Fundering en herontwikkeling van de voormalige Bijlmerbajes: een transformatie van verboden terrein naar duurzame wijk

Published by Redactie on juli 22, 2025 | Category fundering

De transformatie van de voormalige Bijlmerbajes in Amsterdam-Zuid is een voorbeeld van hoe een historisch complex, met een duister verleden, kan worden omgevormd tot een levendige, duurzame wijk. Het project Bajes Kwartier is ontstaan uit een samenwerking van AM, AT Capital, Cairn, Schröders Capital en ontwerpgroepen zoals OMA, LOLA Landscape en FABRICations. Het terrein, dat ruim acht hectare beslaat, wordt momenteel herontwikkeld tot een autoluwe wijk met woningen, ruimtes voor creatieve industrie, onderwijs en horeca. Deze artikel onderzoekt hoe de fundering van het complex, de transformatie van oude elementen en het gebruik van duurzame materialen centraal staan in de realisatie van het project Bajes Kwartier.

Historisch context en fundering

De Bijlmerbajes, in gebruik tussen 1978 en 2016, was een gevangeniscomplex dat bestond uit een hoofdgebouw en zes torens, verbonden door een corridor die bekendstond als de Kalverstraat. Naast de torens en het hoofdgebouw bevonden zich ook diverse binnenplaatsen, gemeenschappelijke ruimtes, een kerk en een gaarkeuken. Deze complexe bouwstructuur had ook een specifieke fundering die aansloot bij de functie van een gevangenis: robuust, functioneel en veilig. De funderingen van de cipierswoningen en de hoofdconstructie van de gevangenis zijn een van de elementen die in de nieuwe wijk worden opnieuw ingezet.

In de context van de herontwikkeling is de bestaande fundering van het complex een essentieel onderdeel van de duurzaamheid van het project. Zoals vermeld in de bronnen, worden funderingen van oude cipierswoningen benut voor het creëren van zitplekken in het groene plein van het nieuwe wijkcomplex. Daarnaast worden ook tralies uit de voormalige gevangenis opnieuw verwerkt in de gevels en interieurs van de nieuwe woningen, als klimrekken voor planten of decoratieve elementen.

Het gebruik van bestaande funderingen en materialen is een kernaspect van het circulaire bouwmodel dat AM en haar partners hanteren. Circa 98 procent van het materiaal uit de oude gevangenis wordt opnieuw gebruikt, wat niet alleen ecologisch verantwoord is, maar ook bijdraagt aan kostenefficiëntie en het behoud van de historische waarde van het complex.

Transformatie en architectuur

Het plan voor het Bajes Kwartier is gericht op het creëren van een autoluwe wijk die volledig in lijn is met de actuele stedelijke ontwikkeling in Amsterdam. Het hoofdgebouw van de gevangenis wordt omgetoverd tot een designcluster, een creatieve hub met ruimtes voor kunstenaars, designers en creatieve ondernemers. Daarnaast komen er een middelbare school, een gezondheidscentrum, horeca-locaties en ongeveer 1350 wooneenheden in woningen, zowel voor huur als koop.

Vijf van de zes gevangenistorens worden gesloopt. De zesde toren wordt getransformeerd tot een “groene toren” met een verticaal park en stadslandbouw. De fundering van deze toren is daarbij cruciaal, omdat hij een nieuwe functie moet vervullen: die van een groene toren, die bovendien energieneutraal moet zijn.

De bouwtechnieken en funderingsmethoden die worden toegepast, zijn uitgekozen op basis van duurzaamheid en functioneelheid. Het ontwerp is uitgevoerd in samenwerking met OMA, LOLA Landscape en FABRICations. De constructieve uitwerking van het project valt onder de verantwoordelijkheid van ABT en BAM Advies & Engineering. Deze partijen zorgen ervoor dat de funderingen en constructies op het terrein aan de actuele bouwstandaarden voldoen, met een nadruk op energie-efficiëntie en duurzame materialen.

