Ernstige bacteriële aantasting aan fundering van vuurtoren Lange Jaap

Vuurtorens zijn niet alleen historische getuigen van de zeereisgeschiedenis, maar ook technische meesterwerken die vaak eeuwenlang bestand moeten blijven. De toekomst van de Lange Jaap, een vuurtoren in Den Helder, hangt echter momenteel in de waagschaal. Uit recente onderzoeken is gebleken dat zowel de fundering als de bovenliggende verdiepingen aanzienlijke schade lijden. In dit artikel wordt ingegaan op de aard van de problemen, mogelijke gevolgen en de acties die zijn ondernomen om het monument in stand te houden.

De situatie rondom de fundering van Lange Jaap

De fundering van de Lange Jaap bestaat uit houten palen die al sinds 1880 dienst doen. In 2023 heeft ingenieursbureau Nebest voor Rijkswaterstaat een uitgebreid onderzoek uitgevoerd naar de toestand van deze funderingspalen. Het resultaat was verontrustend: de palen zijn aanzienlijk aangetast door bacteriën. Dit heeft geleid tot een verminderde draagkracht van 30 tot 60 procent, afhankelijk van de mate van aantasting. Hoewel de palen relatief groot zijn, is hun werkelijke belasting en draagvermogen niet volledig bekend vanwege het ontbreken van historische gegevens over het gewicht van de toren.

Volgens het rapport van Nebest kan het verminderde draagvermogen binnen 5 tot 15 jaar leiden tot aanzienlijke vervormingen in de structuur van de vuurtoren. Dit betekent dat de fundering herstel nodig heeft om de stabiliteit van het gebouw te waarborgen.

Onderzoek naar scheuren in de bovenliggende verdiepingen

Naast de fundering zijn ook de bovenliggende verdiepingen van de Lange Jaap onderzocht door TNO. De resultaten tonen aan dat de scheuren in de verdiepingen 10 tot en met 15 zo ernstig zijn dat deze delen niet veilig te betreden zijn. Dit heeft geleid tot de beslissing om deze verdiepingen volledig af te sluiten. In de onderliggende verdiepingen (1 tot en met 5) is de toestand iets beter; de scheuren daar zorgen niet direct voor een verlies van draagkracht. Wel is het noodzakelijk om voorzichtig te zijn bij elke activiteit in deze ruimtes.

TNO heeft onderzocht of het mogelijk is om een veilige route naar boven te maken, bijvoorbeeld voor het uitvoeren van herstelwerkzaamheden. Daartoe is een tijdelijke houten vloer geïnstalleerd in een gedeelte van de gang. Bovendien zijn er beperkingen opgelegd: bij windkracht 5 of hoger mag de toren niet worden betreden, en in de meeste delen mag slechts één persoon tegelijk aanwezig zijn.

Toekomstige stappen en scenario’s

Minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat heeft aangekondigd dat eind 2023 een studie is afgerond die alle mogelijke scenario’s voor de toekomst van de Lange Jaap bevat. Deze studie is een voorbereiding voor het nemen van een besluit over de toekomst van het monument. Het besluit zal worden genomen in overleg met relevante partijen, waaronder de gemeente Den Helder en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).

Het ministerie benadrukt dat er geen direct gevaar is voor de omgeving, maar wel is vervolgonderzoek nodig om de stabiliteit van de toren te waarborgen. Het is duidelijk dat herstelmaatregelen op zowel de fundering als de structuur van de toren noodzakelijk zijn. Binnen een tijdsperiode van 5 tot 15 jaar kan zonder herstel het risico op grote vervormingen niet worden uitgesloten.

Invloed op de toegankelijkheid en beheer

De huidige toestand van de Lange Jaap heeft directe gevolgen voor de toegankelijkheid van het monument. Aan de ene kant is het mogelijk om tot bepaalde verdiepingen te reizen, mits voorzichtig en conform de veiligheidsrichtlijnen. Aan de andere kant zijn delen van de toren permanent ontoegankelijk geworden, met name de hoogste verdiepingen. Deze maatregelen zijn nodig om de veiligheid van bezoekers en medewerkers te waarborgen.

Daarnaast moet het beheer van het gebouw worden afgestemd op de nieuwe omstandigheden. Bijvoorbeeld is er een noodzaak voor tijdelijke constructies of stabilisaties ter ondersteuning van de huidige structuur tot aan de definitieve herstelmaatregelen. Ook de toegang voor onderhoudspersoneel moet veilig en efficiënt worden georganiseerd, gezien de beperkingen vanwege de scheuren en de windbeperkingen.

Ondersteunende maatregelen en technische uitdagingen

De uitdagingen rondom de fundering en de structuur van de Lange Jaap stellen hoge eisen aan de constructietechnieken die bij de herstelmaatregelen worden ingezet. Aangezien het monument in stand moet worden gehouden, zijn innovatieve en niet-invasieve technieken van het grootste belang. Dit betekent dat de herstelmaatregelen moeten voldoen aan zowel esthetische als functionele eisen.

Een mogelijke aanpak is het aanbrengen van externe stabilisatie, zoals steunpale of versterking van het dragend oppervlak. Ook kan men overwegen om de houten palen te vervangen of te herstellen, waarbij gebruik wordt gemaakt van moderne materialen die bestand zijn tegen biologische aantasting. Dit vereist echter een grondige analyser van de historische constructie en een nauwkeurige keuze van materialen die passen bij de oorspronkelijke structuur.

Verantwoordelijkheid en samenwerking

De toekomst van de Lange Jaap is een zaak die niet alleen verantwoordelijkheid ligt bij de overheid, maar ook bij lokale gemeenschappen, culturele instellingen en andere betrokken partijen. De beslissingen die worden genomen, moeten zorgvuldig worden genomen en moeten rekening houden met zowel de historische waarde van het monument als de huidige veiligheids- en functionele eisen.

Daarom is het belangrijk dat het besluit over de toekomst in overleg met betrokken partijen wordt genomen. Dit betekent dat alle mogelijke scenario’s moeten worden doorgenomen en geëvalueerd op hun technische haalbaarheid, financiële kosten en culturele impact.

Conclusie

De Lange Jaap is een historisch en cultureel belangrijk monument dat momenteel onder druk staat door ernstige aantastingen aan zowel de fundering als de structuur. De bacteriële aantasting van de houten funderingspalen en de scheuren in de bovenliggende verdiepingen vragen om dringende herstelmaatregelen. In de komende jaren moet besloten worden over de toekomst van de vuurtoren, met het oog op zowel de veiligheid van bezoekers als de behoud van het monument.

De beslissingen die worden genomen, moeten zorgvuldig worden genomen in overleg met betrokken partijen en op basis van een grondige studie van alle scenario’s. Het is van groot belang dat het monument in stand blijft, niet alleen als historisch getuige, maar ook als een symbool van Nederlandse bouwkunde en technologie.

Bronnen

1. Regionoordkop.nl