Eerste riolering in Nederland: Geschiedenis, techniek en impact

Published by Redactie on juli 2, 2025 | Category riolering

De introductie van de eerste riolering in Nederland was een belangrijke stap in de stedelijke ontwikkeling en hygiëne. In het midden van de negatiende eeuw begon Nederland met het opzetten van geïntegreerde rioleringssystemen, waardoor het lokaal afval en het afvalwater efficiënter konden worden afgevoerd. Deze technische innovatie had een grote invloed op de stedelijke leefomstandigheden, de gezondheid en de afvalverwerking. De bronnen laten zien dat de riolering in Nederland niet alleen technisch van belang was, maar ook een maatschappelijke en hygiënekeuze was.

Geschiedenis van de eerste riolering

De eerste vorm van riolering in Nederland werd in 1871 geïnitieerd. In dit jaar introduceerde ingenieur Liernur een nieuw systeem voor het afvoeren van afvalwater en ontlasting. Dit systeem was gericht op het scheiden van huishoudelijk afvalwater en ontlasting, waardoor de afvoer van vuilwater efficiënter kon worden geregeld. De poep werd met een wagen opgezogen en afgevoerd, een methode die op zichzelf al een innovatie was. Deze techniek werd later aangepast en verder ontwikkeld, waardoor we tegenwoordig nog steeds gebruik maken van vacuum-wagens.

Een van de kenmerken van het Liernursysteem was dat het ook een methode was om de poep te verkopen als mest. De verkoop van deze mest had echter een tijdelijke neergang, aangezien men op kolen ging stoken in plaats van op turf. Hierdoor werd de mest giftig en ongeschikt voor de landbouw. Daarnaast werd er een periode lang poep verwarmd om ammoniak uit te halen, die vervolgens werd gebruikt als schoonmaak- en oplosmiddel. Het overgebleven water was warm en stonk, waardoor het in de Kostverlorenvaart terechtkwam. Op 29 januari 1902 werd besloten om deze vorm van riolering te stoppen, wat aantoont dat het systeem niet volledig effectief was.

Technische ontwikkelingen in de twintigste eeuw

Tussen 1909 en 1912 werd Amsterdam voor het eerst van een geïntegreerde riolering voorzien. De dienst Publieke Werken gebruikte eivormige betonnen rioolbuizen, die werden aangesloten op funderingsgootjes. Deze buizen waren ontleend aan de Britse praktijk en hadden als doel om aankoeken van vaste substantie tegen te gaan. Dit systeem was een belangrijke technische ontwikkeling en leidde tot een betere afvoer van afvalwater en vuilwater.

In de jaren tachtig van de twintigste eeuw begon de overheid met het opzetten van geïntegreerde rioleringssystemen, zowel in de binnensteden als in de buitenwijken. In Amsterdam, Leiden en Dordrecht werd het Liernurstelsel toegepast, terwijl de binnensteden de beerputten in gebruik hielden. Dit systeem had als doel om de afvoer van vuilwater efficiënter te maken, maar het was niet volledig effectief. De economische basis onder het tonnenstelsel en het Liernurstelsel werd in korte tijd weggevaagd door de invoering van kunstmest na 1905 en de toenemende adoptie van het watercloset na de eeuwwisseling.

Invloed op de stedelijke hygiëne

De introductie van het rioleringssysteem had een grote invloed op de stedelijke hygiëne. In de jaren tachtig en negentig van de negatiene eeuw begon de bewustwording over de hygiëne van de steden. De hygiënisten, een beweging van jonge geëngageerde artsen, werkten aan het verbeteren van de stedelijke hygiëne. Ze adviseerden over de te nemen maatregelen en probeerden het verband tussen stank en ziekte aan te tonen. Hoewel het verband niet duidelijk kon worden aangetoond, werd de veronderstelling dat stank en ziekte samenhangen vaak wel geaccepteerd.

De stedelijke problemen, zoals de vervuiling van de grachten en het onaangename geur van het water, werden door burgers en stadsbestuurders als een grote zorg gezien. In Den Haag, waar de grachten trager doorstromden, werd het noodzaak om een geïntegreerd rioleringssysteem op te zetten. In Amsterdam, waar het stadsbeeld vanwege de grachten en het water een belangrijke rol speelde, werd het systeem ook ingezet. De stadsbesturen zochten naar oplossingen om de vervuiling en de stank te verminderen en de hygiëne te verbeteren.

Beïnvloeding van de maatschappelijke ontwikkelingen

De introductie van het rioleringssysteem had ook een maatschappelijke impact. In de jaren tachtig en negentig van de negentiende eeuw begon de bewustwording over de hygiëne van de steden. De hygiënisten, een beweging van jonge geëngageerde artsen, werkten aan het verbeteren van de stedelijke hygiëne. Ze adviseerden over de te nemen maatregelen en probeerden het verband tussen stank en ziekte aan te tonen. Hoewel het verband niet duidelijk kon worden aangetoond, werd de veronderstelling dat stank en ziekte samenhangen vaak wel geaccepteerd.

Conclusie

Bronnen

eerste