Kop-hals-rompboerderij: Historische bouw en ruimtelijke indeling

Published by Redactie on juli 8, 2025 | Category kelder

Een kop-hals-rompboerderij is een historische vorm van boerderij die vooral in het noordoosten van Nederland voorkwam. Deze vorm van boerderij is kenmerkend door de opbouw van drie delen: de kop, de hals en de romp. De kop bevat meestal de melkkelder en opkamer, de hals fungeert als overgangsruimte, en de romp is de brede schuur met ruimtes voor het bedrijfsleven. Deze bouwvorm heeft betrekking op het gebruik van materialen en het ontwerp van kelders, wat onderwerp is van diverse bronnen. In dit artikel worden de kenmerken van de kop-hals-rompboerderij, het gebruik van materialen en de ruimtelijke indeling van kelders besproken op basis van de aangeleverde bronnen.

Bouwvorm en ruimtelijke indeling

De kop-hals-rompboerderij is een combinatie van woon- en bedrijfsruimtes, waarbij de kop meestal ondergebracht is in een lager gelegen gedeelte, de hals als overgang fungeert en de romp de brede schuur vormt. Deze bouwvorm wordt vaak beschouwd als een van de oudste vormen van landbouwgebouwen in Nederland. In bron [1] wordt uitgelegd dat de kop van de kop-hals-rompboerderij een topgevel heeft met schoorstenen. De kop is vaak ondergebracht in een kelder, terwijl de romp een brede schuur is met een hoge dakconstructie. In bron [3] wordt uitgelegd dat de opkamer, een ruimte die hoger ligt dan de andere vertrekken, vaak dienst doet als slaapkamer of nette kamer. Dit laat zien dat de ruimtelijke indeling van de kop-hals-rompboerderij sterk beïnvloed wordt door de functie van de ruimtes.

Materialen en constructie van kelders

De bouw van kelders in kop-hals-rompboerderijen wordt in meerdere bronnen besproken. In bron [1] wordt opgemerkt dat de kop van de kop-hals-rompboerderij ondergebracht is in een kelder, waarin ook de opkamer zich bevindt. De constructie van de kelder is vaak gemaakt van baksteen, zoals te zien is in bron [6], waarin staat dat de kop van de kop-hals-rompboerderij opgetrokken is uit verschillende soorten baksteen. De kelders zijn vaak grotendeels onder de grond gelegen, zoals in bron [3] beschreven, waarin wordt gezegd dat de kelder van de boerderij ongeveer de helft onder de grond ligt. Dit maakt dat de kelder koel en vochtig is, wat gunstig is voor het opslaan van voedsel en landbouwwaren.

In bron [4] wordt uitgelegd dat de kelders van de boerderijen in het westen van de provincie vaak een L-vormige plattegrond hebben. De kelder en opkamer vormen de korte poot van de L, terwijl de romp de lange poot is. Dit ontwerp zorgt voor een efficiënte verdeling van ruimtes en is een kenmerk van de kop-hals-rompboerderij. In bron [9] wordt uitgelegd dat de kelder van de kop-hals-rompboerderij in de voorkant van de boerderij is geplaatst, met ramen die zijn getralied en voorzien van luiken. Dit duidt op een zorgvuldige opzet van de kelder, waarin zowel de functie als de toegankelijkheid van de ruimte in het oog zijn gehouden.

Ruimtelijke indeling van het bedrijfsdeel

Het bedrijfsdeel van de kop-hals-rompboerderij wordt in meerdere bronnen besproken. In bron [7] wordt uitgelegd dat de indeling van het bedrijfsdeel in akkerbouwgerichte boerderijen in het noorden van de provincie zich afwijkt van die van de veeteeltboerderijen. De centraal gelegen tasvloer wordt gebruikt voor het opslaan van graan, terwijl het achterste gebintvak als dorsvloer dient. In bron [10] wordt beschreven dat de schuur verdeeld is in drie beuken, waarvan de middenbeuk gebruikt wordt voor het opslaan van graan en hooi. De zijbeuk dient als zijlangsdeel en bevat meestal hoge inrijdeuren. De indeling van de stallen verschild per boerderij, maar het is duidelijk dat de ruimtelijke indeling van het bedrijfsdeel sterk afhankelijk is van de functie van de ruimtes.

Constructie en materialen

De constructie van de kop-hals-rompboerderij is in meerdere bronnen besproken. In bron [6] wordt uitgelegd dat de kop-hals-rompboerderij opgetrokken is uit verschillende soorten baksteen, waaronder kloostermoppen, handvormsteen en machinale baksteen. De kop en hals zijn onder met blauwe geglazuurde Oudhollandse pannen gedekte zadeldaken. In bron [2] wordt uitgelegd dat de constructie van de schuur en stal in de kop-hals-rompboerderij zorgvuldig is opgebouwd, waarbij de gebintstijlen en kap belangrijke onderdelen zijn. De schuur is meestal gedeeltelijk golfplaat, wat duidelijk maakt dat er sprake is van hergebruik van materialen.

In bron [9] wordt beschreven dat de architect van de kop-hals-rompboerderij gebruikmaakte van verticale houten delen voor de nieuwe onderdelen. Dit duidt op een zorgvuldige keuze van materialen, waarbij hout een belangrijke rol speelt in de bouw. In bron [4] wordt uitgelegd dat de toepassing van veel hout in de boerderijbouw een kenmerk is van de boerderijen in de Waarden. Dit komt door de nabijheid van Dordrecht als stapelplaats voor hout, wat een gunstige toegankelijkheid van materialen opleverde.

Conclusie

De kop-hals-rompboerderij is een historische vorm van landbouwgebouw die kenmerkend is door de opbouw van drie delen: de kop, de hals en de romp. De kop bevat meestal de melkkelder en opkamer, de hals als overgangsruimte en de romp als brede schuur. De bouw van de kelders is grotendeels onder de grond geplaatst, wat zorgt voor een koel en vochtig klimaat dat gunstig is voor het opslaan van voedsel en landbouwwaren. De ruimtelijke indeling van het bedrijfsdeel is afhankelijk van de functie van de ruimtes, waarbij de middenbeuk vaak gebruikt wordt voor het opslaan van graan en hooi. De constructie van de kop-hals-rompboerderij is opgebouwd uit verschillende soorten baksteen, waarbij hout een belangrijke rol speelt in de bouw. De kop-hals-rompboerderij is dus een interessante vorm van historische bouw die zowel functioneel als esthetisch van waarde is.