Hoogovenslakken in funderingen: Kansen, Risico's en Alternatieven

Published by Redactie on juli 20, 2025 | Category fundering

Het gebruik van hoogovenslakken in de bouwsector, en met name als fundering voor wegen, is een onderwerp dat in de afgelopen jaren steeds vaker in het gedrang komt. Deze slakken zijn restproducten uit de stalenproductie en werden destijds gezien als een economische en milieuvriendelijke oplossing voor het afvalprobleem. In de praktijk bleek echter dat de toepassing van hoogovenslakken in funderingen niet zonder risico’s is. Er zijn zowel technische als milieu- en gezondheidsgerelateerde kwesties die in kaart moeten worden gebracht. In dit artikel geven we een overzicht van de toepassing van hoogovenslakken in funderingen, de voordelen en nadelen, en mogelijke alternatieve oplossingen die op de markt beschikbaar zijn.

Wat zijn hoogovenslakken?

Hoogovenslakken zijn een bijproduct van de stalenproductie. Ze ontstaan in de hoogoven bij het smelten van erts en worden opgevangen in de vorm van een vloeibaar mengsel van oxiden. Deze slakken worden na verkoeling gebruikt als bouwgrondstof. In de Nederlandse context zijn hoogovenslakken in de afgelopen decennia vaak gebruikt als fundering onder wegdek. Dit gebeurde omdat ze goedkoop waren, beschikbaar in grote hoeveelheden, en omdat ze hydraulische eigenschappen vertoonden die hen geschikt maakten voor verdichting onder asfalt.

Een voorbeeld van de toepassing van hoogovenslakken als fundering is te vinden bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Hier werden meerdere wegen met hoogovenslakken aangelegd, met als doel om kosten te besparen en afval op een duurzame manier te gebruiken. Echter, in de praktijk bleek dit niet zonder complicaties. De slakken vormden gas tijdens het verdichtingsproces, wat leidde tot stulpen in het asfalt. Deze stulpen zijn vergelijkbaar met de groei van boomwortels en vormen een risico op verkeersveiligheid. Uiteindelijk werd een oplossing gezocht in de vorm van schuimbitumenstabilisatie, een techniek die in de laatste jaren meer aandacht krijgt binnen de weg- en infrastructuurwereld.

Technische kwesties bij hoogovenslakken in funderingen

De technische problemen met hoogovenslakken in funderingen zijn vooral gerelateerd aan gasvorming en neergang van de fundering. Tijdens het verdichtingsproces vormt zich gas, wat leidt tot luchtbelvorming en uiteindelijk tot het opspattend van het wegdek. Hierdoor ontstaan de karakteristieke stulpen, die de rijbaan beschadigen en het onderhoud van wegen aanzienlijk ingewikkelder maken.

Hoewel de toepassing van hoogovenslakken in funderingen in eerste instantie als duurzaam en economisch gunstig werd gezien, bleek dat in de praktijk niet altijd het geval te zijn. Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier maakte bijvoorbeeld meerdere pogingen om de problemen te verhelpen, maar deze bleken vaak te ingrijpend of te kostbaar. Uiteindelijk werd het probleem succesvol opgelost met de toepassing van Roadsafe®, een techniek die is ontwikkeld om funderingsproblemen te herstellen zonder het wegdek volledig te vervangen.

Milieugevoeligheden en gezondheidsrisico’s

Naast de technische problemen zijn er ook milieugevoeligheden die de toepassing van hoogovenslakken in funderingen in twijfel trekken. In 2024 is het Besluit activiteiten leefomgeving (BAL) van kracht geworden, wat betekent dat producenten en leveranciers van bouwmaterialen verplicht zijn om milieuverklaringen op te stellen die eventuele beperkingen en risico’s van materialen beschrijven. Dit is een gevolg van het feit dat sommige slakken, zoals staalslakken, in aanraking met water kunnen leiden tot uitspoeling van zware metalen in grond- en oppervlaktewater. Hoewel de theorie is dat deze vervuiling in water verdund wordt en daarom geen directe risico’s oplevert, zijn er zorgen dat op land de bodem en grondwater wel degelijk kunnen worden vervuild.

In dit opzicht zijn er recente voorbeelden die de aandacht voor dit probleem verdiepen. In Flevoland was er bijvoorbeeld sprake van een vervuiling vanwege het gebruik van hoogovenslakken in een snelweg. Hoewel de provincie stelt dat hoogovenslakken normaal gesproken weinig tot geen zware metalen bevatten, is het feit dat in sommige gevallen toch sprake is van vervuiling een reden tot bezorgdheid.

De PvdA/GroenLinks-fractie in de Provinciale Staten van Zeeland heeft ook vraagtekens geplaatst bij de toepassing van hoogovenslakken. In antwoorden op vragen in de Staten benadrukt de fractie dat er documenten zijn die aantonen dat hoogovenslakken onder provinciale wegen gebruikt zijn. Ondanks de uitleg van de provincie dat dit normaal gesproken geen gevaar oplevert, blijft de vraag bestaan of er voldoende controle en transparantie is bij de toepassing van deze materialen.

