Drijvende kelders in Edam: Een unieke architectonische uitvinding uit het verleden

Published by Redactie on juli 8, 2025 | Category kelder

De drijvende kelder is een unieke architectonische uitvinding die vooral in de zestiende en zeventiende eeuw in Nederland voorkwam. Deze techniek werd gebruikt om de invloed van het grondwater te beheersen en om kelders te bouwen die zich konden aanpassen aan het wisselende waterpeil. In Edam is deze uitvinding nog steeds zichtbaar en is het een belangrijk onderdeel van het Edams Museum. In dit artikel wordt dieper ingegaan op de geschiedenis, werking en betekenis van de drijvende kelders in Edam, met aandacht voor technische details, historische context en huidige toepassing.

Geschiedenis en technische uitvoering

De drijvende kelder is een innovatie die ontstaan is uit de behoefte om kelders te bouwen in gebieden waar het grondwaterpeil wisselde. In Edam, dat aan de Zuiderzee ligt, was dit een veelvoorkomend probleem. Vanaf de zestiende eeuw werden constructieve oplossingen gezocht om het wateroverlast te beheersen. De oplossing was om de kelder drijvend te maken, zodat hij met het grondwater op en neer kon gaan. Dit maakte het mogelijk om kelders te bouwen zonder dat deze door het water werden overspoeld of beschadigd.

Volgens bron [1] werd de drijvende kelder gemaakt door eerst een vloer van houten balken te leggen, waarop een opbouw van metselwerk (met niet-poreuze mortel) kwam te staan. Langs de bak liepen palen, die dienden als geleidingsbalken, om ervoor te zorgen dat de bak niet tegen de begane-grondvloer zou botsen. Deze constructie stond bekend als een drijvende bak, die zich aan het grondwater kon aanpassen.

In Edam bleek deze techniek zeer effectief te zijn. Volgens bron [4], werd de kelder in de zestiende eeuw gebruikt als koelkelder voor levensmiddelen. De koelte van het grondwater hield de voedselwaren langer goed. Omdat Edam aan de Zuiderzee lag, was het grondwater onderhevig aan eb en vloed. De drijvende kelder zorgde ervoor dat de kelder op en neer kon gaan, waardoor het risico op overspoeling werd beperkt.

De werking van de drijvende kelder

De werking van de drijvende kelder is gebaseerd op het principe van opwaartse kracht. Wanneer het grondwater stijgt, stijgt de kelder met het water mee, en wanneer het water daalt, daalt de kelder ook. Deze aanpassing is geregeld door een speciale constructie: een bak die op het grondwater drijft en met palen wordt bevestigd aan de vloer van het gebouw. De bak is waterdicht gemetseld, zodat er geen water binnenkomt. De palen dienen als geleidingsstang en zorgen ervoor dat de bak niet tegen de vloer aan komt.

Volgens bron [4], was het belangrijk dat de kelder niet te zwaar was, zodat de druk van het grondwater de bak kon verplaatsen. Bij te veel gewicht kon de kelder echter vast komen te zitten, waardoor het risico bestond dat het huis ontzet werd. Daarom moesten de bewoners rekening houden met de verdeling van het gewicht over de keldervloer. Als de kelder scheef kwam te hangen, kon het waterpeil het gehele huis bedreigen.

Drijvende kelders in het Edams Museum

De enige drijvende kelder in Nederland die nog toegankelijk is, bevindt zich in het Edams Museum. Deze kelder is een van de belangrijkste attracties van het museum en wordt vaak als een unieke uitvinding aangeduid. Volgens bron [2], is het Steenen Coopmanshuys, het oudste stenen koopmanshuis van Edam, een van de bekendste voorbeelden van een huis met een drijvende kelder. De kelder is gemaakt van metselwerk en is waterdicht gemaakt, waardoor de bak zich aan het grondwater kan aanpassen.

In het museum is de drijvende kelder te bezichtigen. Bezoekers kunnen hier zelf proeven van de werking van de kelder. Bijvoorbeeld door met hun voeten op de trap te staan, die aan de drijvende vloer vastzit, en het geluid van het water te horen klotsen. Dit is een van de unieke aspecten van de kelder en maakt het mogelijk om de techniek in actie te zien.

De betekenis van drijvende kelders in de geschiedenis

De drijvende kelder is een belangrijk onderdeel van de architectuurgeschiedenis in Nederland. Deze techniek werd vooral gebruikt in gebieden waar het grondwaterpeil wisselde, zoals Edam, waar het waterpeil in de zestiende en zeventiende eeuw sterk fluctueerde. De uitvinding van de drijvende kelder was een oplossing voor het probleem van het overspoelen van kelders en het beschadigen van gebouwen.

Volgens bron [1], was de aanleg van de bak geen goedkope aangelegenheid en bleef het een luxeartikel. Veel drijvende kelders zijn sindsdien verdwenen, of zijn vastgezet en daardoor niet meer herkenbaar als drijvende kelderbak. Sinds de afsluiting van het IJ met de Oranjesluizen in 1871, en door stoombemaling van het Amsterdamse water, bleef het grondwaterpeil stabiel, waardoor de drijvende kelder overbodig werd.

Huidige toepassing en waarde

Hoewel de drijvende kelder in de moderne bouw geen rol meer speelt, is deze techniek van groot historisch belang. In Edam is de drijvende kelder nog steeds zichtbaar en wordt deze als een unieke uitvinding beschouwd. Het Edams Museum heeft de kelder behouden en laat deze zien als onderdeel van de historische toeristische attracties van het stadje.

De drijvende kelder is een voorbeeld van innovatie in de bouwgeschiedenis. Het toont aan hoe mensen in het verleden met de uitdagingen van het grondwater omgaan. Het is een bewijs van technische vernuft en creativiteit, en een waardevol onderdeel van de architectuurgeschiedenis van Nederland.

Conclusie

De drijvende kelder is een unieke architectonische uitvinding die vooral in de zestiende en zeventiende eeuw in Nederland voorkwam. Deze techniek werd gebruikt om de invloed van het grondwater te beheersen en om kelders te bouwen die zich konden aanpassen aan het wisselende waterpeil. In Edam is deze uitvinding nog steeds zichtbaar en is het een belangrijk onderdeel van het Edams Museum. De drijvende kelder is een voorbeeld van innovatie in de bouwgeschiedenis en een waardevol onderdeel van de architectuurgeschiedenis van Nederland.

Bronnen

drijvende