Funderend beroepsonderwijs: Positie, uitdagingen en toekomst in het onderwijslandschap

Published by Redactie on juli 20, 2025 | Category fundering

Het beroepsonderwijs in Nederland staat momenteel ter discussie, met name in de context van zijn status en rol binnen het bredere onderwijslandschap. De vraag rijst of het beroepsonderwijs, gezien het steeds algemener wordt, niet langer als een aparte entiteit dient te worden beschouwd, maar als een onderdeel van het zogenaamde funderend onderwijs. In dit artikel wordt ingegaan op de huidige positie van het beroepsonderwijs, de structurele veranderingen die het heeft doorgemaakt en de uitdagingen die het momenteel tegemoetkomt. Ook wordt aandacht besteed aan beleidsmaatregelen gericht op werkomstandigheden in het funderend onderwijs, met het oog op het behoud en aantrekken van personeel.

De positie van het beroepsonderwijs

Het beroepsonderwijs (MBO) heeft traditioneel een aparte status genoten binnen het onderwijsstelsel. Deze status, ook wel status aparte genoemd, werd ooit ingevoerd vanwege de noodzakelijke bemoeienis van het bedrijfsleven met dit onderwijsniveau. In de praktijk is deze bemoeienis echter sterk afgenomen. Zo werden vroeger 17 regionale kenniscentra voor beroepsonderwijs en bedrijfsleven samengevoegd tot één landelijke organisatie, de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB). Hoewel de SBB betrokken is bij het ontwikkelen van kwalificatiedossiers (curricula), is de invloed van het bedrijfsleven op het onderwijsproces in de praktijk sterk verminderd. Docenten richten zich steeds minder op de inhoudelijke richtlijnen van de SBB, wat een verdere ontkoppeling tussen onderwijs en werkveld suggereert.

De inhoud van het beroepsonderwijs zelf is ook veranderd. Het onderwijs wordt algemener, zowel in het vmbo (voorbereidend beroepsonderwijs) als in het mbo. In het vmbo is het aantal beroepsgerichte leerwegen afgenomen, terwijl het aantal leerlingen die volledig naar school gaan (de zogenaamde bol-variant) is toegenomen. In het mbo zijn de kwalificatiedossiers uitgebreid, maar het aantal dossiers is gereduceerd van 230 met 600 kwalificaties naar 175 met 480. Deze algemene trends wijzen op een wisseling in de richting van het onderwijs: van een sterke beroepsgerichtheid naar een bredere, meer algemene opleiding.

Het beroepsonderwijs in de context van het funderend onderwijs

Een van de centrale vragen die momenteel in het onderwijsveld worden gesteld, is of het beroepsonderwijs eigenlijk niet meer moet worden beschouwd als een vorm van funderend onderwijs. Het funderend onderwijs omvat het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs (vmbo, havo, vwo) en het beroepsonderwijs (mbo). De drempel voor toegang tot het beroepsonderwijs is echter steeds lager geworden, en het aantal leerlingen dat zonder relevante beroepsvoorbereiding in het mbo terechtkomt, is toegenomen. Dit heeft geleid tot de vraag of het mbo niet in feite deel moet worden van het funderend onderwijs, in plaats van een aparte entiteit te blijven.

De invoering van de kwalificatieplicht in 2007 is daarbij een belangrijke wending geweest. Deze plicht stelt jongeren verplicht om een traject te volgen dat gericht is op het behalen van een startkwalificatie (meestal mbo 1 of 2). Deze maatregel is bedoeld om het voortijdig schoolverlaten te voorkomen en heeft geleid tot een verandering in de demografie van de mbo-studenten. Meer jongeren met een lagere vooropleiding komen terecht in het mbo, wat op zijn beurt heeft geleid tot een algemene aanpak van het onderwijs. De vraag rijst of het mbo in deze context nog wel voldoet aan de eisen van een beroepsgerichte opleiding.

Werkomstandigheden en het behoud van onderwijspersoneel

Een van de grootste uitdagingen voor het funderend onderwijs, en met name voor het beroepsonderwijs, is het tekort aan onderwijspersoneel. Het funderend onderwijs kampt met een chronisch tekort aan leraren en schoolleiders. Dit tekort wordt verwacht te blijven aanhouden, en zelfs te verergeren in de komende tien jaar. Er zijn duidelijke verschillen tussen scholen en vakken in het aantrekken van personeel: sommige scholen en vakken hebben het moeilijker om kwalificaties te vinden dan andere.

