Houten funderingspalen: Aandachtspunten voor afstanden en rottingsbescherming

Published by Redactie on juli 21, 2025 | Category fundering

Houten funderingspalen zijn traditioneel gebruikt in Nederland en vormen in veel oude woningen nog altijd een essentieel onderdeel van de fundering. In dit artikel wordt ingegaan op de technische aspecten van houten funderingspalen, met een focus op de afstanden tussen palen, de invloed van de grondwaterstand en de maatregelen om rottingsaantasting te voorkomen. Deze informatie is van groot belang voor woningeigenaren, bouwers en renoveringsdeskundigen die te maken hebben met oude of herstelde woningen.

Houten funderingspalen en hun toepassing

Houten funderingspalen zijn in de Nederlandse bouwgeschiedenis vaak gebruikt, vooral in de periode voor 1970. Ze worden meestal ingebracht om een lichte verzwakte grond te ondersteunen of wanneer snelle uitvoering van de fundering belangrijk is. Een houten paal is snel geleverd en vereist een eenvoudige heimachine voor de installatie. Dit maakt het een aantrekkelijke optie in tijden waarin bouwtijd en logistiek prioriteit hebben.

Toch zijn er ook nadelen verbonden aan houten funderingspalen. Het belangrijkste nadeel is de kwetsbaarheid van hout voor rotting. Houtaantasting vindt meestal plaats wanneer delen van de paal boven de grondwaterstand komen te liggen. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer de grondwaterstand daalt. In die situatie wordt de paal blootgesteld aan zuurstof, wat de afgifte van houtvezels en de ontbinding van de paalstructuren in gang zet.

Rottingsbescherming: De rol van de betonnen oplanger

Om houtaantasting te voorkomen, is het noodzakelijk om de houten paal te beschermen tegen zuurstof. Dit gebeurt doorgaans met behulp van een betonnen oplanger. De oplanger is een hulpstuk dat bovenop de houten paal wordt geplaatst en dienst doet als verlengstuk. Met deze oplanger wordt de paal tot onder de laagste grondwaterstand geslagen. Op die manier blijft het hout continu onder water, zodat rotting voorkomen kan worden.

De betonnen oplanger bestaat meestal uit een holle bus, waarin de houten paalkop wordt ingeklemd. Deze verbinding is echter niet zonder risico. Eventuele horizontale belastingen, momenten, trekbelastingen en schuifkrachten in de houten paal moeten kritisch worden beoordeeld en zo ver mogelijk worden beperkt. De oplanger dient daarom niet alleen als een technische verlenging, maar ook als een constructieve maatregel die de paal verankert in de funderingsconstructie.

Afstanden tussen houten funderingspalen

De afstand tussen houten funderingspalen is een technisch aspect dat belangrijk is voor de stabiliteit van de constructie. In de praktijk is het afhankelijk van het ontwerp van het bouwwerk, de belasting en de ondergrond. Er zijn echter enkele algemene richtlijnen die uit de bronnen zijn afgeleid.

Een houten paal moet in principe zo geplaatst worden dat de paal het gewicht van het bouwwerk kan dragen zonder significante vervorming of bezwijken. Daarbij moet rekening worden gehouden met de grondverdringing die ontstaat bij het heien van de paal. Bij het inbrengen van een houten paal kan namelijk de omringende grond worden verdrongen, wat invloed heeft op de stabiliteit van naburige palen.

In het kader van het inbrengen van palen in de grond, geldt dat bij grondverdringende palen de afstand tussen de hartlijnen van de palen ten minste vier maal de diameter van de paalvoet moet zijn. Bij een kleinere afstand moet er een tussenperiode van één dag worden aangehouden, volgens de norm NVN 6724. Dit is om de beïnvloeding van de verse paalschacht te voorkomen.

Voor niet-grondverdringende palen, zoals avegaarpalen, geldt een hart-op-hart-afstand van ten minste 2,0 meter. Bij een kleinere afstand moet er een tussenperiode van minstens vier uur worden aangehouden. Deze richtlijnen zijn vooral van toepassing bij het inbrengen van palen in de directe omgeving van elkaar, bijvoorbeeld in een rij woningen of in een complexe constructie.

Invloed van de ondergrond en paalontwerp

De ondergrond speelt ook een grote rol bij het bepalen van de afstand tussen houten funderingspalen. In zandige of stevige grondlagen is een grotere afstand vaak mogelijk, omdat deze grondlagen beter kunnen meewerken met de belastingen. In kleiige grondlagen daarentegen, waar de grond minder draagkrachtig is, is het vaak nodig om de palen dichter bij elkaar te plaatsen om voldoende steun te garanderen.

