Fundering en ontwikkeling van Musselkanaal: van Bourtangermoeras tot modern stadsgebied

Published by Redactie on juli 22, 2025 | Category fundering

Musselkanaal is een dorp dat zich in de 17e tot de 20e eeuw heeft ontwikkeld uit het Bourtangermoeras. Deze historische omzettingsgeschiedenis heeft grote invloed gehad op de fundering en bouwmethoden in het gebied. Door de specifieke aard van het gebied en de historie van de veenkoloniën is de constructie van woningen en infrastructuur in Musselkanaal uniek. In deze artikel wordt ingegaan op de fundering en bouwontwikkeling van Musselkanaal, met aandacht voor de historische achtergronden, de rol van het Bourtangermoeras, en de moderne uitdagingen zoals bodemvervuiling.

Historische fundering en de ontwikkeling van Musselkanaal

De vorming van Musselkanaal begint in het Bourtangermoeras, een natuurgebied dat in de 17e eeuw begon te worden ontgonnen. Het graven van het Stadskanaal en de Semslinie speelden een centrale rol bij de verdere verdeling van het gebied in kolonies. Deze ontginningen vonden plaats op zandruggen en in vochtige gronden, wat de keuze voor funderingssystemen beïnvloedde.

In de historische kolonie zijn bewoningsassen en verkavelingen ontstaan op smalle zandruggen. Hierdoor ontstonden lange, smalle stroken bebouwing die afgestemd moesten zijn op de specifieke bodemkenmerken. De bebouwing in Musselkanaal is dus historisch bepaald door de fundering op zand en klei, waarbij de grondwaterstand en de veenachtige ondergrond een rol speelden in de bouwtechnieken.

Het boek ‘Musselkanaal, een dorp aan het Stadskanaal’ van Hanneke Schuurman biedt een gedetailleerde beschrijving van de vroege bouwactiviteiten in het dorp. In de 19e eeuw werden er onder andere schepenwerfactiviteiten gestart, zoals de sleephelling van Wilke Jacobus de Boer in 1871. Dit gebied werd uitgebreid tot een scheepsbouwwerf, wat aantoont dat de fundering en infrastructuur toen reeds afgestemd moesten zijn op zware belastingen.

De rol van zandruggen in de fundering

De veenkoloniën in de regio, waaronder Musselkanaal, zijn in de 12e tot 17e eeuw ontstaan op zandruggen. Deze ruggen vormden de natuurlijke fundamenten voor de kolonies en bepaalden de ligging van de bebouwing. Op deze zandruggen is de fundering meestal relatief stabiel, maar in de tussenliggende veen- en kleilagen kan de bodem losser zijn en dus instabilere funderingsoplossingen vereisen.

De zandruggen zijn deels in de geschiedenis van Musselkanaal verder ontgonnen en bebouwd. Hierdoor is de fundering in de 19e en 20e eeuw verder geoptimaliseerd. In de historie zijn bijvoorbeeld diverse molens, kerken en scholen gebouwd, waarbij de funderingssystemen varieerden van paalgrond naar vaste fundamenten op zand.

Moderne fundering en bodemproblematiek

In de 21e eeuw zijn er nieuwe uitdagingen bij de fundering in Musselkanaal, vooral ten gevolge van historische bodemvervuiling. Uit verkennend bodemonderzoek is gebleken dat er op verschillende locaties in het plangebied van het hoogspanningsstation Musselkanaal Zandberg asbestverdachte materialen aanwezig zijn. Deze bodemvervuiling is een directe impact op de keuze van funderingssystemen en bouwmethoden in het huidige en toekomstige bouwprojecten.

Asbestverdachte locaties

Volgens het historisch bodemonderzoek zijn er diverse locaties in Musselkanaal waar verharding is uitgevoerd met puin, wat asbestverdacht is. Deze locaties omvatten voormalige kavelpaden en dempingen uit de jaren ’50 tot ’90. De aanwezigheid van puin en de historie van kavelactiviteiten wijzen op mogelijke risico’s bij de uitvoering van nieuwe funderingen en bebouwing. Bij het aanvullende bodemonderzoek wordt gekeken of deze locaties veilig zijn voor verdere ontwikkeling.

