Fundering op koeienhuiden: Mythe of historische overlevering?

Published by Redactie on juli 22, 2025 | Category fundering

Het verhaal dat oude gebouwen in Nederland zijn gefundeerd op koeienhuiden, is een veelgehoorde zegswijze. Het klinkt absurde, maar het is ook een verhaal dat zich door generaties heen heeft gehouden en diep verankerd is in de culturele en bouwhistorische overlevering van het land. In dit artikel wordt ingegaan op de oorsprong, de betekenis en de historische context van deze zegswijze, met een kritische blik op de feiten en bronnen die hierover beschikbaar zijn.

Voor wie in Nederland woont en te maken heeft met de bouwhistorie of de structuur van oude woningen, is de uitdrukking "op koeienhuiden gefundeerd" vertrouwd. Het suggereert een losse, onstabiele fundering en is vaak gebruikt om de kwetsbaarheid van oudere gebouwen uit te leggen. Maar is er een kern van waarheid in deze zegswijze? En zo ja, wat betekent het dan precies?

Oorsprong van de uitdrukking

De oorsprong van de uitdrukking "op koeienhuiden gefundeerd" is niet eenduidig vast te leggen, maar er zijn meerdere theorieën. Een van de meest overtuigende verklaringen komt uit de bouwhistorie. In de 17e en 18e eeuw gebruikte men in zachte grondlagen vaak houten constructies om gebouwen te stabieler te maken. Deze houten constructies werden soms op kruisleggingen van houten balken geplaatst, die op hun beurt op kleine paaltjes of korte stokken stonden. De balken waren vaak afkomstig van oude scheepshuiden, d.w.z. de wanden van schepen die elders waren ingezet.

Bij restauratiewerkzaamheden aan historische gebouwen zijn dergelijke funderingen soms aangetroffen, maar nooit koeienhuiden in de letterlijke zin. De verwardheid lijkt ontstaan te zijn doordat men de structuur van deze houten onderlagen aan het oog liet vallen. Van boven gezien leken ze op een rij koeien op stal, wat leidde tot de vergelijking met “koeienhuiden”.

Verwarring tussen huiden en heden

Een andere oorsprongtheorie gaat uit van een misverstand met het oud-Nederlandse woord “huiden” of “huyden”. In oude bouwverslagen wordt vaak vermeld dat de bouw “op huyden is begonnen”. In dit geval zou “huyden” een afkorting zijn van “heden”, wat in het moderne Nederlands betekent: "vandaag" of "op dit moment". Door de verandering van taalgebruik en de verbastering van deze uitdrukking, is de betekenis verloren gegaan, en heeft het geleid tot de idee dat er letterlijk huiden onder de fundering werden gebruikt.

Technische feiten over funderingen in historische context

Voor een correcte fundering van een gebouw, vooral in zachte grond zoals die in veel delen van Nederland voorkomt, zijn stevige ondergronden essentieel. Historisch gezien werden oude schepen of houten constructies gebruikt om de fundering te verstevigen. Deze materialen werden op kruisleggingen van houten balken geplaatst, die op hun beurt op korte paaltjes stonden. Deze methode zorgde voor een betere drukverdeling en vermindering van zettingen in de grond.

De term “fundering op huiden” verwijst hiermee naar deze houten constructies, niet naar dierenhuiden. Het verband met koeienhuiden is een misverstand of een volksverhaal dat zich door generaties heen heeft gehouden. In de praktijk is er nooit een bewijs gevonden van funderingen op koeienhuiden in de letterlijke zin.

Misvattingen en romantiek in de bouwhistorie

Hoewel de zegswijze "op koeienhuiden gefundeerd" technisch gezien een fabel is, blijft ze in stand door haar historische en culturele waarde. De romantiek van oude bouwmethoden en de mysterieuze aard van historische overlevering spelen hierbij een rol. Bouwhistorici zoals Reinoud Boter hebben zelfs berekend hoeveel koeien nodig zouden zijn geweest voor een eenvoudige woning: 15 koeien, volgens zijn schatting. Dit benadrukt hoe absurde de idee is.

Toch is er ook een zekere waarheid in de zegswijze. Oudere funderingen zijn vaak minder stabiel dan moderne constructies. De zachte grond in Nederland, vooral in de westelijke regio’s, maakt funderingen al sinds de middeleeuwen uitgesproken lastig. Daarom is het begrijpelijk dat mensen hun bezorgdheid uiten met een zegswijze die zowel de historische context als de technische kwetsbaarheid benadrukt.

De rol van bouwpathologie in het verklaren van zegswijzen

Bouwpathologen, die zich richten op de analyse van bouwproblemen en schade, hebben vaak te maken met zegswijzen en oude overleveringen. Het verhaal van de koeienhuid is hierin een klassiek voorbeeld. Door middel van fysische inspecties en historisch onderzoek is gebleken dat er geen sprake is van funderingen op koeienhuiden, maar dat wel andere historische funderingsmethoden zijn gebruikt.

Een veelvoorkomende funderingsvorm was de zogenaamde “op huiden”-constructie, waarbij houten balken of losse planken werden gebruikt om de fundering te versterken. Deze methode zorgde voor een betere verdeling van druk en minimaliseerde de risico’s op zetting in zachte grond. Het verband met koeienhuiden is hierbij een volksverhaal dat geen basis heeft in technische realiteit.

Moderne funderingstechnieken en de impact van historische overlevering

In de moderne bouwsector wordt gebruikgemaakt van geavanceerde funderingstechnieken die gericht zijn op stabiliteit, duurzaamheid en veiligheid. Tegenwoordig wordt er vaak gebruikgemaakt van palen, platenfunderingen en grondverbeteringstechnieken om zettingen en schade aan gebouwen te voorkomen.

De historische overlevering van funderingen op koeienhuiden speelt echter nog altijd een rol in de bewustwording van bouw- en woningeigenaren. Vooral bij het voorkomen van trillingen, scheuren en andere bouwschade wordt deze zegswijze vaak als uitgangspunt genomen. In werkelijkheid is het echter belangrijk om zich op feiten te baseren en te kiezen voor moderne, bewezen bouwmethoden.

Conclusie

De zegswijze "mijn huis is gefundeerd op koeienhuiden" is, gezien de beschikbare historische en bouwkundige informatie, een mythe. Er is geen enkel bewijs gevonden dat koeienhuiden daadwerkelijk zijn gebruikt in funderingen. De oorsprong van deze zegswijze ligt eerder in een misverstand of een historisch verhaal dat zich door generaties heen heeft gehouden.

Toch blijft het verhaal relevant in de context van bouwhistorie en bouwpathologie. Het benadrukt de kwetsbaarheid van oude funderingen en de invloed van de zachte ondergrond in Nederland. Voor moderne bouwprojecten is het belangrijk om zich te richten op bewezen technieken en te vertrouwen op feiten, in plaats van oude overleveringen. De romantiek van het verleden blijft echter een inspiratiebron voor professionals en amateurs in de bouwsector.

Bronnen

koeienhuid