De rol van de collecte in de geschiedenis van het christelijk onderwijs in Sliedrecht

De collecte is een oud begrip, die in de geschiedenis van de kerk en de maatschappij een bijzondere functie heeft vervuld. In de context van het christelijk onderwijs in Sliedrecht, zoals beschreven in historische bronnen, blijkt de collecte niet alleen een religieuze betekenis te hebben, maar ook een praktische rol gespeeld te hebben in de oprichting en financiering van scholen met de Bijbel. Deze artikelen willen het historische gebruik van de collecte belichten, met een nadruk op de bijbelse fundering van zowel de collecte als de voorbede, en hoe deze in de praktijk werden toegepast bij de oprichting van een school in de 19e eeuw in Sliedrecht.

De collecte als liturgisch begrip

De collecte is in oorsprong een liturgisch begrip, dat dateert uit de vroege kerk. Het woord „collecte” verwijst naar een verzameling van gemeenschappelijke voorbeden, die in de dienst worden voorgelezen. Deze voorbeden zijn gericht op God en drukken de zorgen, vragen en verwachtingen van de gemeente uit. De collecte is daarmee een vorm van gebed dat niet alleen persoonlijk, maar ook collectief is. Het woord „collecte” is afgeleid van het Latijnse collecta, wat „verzameling” betekent, en wijst dus op een gemeenschappelijke intentie en uitdrukking van geloof.

In de oorspronkelijke liturgische praktijk was de collecte verbonden met het gebruik van diptychen, wat tweetalige kleitabletten betekent. Op deze tabletten werden aan de ene kant namen van overledenen genoemd en aan de andere kant namen van leden van de gemeente. Tijdens de eredienst werden deze namen voorgelezen, samen met voorbeden. Deze praktijk was een manier om de gemeente te herinneren aan de zorgen van het leven en de hoop op het hiernamaals.

De collecte in de moderne context

Hoewel de collecte in de moderne kerkelijke praktijk vaak geassocieerd wordt met het inzamelen van geld, is deze praktijk slechts een uitvoering van de oorspronkelijke ideeën van de collecte. Het inzamelen van gaven in geld kan gezien worden als een praktische uitvoering van de voorbede, die eerst voor het aangezicht van God wordt gebracht. De collecte in geld is dus geen afleiding van de liturgie, maar een manier om de intenties van de gemeente in daden om te zetten.

Het belang van de collecte blijkt ook uit de waarschuwingen in de bronnen tegen het misbruik van namen en beden. Het noemen van namen in voorbeden, vooral van overledenen, kan leiden tot ongewenste situaties, zoals het verlangen naar financiële bijdragen of het creëren van een soort bijgeloof. Dit benadrukt de noodzaak van tact en fijngevoeligheid bij het formuleren van voorbeden, zodat de collecte niet verandert in een commerciële activiteit.

De collecte in de geschiedenis van het christelijk onderwijs in Sliedrecht

In Sliedrecht, zoals beschreven in de historische bronnen, speelde de collecte een centrale rol in de oprichting van een school met de Bijbel. De Uniecollecte, een jaarlijks georganiseerde inzameling, werd gebruikt om middelen op te drijven voor het onderwijs. In 1879 werd al een fonds opgebouwd van ongeveer f. 280,-, wat later bijdroeg aan de financiering van een school. Deze collecte was niet alleen een religieuze uitdrukking, maar ook een praktische manier om middelen bijeen te brengen voor een specifieke doelstelling.

De oprichting van een school met de Bijbel in Sliedrecht begon in 1881, toen een groep kerkleden een initiatief nam om een school te stichten. Deze initiatieven werden gesteund door financiële bijdragen uit de collecte. In de notulen van een vergadering in 1888 is te lezen dat een schoolgebouw ca. f. 4.500,- kostte en dat er al ca. f. 1.800,- in kas was. Het tekort van f. 2.700,- werd binnen enkele weken bijeengebracht, wat een bewijs is van de betrokkenheid en offervaardigheid van de gemeente. Deze collecte was dus geen passieve inzameling, maar een actieve uitdrukking van geloof en toewijding.

De collecte werd hier niet alleen gebruikt om geld op te drijven, maar ook om de gemeente te mobiliseren rondom een gemeenschappelijke visie. De oprichting van een school met de Bijbel werd gezien als een Christenplicht, wat duidelijk maakt dat de collecte hier een spirituele functie vervulde, naast haar economische rol. Deze visie werd versterkt door de bijbelse fundering van de voorbede, die in de collecte werden gebracht en die uitdrukten wat de gemeente als haar plicht zag.

