Fundering op koeienhuiden: feit of fabel?

Published by Redactie on juli 22, 2025 | Category fundering

Een veelgehoorde uitspraak in de bouwsector is: “Mijn huis is gefundeerd op koeienhuiden.” Deze uitdrukking roept vaak vragen op bij eigenaren, restaurateurs en bouwdeskundigen. Is er werkelijk sprake van funderingen die gebruik maken van koeienhuiden, of is dit een historisch verhaal dat zich als een sprookje door de jaren heen heeft gehaast? In dit artikel wordt ingegaan op de oorsprong van de uitdrukking, de technische betekenis van oude funderingstechnieken en de feiten achter deze bewering.

Oorsprong van de uitdrukking

De uitdrukking “fundering op koeienhuiden” is een zeggerecht dat in Nederland al generaties wordt gebruikt, maar die vaak misverstanden oproept. Volgens meerdere bronnen is de term geen verwijzing naar het daadwerkelijk gebruik van koeienhuiden als onderdeel van een fundering. In plaats daarvan is het waarschijnlijk een verwarring of een verwerping van een oude bouwterm.

Een mogelijke oorsprong van de term ligt in het oude Nederlands. Zo wordt in historische contexten vaak gesproken over bouwen “op huyden”, wat in de oude taal simpelweg betekent dat de bouw “heden” is aangevangen. Deze verwerking van de woorden heeft geleid tot een associatie met “huiden” in de zin van een ondergrond of laag waarop het bouwwerk rust.

Een andere verklaring is het gebruik van oude scheepshuiden – in feite planken of wanden van afgedankte schepen – die als ondergrond voor funderingen werden gebruikt. Deze planken werden horizontaal neergelegd, waarna een bouwwerk erbovenop werd gemetseld. Deze techniek werd vooral toegepast in zachte ondergronden, zoals in Dordrecht, waar de Grote Kerk en andere gebouwen dreigden te verzakken. De planken zorgden voor een stabilere basis en een verbeterde draagkracht van de grond.

Technische funderingstechnieken

Vanuit een technisch perspectief is een fundering op koeienhuiden geen realistische methode. Koeienhuiden zijn zacht, flexibel en ontlenen geen draagkracht aan een gebouw. Daarnaast zijn er geen archeologische vondsten die duidelijk maken dat koeienhuiden werden gebruikt in funderingsprojecten.

Een veelvoorkomende techniek in de historie van de bouw was het leggen van funderingen op sloophouten planken of in zachte grond geslagen korte houten paaltjes. Deze paaltjes zorgden ervoor dat de fundering niet in de zachte grond zou zakken. De planken, afkomstig van oude schepen of sloophout, vormden een stevige ondergrond waarop het bouwwerk kon worden gemetseld.

Een andere techniek betrof het gebruik van “huyden” in de oude zin van het woord. Dit verwijst naar het verdichten van de grond door korte paaltjes of takken in de grond te slaan. Deze methode werd vaak toegepast in vochtige of zachte grondstructuren om de grond stabiel te maken.

Misverstanden en verhalen

Ondanks de duidelijke technische verklaringen bestaat het verhaal dat kerken en oude gebouwen op koeienhuiden zijn gefundeerd, nog steeds in bepaalde kringen. Een bekend voorbeeld is de Grote Kerk in Dordrecht, waarbij tijdens restauratie geen sporen van koeienhuiden zijn gevonden. Wat wel is aangetroffen, zijn kruislings gestapelde rechthoekige balken die als fundering dienst deden.

Een ander apocrief verhaal is verweven met de historische romans van Jacob van Lennep, waarin het verhaal verteld wordt dat de Maria-kerk in Utrecht vol zit met koeienhuiden. Hoewel dit verhaal in populairheid is gegaan, zijn er geen feiten of archeologische vondsten die dit verhaal kunnen onderbouwen.

Deze verhalen zijn vooral versterkt door mondelinge overlevering en romantiek rondom de bouwgeschiedenis. Zoals de TU Delft ooit opmerkte: “Terwille van de romantiek van het vakgebied grondmechanica moet het verhaal dat middeleeuwse kerken op koeienhuiden zijn gebouwd in stand worden gehouden.”

Oude bouwtechnieken in praktijk

De historische bouwtechnieken die werden gebruikt voor funderingen, zijn in feite variaties op de moderne ondiepe fundering. Deze fundering bestond uit een laag hout of metselwerk dat op een stabiele ondergrond was geplaatst. De doelstelling was het voorkomen van zettingen en het verslepen van het gebouw in de zachte grond.

In sommige gevallen was het nodig om het grondwater te ontwateren om de fundering stabiel te maken. Dit gebeurde vaak via leidingen of door de bouw te verheffen boven het grondwaterpeil. Deze technieken werden in combinatie gebruikt met het leggen van zware metselwerken, die zorgden voor een betere stabiliteit.

De funderingen die op “huyden” zijn aangelegd, kunnen ook worden gezien als een vorm van tijdelijke oplossing. Deze techniek werd vaak toegepast in situaties waarin de ondergrond te zacht was voor directe fundering. In dergelijke gevallen werd gebruikgemaakt van een droog en stabiel werkterrein, waarna pas de werkelijke fundering kon worden aangelegd.

Funderingstechnieken in de moderne tijd

Hoewel de uitdrukking “fundering op koeienhuiden” in de moderne bouwwereld een sprookjesachtige lading heeft, is het concept van ondiepe funderingen nog steeds van toepassing. Deze funderingen zijn geschikt voor gebouwen met een beperkte belasting en een stabiele ondergrond. In zachte of vochtige grond is het echter vaak noodzakelijk om diepere funderingen aan te leggen, zoals funderingen op paal of funderingsvloeren.

De moderne bouwsector gebruikt geavanceerde methoden om de stabiliteit van funderingen te garanderen. Denk hierbij aan grondversterking, injecties, en de toepassing van geotextiel om de grondstructuur te verbeteren. Deze technieken zijn een logische ontwikkeling van de historische funderingstechnieken, maar met meer nauwkeurigheid en wetenschappelijke onderbouwing.

Conclusie

De uitdrukking “fundering op koeienhuiden” is meer een historisch verhaal of een misverstand dan een technisch feit. Hoewel er sprake is geweest van het gebruik van oude scheepshuiden of houten paaltjes in funderingstechnieken, zijn er geen feiten die aantonen dat koeienhuiden daadwerkelijk werden gebruikt als onderdeel van een fundering.

Vanuit een technisch standpunt is een fundering op koeienhuiden onhaalbaar, aangezien dergelijke materialen geen draagkracht bieden en snel zouden bezwijken onder het gewicht van een gebouw. De historische verhalen zijn vooral versterkt door mondelinge overlevering en romantiek rondom de bouwgeschiedenis. Toch blijft het verhaal levendig in de bevolking, wat getuigt van de rijke bouwtraditie van Nederland.

Voor eigenaren en bouwdeskundigen is het belangrijk om de feiten van de fabel te onderscheiden. Bij twijfel over de funderingsstatus van een pand is het verstandig om een bouwkundige opname uit te voeren of een expert te raadplegen.

Bronnen

koeiehuid