Duurzaamheid en BREEAM-certificaat

Een van de belangrijkste doelstellingen van het project is het behalen van een BREEAM-certificaat, een internationaal erkend duurzaamheidskeurmerk voor gebouwen. Dit certificaat vereist niet alleen het gebruik van duurzame materialen en energie-efficiënte constructies, maar ook het integreren van groene ruimtes en het minimaliseren van CO2-uitstoot. De fundering en bouwconstructie spelen daarbij een centrale rol.

De tralies van de voormalige gevangenis worden bijvoorbeeld verwerkt in de gevels van het nieuwe complex, waardoor een uniek en duurzaam aspect ontstaat. Ook de funderingen van oude cipierswoningen worden verwerkt in de nieuwe openbare ruimtes, zoals zitplekken op het groene plein. Deze aanpak zorgt voor een minimale afvalopwekking en een maximale materiaalrecycling, waarbij de historie van de locatie op een bewuste manier wordt behouden.

Bij de constructie worden circulaire materialen gebruikt, zoals gerecycled beton, duurzame houtproducten en energie-efficiënte isolatiesystemen. De wijk is autoluw, met ondergronds parkeren, en alle woningen worden energieneutraal. Het Bajes Kwartier is dus niet alleen een esthetisch en functioneel project, maar ook een voorbeeld van hoe groene en circulaire bouwmethoden op schaal kunnen worden toegepast.

Tijdelijke functies en toekomstvisie

Tijdens de transformatie van het complex werd het terrein tijdelijk in gebruik genomen als asielzoekerscentrum. Sinds augustus 2016 bevinden zich asielzoekers in het gebouw, dat een bruto vloeroppervlakte van circa 85.000 m2 beslaat. Binnen die tijd is er al een initiatief genomen door de bewoners zelf, zoals Movement on the Ground, een pop-up hotel dat opereerde in de tijdelijke opvangruimtes.

Deze tijdelijke functies hebben niet alleen een maatschappelijke functie vervuld, maar ook ingezet op het idee van transformatie. De aanwezigheid van asielzoekers en creatieve initiatieven heeft de wijk al veranderd, en dit is een voorproefje van wat het Bajes Kwartier in de toekomst zal worden: een wijk die geïntegreerd is in de stad en met een sterke focus op inclusiviteit, creatieve industrie en duurzaamheid.

De toekomstvisie van het Bajes Kwartier is gebaseerd op een langere horizon dan alleen wonen. Het project wil een brede wijkcreatie realiseren, waarin wonen, werk, onderwijs, cultuur en horeca samenkomen. Met 68 thematische tuinen, openbare ruimtes en een directe verbinding met het centrum van Amsterdam, is het Bajes Kwartier een wijk die niet alleen leefbaar, maar ook actief bijdraagt aan de stadslevenskwaliteit.

Conclusie

De fundering van de voormalige Bijlmerbajes is slechts een van de vele elementen in het brede project Bajes Kwartier. Door het hergebruik van bestaande funderingen en materialen, het toepassen van circulaire bouwmethoden en het behalen van een BREEAM-certificaat, is het project een voorbeeld van duurzame en maatschappelijke transformatie. Het verhaal van de Bijlmerbajes is daarbij niet verloren gegaan, maar op een bewuste manier verwerkt in de nieuwe wijk, zowel in de architectuur als in de functies die deze wijk te bieden heeft.

Het Bajes Kwartier toont aan dat zelfs de meest “verboden” stukken stadsgrond, zoals een voormalige gevangenis, in een nieuw verhaal kunnen worden verwerkt. Met een sterke focus op duurzaamheid, inclusiviteit en creatieve industrie, wordt het Bajes Kwartier een toekomstbestendige wijk die past in de groeiende stadsontwikkeling van Amsterdam.

Bronnen

bijlmerbajes