De bijbelse fundering van de voorbede

De voorbede, die vaak gecombineerd wordt met de collecte, heeft een bijbelse fundering. In de Schrift zijn verschillende gebedsvormen aanwezig, waaronder ook de voorbede. De voorbede is een vorm van gebed waarin zowel individuele als collectieve zorgen worden geuit. Het bijzondere van de voorbede is dat ze niet alleen gericht is op persoonlijke zaken, maar ook op de zorgen van de gemeente en de wereld. Dit maakt de voorbede een universele vorm van gebed die de gemeente als geheel vertegenwoordigt.

Een belangrijk aspect van de voorbede is de vraag of het mogelijk is om „neutraal” te bidden. In de praktijk blijkt dit niet altijd mogelijk te zijn, omdat de visies en inzichten van de gemeente verschillend kunnen zijn. De voorbidder fungeert als de mond van de gemeente, maar moet tegelijkertijd ook zorgen dat het gebed niet wordt beïnvloed door partijdige standpunten. Dit betekent dat de voorbede moet worden geformuleerd in een manier die zowel de gemeente als God kunnen aanhoren, zonder dat er een bepaalde visie wordt opgedrongen.

De rol van de collecte in de financiering van het schoolgebouw

De financiering van het schoolgebouw in Sliedrecht was een grote uitdaging. De benodigde middelen werden voornamelijk opgebracht via collectes en particuliere bijdragen. In 1888 werd besloten om te beginnen met de bouw van het schoolgebouw, en de officiële steenlegging vond plaats op 9 oktober van dat jaar. De eerste steen werd gelegd door Rein Dijkstra, het jongste kind van de predikant. Deze actie symboliseerde de toewijding van de gemeente aan het christelijk onderwijs.

De kosten van het schoolgebouw bedroegen uiteindelijk f. 4.738,96, wat aantoont dat de collecte een essentiële rol speelde in de financiering. De collecte was hier niet alleen een religieuze activiteit, maar ook een praktische manier om middelen bijeen te brengen voor een gemeenschappelijke doelstelling. De betrokkenheid van de gemeente werd verder ondersteund door het werk van meesters en andere medewerkers, die een belangrijke bijdrage leverden aan het onderwijs.

De historische betekenis van de collecte

De collecte in Sliedrecht is een historisch fenomeen dat niet alleen de financiering van een school mogelijk maakte, maar ook de betrokkenheid van de gemeente uitdrukte. In de context van het christelijk onderwijs was de collecte een manier om middelen op te drijven en tegelijkertijd te tonen dat het onderwijs een spirituele plicht was. De collecte was hier dus een praktische uitdrukking van geloof en toewijding.

De rol van de collecte in de geschiedenis van de school in Sliedrecht benadrukt ook de samenwerking tussen individuen en groepen in de gemeente. In tegenstelling tot andere plaatsen, waar de kerkenraad de aanzet gaf tot de oprichting van een school, was het in Sliedrecht een initiatief van gewone kerkleden. Deze benadering benadrukt de rol van de gemeente als actieve speler in de maatschappij, en de collecte was een manier om deze betrokkenheid te organiseren en te versterken.

Conclusie

De collecte speelde een centrale rol in de geschiedenis van het christelijk onderwijs in Sliedrecht. Het was zowel een liturgisch als een praktisch instrument, dat werd gebruikt om middelen op te drijven voor de financiering van een school met de Bijbel. De collecte was hier geen passieve activiteit, maar een actieve uitdrukking van geloof, toewijding en gemeenschap. De bijbelse fundering van de voorbede benadrukt de spirituele betekenis van de collecte, die niet alleen gericht was op het inzamelen van geld, maar ook op het uitdrukken van de zorgen en verwachtingen van de gemeente.

De collecte in Sliedrecht toont aan dat religieuze en praktische aspecten vaak samenhangen in het dagelijks leven. Het initiatief van gewone kerkleden om een school te stichten benadrukt de rol van de gemeente als actieve speler in de maatschappij. De collecte was hier een manier om middelen te verzamelen en tegelijkertijd te tonen dat het christelijk onderwijs een gemeenschappelijke plicht was.

Bronnen

1. Digibron
2. Historie Sliedrecht