De rol van kelders in de architectuur: bouwmethoden en toepassingen

Published by Redactie on juli 9, 2025 | Category kelder

Een kelder is een ondergronds gedeelte van een gebouw dat meestal onder het maaiveld ligt. Het kan een volledige verdieping zijn, ook wel kelderverdieping genoemd, of slechts een deel ervan. Historisch gezien werden kelders vaak aangelegd om levensmiddelen koel te houden, wijn op een constante temperatuur te houden, of om langer houdbare producten op te slaan. De kelder was dus oorspronkelijk een ondergrondse voorraadkamer.

In tegenstelling tot vroeger, waarin kelders vaak alleen toegankelijk waren vanaf de straatzijde, zijn moderne kelders vaak beter toegankelijk en worden ze vaak gebruikt als extra ruimte voor speelruimtes, fitness, slaapkamers, of zelfs als wijnkelder. Het voordeel van een kelder is dat deze stabiel koel blijft, vooral als deze op het noorden ligt. Daarnaast is ventilatie essentieel, aangezien een kelder makkelijk vochtig kan raken en zo schimmelvorming kan veroorzaken. Bovendien moet de kelder waterdicht zijn, zowel aan de buitenzijde als de binnenkant.

Kelderconstructie in bestaande gebouwen

Bij het bouwen van een kelder in een bestaand gebouw, is de keuze van de gebruikte techniek afhankelijk van de situatie en omstandigheden van het project. Een veel voorkomende methode is het afgraven van de grond tot het niveau van de grondwaterstand, wat in Amsterdam ongeveer tussen de 80 en 150 centimeter onder het maaiveld ligt. Daarna wordt er een houten of stalen damwand geslagen. Hierna wordt verder uitgegraven tot de aanlegdiepte.

Stalen buispalen worden per segment trillingsvrij de grond ingedrukt, waardoor de kans op schade tot een minimum wordt beperkt. Ter plaatse van de nieuw te storten vloer worden de koppen gesneld. Na het aanbrengen van een isolatiefolie wordt de gewapende betonnen funderingsvloer gestort. Vanuit de nieuw gestorte vloer loopt een gewapende betonnen mantel tegen de damwand aan omhoog; deze mantel wordt verankerd in de oude draagmuur door middel van inkassingen. De betonnen plint moet waterdicht zijn en is tussen de 40 en 60 centimeter dik.

Prefab-kelders en moderne bouwmethoden

Een prefab-kelder wordt meestal bij nieuwbouw toegepast. Voordeel van een prefab betonnen kelderbak is dat er geen naden zijn en dat er in de fabriek een betere beheersing is op de juiste betonsamenstelling en betere controle op de juiste uitvoering. Dit zorgt voor een betere kwaliteit en minder risico op fouten in de uitvoering. Bij prefab-kelders wordt de betonvulling gebruikt om de structuur te versterken.

De muur van een kelder moet vrijwel altijd ondoordringbaar zijn voor vocht van buiten de kelder. Gebruik hiervoor een middel dat aan de buitenzijde van de kelder wordt toegepast, zodat er geen water in de kelder dringt, bijvoorbeeld Weberdry Cemseal Topflex (van Weber). Dit zorgt voor een betere waterdichtheid en voorkomt schimmelvorming.

Toepassing van kelders in moderne architectuur

Kelders worden tegenwoordig vaak gebruikt als extra ruimte voor woningen, vooral in stedelijke gebieden waar ruimte beperkt is. Ze kunnen worden uitgebreid met natuurlijk licht via koekoeken, wat de kelder zeer gewild maakt als extra kamer. Een kelder die op het noorden ligt, is ideaal voor het opslaan van levensmiddelen, zoals wijn, vanwege de stabiele temperatuur.

Een kelder kan ook worden gebruikt als souterrain, wat het geval is wanneer ongeveer de helft of meer van de kelderhoogte zich boven het maaiveld bevindt. Hoewel de term ‘kelder’ ouderwets aandoet, wordt de term ‘souterrain’ vaak gebruikt voor dergelijke ruimtes. Dit verschijnt vooral in oudere gebouwen, maar wordt ook toegepast in moderne projecten.

Veiligheid en voorspelbaarheid

Bij het ontwerpen van een kelder is het belangrijk om rekening te houden met veiligheid en voorspelbaarheid. Er moet bijna altijd maar één uitgang zijn bij een kelder, tenzij er sprake is van een reëel brandrisico, waarbij meer uitgangen overwogen moeten worden. Goede ventilatie is essentieel i.v.m. een eventueel vochtige omgeving en dus mogelijke schimmelvorming. Bovendien moet de kelder belast zijn tegen de veelal hoge grondwaterstand, vooral in landen als Nederland. Kelders zijn daarom bijna altijd gemetseld of van gewapend beton.

Samenvatting

Kelders vormen een belangrijk onderdeel van de architectuur, zowel in historische als moderne gebouwen. Ze worden vaak gebruikt als extra ruimte, maar kunnen ook dienen als opslagplaats of wijnkelder. De bouwmethoden variëren, afhankelijk van de situatie en het type project. Prefab-kelders bieden een betere kwaliteit en betrouwbaarheid, terwijl de keuze voor waterdichte materialen essentieel is om schimmelvorming te voorkomen. De veiligheid en voorspelbaarheid van een kelder zijn belangrijk, met name bij het ontwerpen van een nieuw gebouw.