde kelders nog steeds luchtfilteringsinstallaties aanwezig, en zijn er ook nog voedselvoorzieningen en sanitair. In een aantal kelders zijn zelfs oudere apparatuur en meubilair nog aanwezig. De voorzieningen zijn echter in de meeste gevallen niet meer functioneel, omdat de kelders zijn gesloopt of heringericht.

Huidige toestand van schuilkelders

De meeste schuilkelders zijn sinds de jaren tachtig geslopt of heringericht. In sommige gevallen zijn ze nog steeds functioneel, maar in de meeste gevallen zijn ze niet meer toegankelijk of zijn ze volledig verdwenen. In de bronnen wordt aangegeven dat er in Nederland geen actieve schuilkelders meer zijn voor het geval we betrokken raken bij een groot gewapend conflict. Dit is het gevolg van de afschaffing van de Wet Burgerbescherming in 1986. Met het einde van de Koude Oorlog in zicht waren ze niet meer nodig, was de gedachte.

Hoewel er geen wetgeving meer is voor burgerbescherming in tijden van oorlog of crisis, is de overheid aansprakelijk als er geen bescherming is voor burgers. Dit blijkt uit een reeks juridische uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De burger heeft op basis van het mensenrechtenverdrag een zogenaamde positieve plicht aan de staat, om te voorkomen dat het leven in gevaar komt.

Voorbeeld van schuilkelders in Nederland

Er zijn verschillende schuilkelders en atoombunkers in Nederland, waaronder:

De bunker onder de Universiteitsbibliotheek aan het Singel in Amsterdam: Deze bunker is een van de overgebleven schuilkelders in Nederland. Er zijn twee atoomschuilkelders: één bedrijfsschuilplaats, bedoeld voor 220 personeelsleden, en één openbare schuilplaats, bedoeld voor 190 mensen.
De schuilkelders in de Spaanse Polder: In de jaren 1970 werd in de Spaanse Polder een kantoor gebouwd voor de Rijksverkeersinspectie. Tegelijkertijd bouwde men een noodzetel, een zogenaamde ‘Hoenderhok’, geschikt voor maximaal 60 personen.
De schuilkelders in de stad Utrecht: In de stad Utrecht was de BB ondergebracht in een Duitse bunker, aan het 24 Oktoberplein. De bunkers moesten beschermen tegen de radioactieve neerslag van de kernbommen.

Conclusie

De schuilkelders en atoombunkers in Nederland zijn een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van de Koude Oorlog. Ze werden aangelegd om burgers te beschermen tegen de gevolgen van nucleaire aanslagen, en zijn in de loop der jaren geslopt of heringericht. De meeste schuilkelders zijn tegenwoordig niet meer functioneel, en er zijn geen actieve schuilkelders meer voor het geval we betrokken raken bij een groot gewapend conflict. De overheid is aansprakelijk als er geen bescherming is voor burgers, en er is sprake van een positieve plicht aan de staat om te voorkomen dat het leven in gevaar komt.

Bronnen

boom