Funderingsproblemen en herstel: Oorzaken, risico’s en maatregelen

Funderingen vormen de basis van elke constructie en spelen een cruciale rol in de stabiliteit en levensduur van een gebouw. Echter, al even snel als funderingen bouwen ondersteunen, kunnen ze ook schade oplopen of hun draagvermogen verliezen. In dit artikel wordt ingegaan op de oorzaken van funderingsproblemen, mogelijke schade en maatregelen voor herstel, op basis van de informatie uit het Handboek Funderingen en andere relevante bronnen. Het doel is om een duidelijk overzicht te geven van wat bouw- en renovatieprofessionals, woningeigenaren en zelfbouwers moeten weten over de herkenning en het herstel van funderingsgebreken.

Oorzaken van funderingsproblemen

Funderingsproblemen kunnen ontstaan door verschillende factoren, waarbij de meest voorkomende oorzaken zijn:

1. Onvoldoende draagvermogen

Een veelvoorkomend probleem is dat de fundering niet in staat is om de belasting van het gebouw volledig te dragen. Dit kan voorkomen bij zowel houten als betonfunderingen. Een voorbeeld hiervan is de Beurs van Berlage, waar de houten fundering niet voldoende was om het gewicht van het gebouw en eventueel ook van een zandlaag te dragen. Dit leidde tot zettingen en vervormingen in de constructie. In dergelijke gevallen is het van belang om het draagvermogen van de fundering te bepalen op basis van actuele normen, zoals Eurocode 5.

2. Verschilzakkingen

Funderingsproblemen worden vaak veroorzaakt door verschilzakkingen tussen verschillende delen van een gebouw. Deze zettingen veroorzaken vervormingen en spanningen in de constructie. De absolute zakking is minder relevant dan de relatieve rotaties die hierbij ontstaan. In sommige gevallen, zoals in Rotterdam, kunnen gebouwzakkingen van 15 cm voorkomen zonder dat er direct schade aan de structuur optreedt. Toch kunnen de aansluitingen van leidingen en andere onderdelen problemen geven.

3. Veranderingen in belasting

Een fundering is ontworpen voor een specifieke belasting. Wanneer deze verandert – bijvoorbeeld door het toevoegen van een extra verdieping, het veranderen van het gebruik van een woonhuis in een pakhuis of het wegnemen van dragende muren – kan de fundering niet meer voldoen aan de eisen. Dit kan leiden tot extra zettingen, scheurvorming of zelfs grondmechanisch bezwijken van de grondslag, vooral bij funderingen op palen.

4. Aanvankelijke funderingsfouten

Niet zelden zijn funderingsproblemen het gevolg van onjuiste of onvoldoende uitgevoerde fundering in de bouwperiode. Dit kan het geval zijn bij oudere gebouwen die zijn hersteld of verbouwd, waarbij de oude fundering nog gebruikt is. De kwaliteit van de funderingsmateriaal, zoals kalkspecie in oudere panden, kan ook snel slijten of versterken.

5. Aanvankelijke bodemproblemen

Plaatselijke afwijkingen in de bodem, zoals verhardingen of afzonderlijke zandlagen, kunnen leiden tot funderingsproblemen. Hierbij zijn drie oorzaken te onderscheiden: bodemafwijking, onvoldoende draagvermogen van de grond, en chemische reacties met funderingsmaterialen. Deze aspecten kunnen leiden tot slijten of corrosie van funderingsmateriaal, zoals hout of beton.

Risico’s van funderingsproblemen

Funderingsproblemen kunnen zowel directe als indirecte gevolgen hebben voor de stabiliteit en veiligheid van een gebouw. De belangrijkste risico’s zijn:

1. Structuurproblemen

Scheuren in gevels, muren en vloeren zijn duidelijke indicaties van funderingsproblemen. Deze kunnen optreden door scheurvorming in de constructie als gevolg van hoekverdraaiingen of verschilzakkingen. In ernstige gevallen kan dit leiden tot het volledig verlies van de draagkracht van een fundering, wat gevaarlijk kan zijn voor de bewoners en het bouwwerk zelf.

