Grafkelders in de Romeinse tijd: een unieke kijk in het verleden

Published by Redactie on juli 8, 2025 | Category kelder

In de Romeinse tijd ontstond er in Nederland een nieuwe grafcultuur, waarbij de stedelijke elite zich liet begraven in grote stenen monumenten. Deze grafkelders en grafstenen vormen een unieke blik op de begraaftradities en de maatschappelijke structuur van die tijd. In dit artikel worden de kenmerken van deze grafkelders, de gebruikte materialen, en de betekenis van deze begraafplaatsen in kaart gebracht, gebaseerd op de gegevens uit de bronnen.

Grafkelders en hun betekenis

De Romeinse grafcultuur in Nederland ontstond met de komst van de Romeinen. Er verrezen grote stenen monumenten waarin de stedelijke elite zich liet begraven. Deze grafkelders waren versierd met beeldhouwwerk en Latijnse inscripties waarin de deugden en de loopbaan van de overledene werden vermeld. Resten van dergelijke grafmonumenten worden meestal langs de uitvalswegen van steden gevonden.

Een van de opvallendste voorbeelden is de ‘dame van Simpelveld’. Haar crematieresten werden samen met haar sieraden en parfumflesjes aangetroffen in een Romeinse grafkist die in 1930 bij toeval in het Limburgse dorp werd ontdekt. De wanden van de kist waren aan de binnenkant versierd met reliëfs: meubels, huisraad en een ligbank waarop de dode dame zelf was uitgebeeld. Onderzoek naar de botresten in 2016 wees uit dat ze tussen 35 en 50 jaar oud moet zijn geweest toen ze stierf. Ze leidde een luxe leven en heeft nooit zware lichamelijke arbeid hoeven te verrichten. De kist is uniek voor Nederland.

De grafkelders van de Romeinse tijd in Nederland zijn vaak gevonden in het midden van begraafplaatsen, waar de elite zich liet begraven. Deze grafkelders werden vaak gecreëerd met een complexe structuur, inclusief grafkamers en grafmonumenten. Zo is in Bemmel een compleet Romeins grafveld uit de tweede en derde eeuw na Christus gevonden en opgegraven. Volgens de archeologen betreft het een begraafplaats van de Romeinse elite in de Betuwe. De omvang en completheid van het grafveld en de soorten, diversiteit, hoeveelheid en kwaliteit van de graven en grafgiften zijn uniek voor Nederland.

Materialen en technieken

De materialen die werden gebruikt bij de bouw van de grafkelders variëren, afhankelijk van de status en rijkdom van de overledene. In de monumenten werden de as van de overledene bijgezet in glazen urnen, soms met een loden capsule eromheen. De dode werd afhankelijk van zijn of haar status soms vergezeld door een rijkdom aan bijgaven: wijnserviezen, glazen vaatwerk, zalfflesjes, sieraden en barnstenen beeldjes. Op het platteland werden rijke eigenaren van herenboerderijen (villae) in de omgeving van hun huis begraven, in grote stenen kisten die soms aan de binnenkant werden beschilderd of gebeeldhouwd alsof het een interieur van een huis betrof.

Een bijzonder voorbeeld is de ‘dame van Simpelveld’, waarin een Romeinse grafkist werd aangetroffen met een unieke versiering. De wanden van de kist waren aan de binnenkant versierd met reliëfs: meubels, huisraad en een ligbank waarop de dode dame zelf was uitgebeeld. Deze grafkist is uniek voor Nederland en geeft een indruk van de luxe waarin de overledene leefde.

Grafstenen en hun betekenis

In Nederland zijn enkele tientallen grafstenen of delen daarvan teruggevonden die afkomstig zijn uit de Romeinse tijd. Op sommige kunnen we de naam van de overledene lezen en enkele nadere gegevens ontcijferen over zijn of haar leven. Grafstenen zijn een belangrijk onderdeel van de Romeinse grafcultuur en geven inzicht in de maatschappelijke status en levensloop van de overledene.

Een voorbeeld van zo’n grafsteen is de grafsteen waarop de overledene, liggend op een sofa, de maaltijd gebruikt. Vóór hem staat een driepotig tafeltje met daarop een drinkbeker en een schaaltje voedsel. Op de grond zien we een vierkante fles. Terzijde staat een bediende, klaar om zijn meester bij te schenken of hem anderszins op zijn wenken te bedienen. In de linkerhand houdt de overledene een servet vast. Het dodenmaal is een klassieke afbeelding op Romeinse grafstenen. In dit geval zien we bovenin nog een fries waarop een sfinx is weergegeven, geflankeerd door leeuwen. Zij moesten het graf en de dode beschermen tegen het kwaad. In die functie zien we ze vaak op grafstenen terug, en ook als vrijstaande sculptuur op grote grafmonumenten.

Grafvelden en hun betekenis

In Nijmegen ligt een groot grafveld genaamd Noviomagus, waar naar schatting 30.000 tot 40.000 mensen zijn begraven. Daaronder ook lieden van de elite, getuige een opgegraven grafcomplex aan de Krayenhofflaan. Het complex dateert uit de late 1e eeuw en bestond uit enkele ommuurde graftuinen, met daarin grafkelders en metershoge stenen grafmonumenten. Vooral één graf valt op door de uitzonderlijke hoeveelheid bijgiften. De mix van typisch Romeinse voorwerpen en (Bataafse) ruiterwapens doet vermoeden dat we hier te maken hebben met iemand uit de top van de Romeins-Bataafse samenleving, wellicht in de kringen van Batavenleider Julius Civilis.

In Bemmel is een compleet Romeins grafveld uit de tweede en derde eeuw na Christus gevonden en opgegraven. Volgens de archeologen betreft het een begraafplaats van de Romeinse elite in de Betuwe. De omvang en completheid van het grafveld en de soorten, diversiteit, hoeveelheid en kwaliteit van de graven en grafgiften zijn uniek voor Nederland.

Conclusie

De Romeinse grafcultuur in Nederland is een unieke blik op de begraaftradities en de maatschappelijke structuur van die tijd. Grafkelders, grafstenen en grafvelden vormen een belangrijk onderdeel van de historische archeologie en geven inzicht in de levenswijze en status van de overledene. De gebruikte materialen, technieken en de betekenis van deze begraafplaatsen worden hierin geanalyseerd. De bronnen tonen aan dat de Romeinse grafcultuur in Nederland een complexe en rijke geschiedenis heeft, waarin zowel de elite als gewone burgers een rol speelden.

Bronnen

graaf
romijn