Werkomstandigheden zijn een belangrijk aspect dat het behoud van onderwijspersoneel kan bevorderen. Dit omvat factoren als werkdruk, professionalisering, leidinggevend gedrag, begeleiding en teamdynamiek. Uit onderzoek is gebleken dat de belangrijkste vertrekredenen van leraren en docenten zijn: te veel werkdruk, gebrek aan uitdaging, onvrede over schoolleiding, en onvoldoende begeleiding en samenwerking. Dit wijst op de noodzaak van beleidsmaatregelen die gericht zijn op het verbeteren van deze werkomstandigheden.

Een aantal beleidsinterventies is ontwikkeld om de werkomstandigheden te verbeteren. Denk hierbij aan het verbeteren van de balans tussen werk en privéleven, het bieden van professionele ontwikkeling, het bevorderen van een goede leidinggevende stijl en het stimuleren van een goede teamsfeer. Deze interventies kunnen bijdragen aan het behoud van bestaand personeel en het aantrekken van nieuwe leraren, vooral in tijden van schaarste op de arbeidsmarkt.

De rol van het bedrijfsleven in het beroepsonderwijs

Het beroepsonderwijs is historisch sterk verbonden aan het bedrijfsleven. Ooit had het bedrijfsleven een directe invloed op de inhoud van de opleidingen via kenniscentra. Sinds 2015 is deze structuur echter opgeheven en vervangen door een enkele landelijke organisatie, de SBB. In de praktijk blijkt de invloed van het bedrijfsleven echter sterk verminderd te zijn. Docenten richten zich niet langer zo sterk op de inhoudelijke richtlijnen die door de SBB worden gesteld. Dit heeft geleid tot een ontkoppeling tussen onderwijs en werkveld, wat op lange termijn het beroepsgerichte karakter van het mbo kan ondermijnen.

Er zijn initiatieven om deze kloof te verkleinen, zoals het Techniekpact en de opzet van vakmanschaps- en technologieroutes. Deze maatregelen zijn gericht op het stimuleren van een sterke beroepsgerichte aanpak in het mbo. De vraag is echter of deze initiatieven voldoende zijn om het beroepsonderwijs te houden op koers, gezien de algemene trends die wijzen op een steeds bredere opleiding.

De toekomst van het beroepsonderwijs

Het beroepsonderwijs moet zich aanpassen aan de veranderende omstandigheden in het onderwijslandschap en de arbeidsmarkt. De vraag is of het mbo nog wel voldoet aan de eisen van een beroepsgerichte opleiding, of dat het op lange termijn moet worden gezien als een onderdeel van het funderend onderwijs. De kwalificatieplicht en de algemene trends in het onderwijs wijzen op een wisseling in de richting van het mbo.

In de toekomst is het belangrijk om de verbinding met het bedrijfsleven te herstellen en het beroepsgerichte karakter van het mbo te behouden. Dit vraagt om een heroverweging van de structuur van het beroepsonderwijs, inclusief de rol van de SBB en andere samenwerkingsverbanden. Bovendien is het noodzakelijk om aandacht te besteden aan de werkomstandigheden van onderwijspersoneel, met name in het licht van het huidige personeelstekort.

Conclusie

Het beroepsonderwijs in Nederland staat op het kruispunt van verandering. De vraag rijst of het beroepsonderwijs, gezien de huidige trends en het afnemende beroepsgerichte karakter, niet langer een aparte entiteit moet zijn, maar deel moet gaan uitmaken van het funderend onderwijs. De rol van het bedrijfsleven is sterk afgenomen, en de inhoud van het onderwijs is algemener geworden. Tegelijkertijd kampt het onderwijs met een scherp personeelstekort, waarbij werkomstandigheden een centrale rol spelen.

De toekomst van het beroepsonderwijs hangt af van de bereidheid om deze veranderingen te omarmen en het beroepsgerichte karakter van het onderwijs te behouden. Dit vraagt om een heroverweging van de structuur van het onderwijs, het herstel van de verbinding met het bedrijfsleven en aandacht voor de werkomstandigheden van onderwijspersoneel. Alleen dan kan het beroepsonderwijs zich aanpassen aan de veranderende omstandigheden en blijven functioneren als een relevante opleiding in het onderwijslandschap.

Bronnen

beroepsonderwijs