2. Verlies van draagvermogen

Wanneer een fundering te zwaar is belast, kan het draagvermogen verloren gaan. Dit is bijvoorbeeld het geval bij houten funderingen die langer onder de langeduursterkte belast worden. Hierdoor kan het hout schade oplopen, wat uiteindelijk kan leiden tot bezwijken. Ook bij betonfunderingen kan er sprake zijn van slijten of barsten, vooral bij funderingen die ouder zijn dan de bovenbouw.

3. Verontreiniging en chemische schade

In sommige gevallen kan de grond of het grondwater chemisch reageren met funderingsmaterialen. Dit kan voorkomen in gebieden waar de grond verontreinigd is door historische activiteiten of industriële processen. In dergelijke gevallen kan er sprake zijn van slijten, corroderen of verval van funderingsmateriaal.

4. Klimaatverandering en milieu

In gemeenten zoals Den Helder zijn funderingsproblemen verder verergd door klimaatverandering. Hierdoor versnellen funderingsgebreken en wordt het risico op schade groter. Volgens de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur is Den Helder een risicogebied waarin funderingsproblemen als gevolg van paalrot en zettingen al snel grotere schade veroorzaken. Het herstellen van dergelijke problemen kan kosten oplopen tot 60.000 tot 100.000 euro, wat voor veel woningeigenaren niet betaalbaar is.

Herstel van funderingsgebreken

Het herstellen van funderingsgebreken is een complexe aangelegenheid die vaak dure en ingrijpende maatregelen vereist. De volgende stappen worden meestal gevolgd bij het herstellen van funderingsproblemen:

1. Onderzoek en analyse

Voordat herstelmaatregelen genomen kunnen worden, moet een grondige analyse worden uitgevoerd. De volgende vragen worden dan beantwoord:

• Is de fundering en de bovenbouw ongewijzigd en onbeschadigd?
• Zijn de toenmalige ontwerpeisen en berekeningen beschikbaar?
• Wat is de aard van het funderingsgebrek?

Als de fundering en bovenbouw ongewijzigd zijn, hoeft er mogelijk geen verdere inspectie te worden gedaan. Wordt er echter sprake van schade of veranderingen, dan is verdere analyse noodzakelijk.

2. Rekenwaarde bepalen

De rekenwaarde van de draagkracht van een bestaande fundering kan worden bepaald met behulp van Eurocode 7. Hierbij wordt de belasting en de draagcapaciteit vergeleken. Wanneer blijkt dat de fundering niet langer in staat is om de belasting te dragen, is herstel noodzakelijk.

3. Herstelmaatregelen

De keuze voor herstelmaatregelen hangt af van de oorzaak van het funderingsgebrek. Mogelijke maatregelen zijn:

• Versterken van de fundering: Hierbij wordt de fundering uitgebreid of versterkt met extra palen, beton of andere dragende elementen.
• Herstel van funderingsmetselwerk: Bij oudere panden kan het funderingsmetselwerk verloren gaan of verzwakt zijn. Dit vereist herstel met cementspecie of andere duurzame materialen.
• Verlaging van belasting: In sommige gevallen kan het herstellen van de fundering ook bestaan uit het verminderen van de belasting, bijvoorbeeld door het afbreken van extra verdiepingen of het verlengen van de fundering.

4. Preventie en regelmatig onderzoek

Om funderingsproblemen te voorkomen, is het belangrijk om regelmatig inspecties te laten uitvoeren, vooral in risicogebieden. Een vroegtijdige ontdekking van funderingsgebreken kan helpen om grotere schade te voorkomen.

Conclusie

Funderingsproblemen kunnen fatale gevolgen hebben voor de stabiliteit en levensduur van een gebouw. De oorzaken variëren van onvoldoende draagvermogen en veranderde belastingen tot bodemproblemen en chemische schade. Het herstellen van funderingsgebreken is een complexe taak die grondige analyse, berekening en vaak ingrijpende maatregelen vereist. In risicogebieden zoals Den Helder zijn funderingsproblemen bovendien verder verergd door klimaatverandering, waardoor het noodzakelijk is om landelijke financieringsmaatregelen te overwegen. Voor woningeigenaren en bouwprofessionals is het van groot belang om funderingsproblemen vroegtijdig te herkennen en professionele hulp in te huren bij het nemen van herstelmaatregelen.

Bronnen

1. Handboek Funderingen – Deel A (Eurocode 7)
2. Den Helder risicogebied funderingsproblemen