Alternatieve oplossingen en innovaties

Aangezien de toepassing van hoogovenslakken in funderingen niet zonder risico’s is, zijn er in de bouwsector op zoek gegaan naar alternatieve materialen en technieken. Een van de opkomende technieken is schuimbitumenstabilisatie. Deze methode maakt gebruik van schuimbitumen om funderingen te stabiliseren en te versterken. Het heeft de voordelen dat het flexibel is, weinig neiging tot scheurvorming vertoont, en dat het dynamisch kruipgedrag heeft, wat betekent dat het minder snel permanente vervorming ondergaat.

De techniek is in Nederland nog vrij nieuw, maar heeft al veel aandacht gekregen vanwege de voordelen. De werkwijze is als volgt: een basis van asfalt, puin of hoogovenslakken wordt gemengd met zand en schuimbitumen onder druk. Hierdoor ontstaat een flexibele binding die de fundering versterkt. Een groot voordeel van deze methode is dat de weg direct na het profileren en verdichten weer berijdbaar is, wat tijd en kosten bespaart.

Naast schuimbitumen zijn er ook andere alternatieven die in overweging worden genomen. In de discussie over duurzame bouwmaterialen komt de rol van hoogovenslakken als bindmiddel in beton ter sprake. De vervanging van Portlandcement door hoogovenslak kan bijdragen aan het verminderen van de CO2-uitstoot. Echter, zoals benadrukt in een artikel van ABT, is er geen enkele eenvoudige oplossing voor de CO2-problematiek. De toepassing van hoogovenslakken in beton is daarom gezien als een transitietool, een tussenstap op weg naar duurzamere bindmiddelen.

Toekomstige regelgeving en toezicht

De toekomstige regelgeving speelt een belangrijke rol in het bepalen van de toepassing van hoogovenslakken in funderingen. Het Besluit activiteiten leefomgeving (BAL) vereist dat producenten en leveranciers van bouwmaterialen in hun milieuverklaringen de beperkingen en voorwaarden van de materialen vermelden. Hierdoor worden de gebruikers van de materialen beter geïnformeerd over de risico’s en beperkingen.

Naast wettelijke verplichtingen is er ook een landelijke meldplicht die is aangenomen na onderzoeksjournalistiek. Deze meldplicht garandeert dat alle partijen die bouwmaterialen gebruiken of leveren, hun verantwoordelijkheid nemen voor de milieuvriendelijkheid en veiligheid van de materialen. Hoewel de regelgeving strikter wordt, blijkt uit voorbeelden dat er nog steeds gevallen zijn waarin staalslakken worden gebruikt zonder dat de aannemers of gebruikers dit weten. In Muiden bijvoorbeeld bleek dat er staalslakken in een nieuwbouwwijk werden gebruikt, waarbij de gemeente en de bewoners daarvan niet op de hoogte waren.

Conclusie

De toepassing van hoogovenslakken in funderingen is een complex onderwerp dat zowel technische als milieu- en gezondheidsgerelateerde kwesties betreft. In de afgelopen decennia zijn deze slakken gezien als een economische en duurzame oplossing, maar in de praktijk bleek dat niet zonder problemen. De gasvorming tijdens het verdichtingsproces leidt tot stulpen in het wegdek en maakt het onderhoud van wegen ingewikkelder. Daarnaast zijn er zorgen over de milieuvriendelijkheid en eventuele gezondheidsrisico’s van bepaalde slakken, vooral wanneer deze in aanraking komen met water.

Alternatieve oplossingen zoals schuimbitumenstabilisatie bieden hoop op een duurzamere en betrouwbaardere toekomst voor funderingsprojecten. Deze techniek is in opmars en biedt voordelen in termen van flexibiliteit, duurzaamheid en constructieve veiligheid. Bovendien zorgt het voor een snellere herstelling van wegen en vermijdt het de noodzaak van ingrijpende saneringen.

De regelgeving speelt een belangrijke rol in het bepalen van de toekomst van hoogovenslakken in funderingen. De landelijke meldplicht en het Besluit activiteiten leefomgeving (BAL) zorgen voor meer transparantie en toezicht. Toch blijkt uit praktijkvoorbeelden dat er ruimte is voor verbetering, zowel op het vlak van regelgeving als op dat van praktijkuitvoering.

Voor bouwprofessionals, verantwoordelijken en woningeigenaren is het belangrijk om goed geïnformeerd te zijn over de risico’s en voordelen van hoogovenslakken en alternatieve materialen. De transitie naar duurzamere en betrouwbaardere funderingsmaterialen is een noodzakelijke stap in de richting van een duurzamere bouwsector.

Bronnen

hoogovenslakken