Daarnaast geldt dat bij het ontwerp van de fundering rekening moet worden gehouden met de eventuele rijzing van de bovenliggende grondlagen. Dit verschijnsel, ook wel opheiverschijnsel genoemd, kan optreden wanneer de grond door het heien van de palen uitdijt. Hierdoor kan er een trekbelasting ontstaan in de naburige palen of een opwaartse verplaatsing en eventuele scheurvorming in de paalschacht.

Technische normen en toetsing

Het ontwerp en de uitvoering van een houten fundering moeten overeenkomen met de geldende technische normen. In Nederland is dit onder andere bepaald in de norm NEN 6740. Deze norm stelt eisen aan de toetsing van paalfunderingen aan drie grenstoestanden:

Uiterste grenstoestand 1A: Hierbij treedt in de grond een bezwijkmechanisme op wanneer de op de fundering werkende krachten de weerstand overschrijden die door de grond wordt geboden.
Uiterste grenstoestand 1B: In deze toestand treden zodanige vervormingen op dat de veiligheid van de constructie en de beladingen niet meer gegarandeerd is.
Bruikbaarheidsgrenstoestand 2: Deze toestand betreft het verlies van bruikbaarheid en duurzaamheid door vervormingen in de fundering, wat leidt tot hoge onderhoudskosten of schade.

De toetsing van de fundering moet bovendien overeenkomen met de Geotechnische Categorie (GC), waarbij per categorie verschillende eisen gelden:

GC 1: Geen berekeningseisen.
GC 2: Eisen conform norm.
GC 3: Eisen conform norm met eventuele aanvullende eisen.

Daarnaast moet een representatieve geometrie van de fundering worden vastgesteld, waaronder het sondeerbeeld, de ligging en het karakter van diverse grondlagen. Ook moet de aard van de constructie duidelijk zijn om de juiste toetsing uit te voeren.

Mogelijke problemen bij houten funderingen

Houten funderingen kunnen in de loop der jaren problemen geven, vooral wanneer er sprake is van een dalende grondwaterstand. In dat geval kan de paalkop boven het water komen te liggen, wat leidt tot rottingsaantasting. Een dergelijke situatie is vaak herkenbaar aan kenmerken zoals:

Het huis is verzakt of staat scheef.
Er zijn brede scheuren in de gevel of vloer.
Ramen of deuren klemmen.
Schade aan leidingen door vervorming.
Het huis ligt lager dan de omgeving.

De oorzaken van dergelijke problemen zijn vaak terug te voeren tot het gebruik van houten funderingspalen in combinatie met een dalende grondwaterstand. In vooral woningen die zijn gebouwd voor 1970, is dit probleem vaak aanwezig. In sommige gevallen kan het grondwaterpeil bewust zijn verlaagd door waterschappen.

Het gebruik van een betonnen oplanger kan in dergelijke gevallen een oplossing bieden. Door de paal te verlengen tot onder de laagste grondwaterstand wordt het hout beschermd tegen rotting. Dit is een maatregel die vaak moet worden genomen bij het herstel van oude woningen met houten funderingen.

Samenvatting

Houten funderingspalen zijn een traditioneel bouwmateriaal dat in vele oude woningen nog steeds in gebruik is. Ze bieden de voordelen van snelle levering en eenvoudige installatie, maar zijn tegelijkertijd kwetsbaar voor rotting wanneer de grondwaterstand daalt. De oplossing hiervoor is het gebruik van een betonnen oplanger, waarmee de paal tot onder de grondwaterstand kan worden verlengd.

De afstand tussen houten funderingspalen is afhankelijk van de ondergrond, de belasting en de toepassing van de norm NEN 6740. Het is belangrijk om rekening te houden met de invloed van het heien van de palen op de omringende grond en op eventueel naburige palen. Bij het ontwerp en uitvoering van een houten fundering dient dus zorgvuldig te worden getoetst of voldaan wordt aan de technische normen en eisen.

Voor woningeigenaren, bouwers en renoveringsdeskundigen is het verstandig om de staat van de houten funderingen te controleren, vooral wanneer sprake is van een dalende grondwaterstand of oude constructies. De toepassing van betonnen oplangers en het naleven van de technische richtlijnen voor afstanden en toetsing zijn essentieel om schade te voorkomen en de duurzaamheid van de fundering te garanderen.