Aanbevelingen voor bouwprojecten

De aanbevelingen uit het bodemonderzoek moeten worden meegenomen bij de uitvoering van nieuwe bouwprojecten in het plangebied. Dit betreft zowel fundering als eventuele dempingen of verharding. In het bestemmingsplan ‘Buitengebied’ van de gemeente Borger-Odoorn is het hoogspanningsstation MSKZ een voorbeeld van een project dat aandacht moet besteden aan fundering en bodemkwaliteit.

Transport en fundering in de historie

De fundering van transportinfrastructuur in Musselkanaal speelde ook een rol in de bouwgeschiedenis. In de 19e eeuw werden er verschillende omnibussen en snikkes gebruikt voor het vervoer van personen en goederen. De verkeersassen en wegen zijn ontwikkeld op basis van zand- en kleigrond, met soms aanvullende funderingssystemen voor het wegdek. Deze transportinfrastructuur is historisch een onderdeel van de fundering van het dorp, en bepaalde wegen zijn nog steeds in gebruik.

In 1872 werd er een lijndienst gelegd tussen Stadskanaal en Musselkanaal, wat aantoont dat de fundering van de wegen toen al goed moest zijn voor het vervoer van zowel personen als goederen. De omnibussen die in die tijd werden gebruikt, hadden 9 zitplaatsen en waren overdekt, wat suggereert dat de wegen niet alleen sterk genoeg waren, maar ook beheerbaar voor de verkeersdruk van die tijd.

De invloed van het Bourtangermoeras op de fundering

Het Bourtangermoeras speelde een cruciale rol in de fundering van Musselkanaal. Het graven van het Stadskanaal in de 17e eeuw was een technische uitdaging, aangezien het moeras een vochtige en instabiele ondergrond had. Door de graving ontstond er een natuurlijke verdichting van de bodem, wat de fundering van kolonie en bebouwing in de volgende eeuwen gunstig maakte.

Deze verwerking van het moeras in bebouwingsgebieden is een voorbeeld van hoe fundering in de historie van Musselkanaal samenhangt met de grondstructuur. De Semslinie en het Stadskanaal vormden ook een beperkende factor voor de bebouwing en bepaalden de richting van de fundering.

Aanpassing van fundering in moderne bouwprojecten

De moderne bouwprojecten in Musselkanaal moeten rekening houden met zowel de historische funderingsmethoden als de huidige bodemkenmerken. De combinatie van zand- en veenlagen, eventuele asbestverdachte materialen, en de historische ontginningsassen vereisen een zorgvuldige aanpak. In het bestemmingsplan zijn verschillende bouwmethoden en funderingsvarianten beschreven, afhankelijk van de locatie en de bodemkenmerken.

In het plangebied van het hoogspanningsstation MSKZ en de aanliggende locaties is bijvoorbeeld een beperkte bebouwingsgraad van 20% vastgesteld, wat invloed heeft op de keuze van fundering en bouwmethoden. In dit geval is het gebruik van vaste fundamenten en eventuele palafetsen een aanbevolen oplossing, zeker op locaties met asbestverdacht puin.

Conclusie

De fundering van Musselkanaal is historisch bepaald door de ontwikkeling van het Bourtangermoeras en de kolonies die er op zandruggen zijn ontstaan. In de 19e en 20e eeuw is de fundering van bebouwing en transportinfrastructuur verder ontwikkeld, afgestemd op de bodemkenmerken en de behoeften van de tijd. In de 21e eeuw worden nieuwe uitdagingen gecreëerd door bodemvervuiling, zoals asbestverdachte materialen in voormalige kavelpaden en dempingen. Deze ontwikkelingen vereisen een moderne aanpak van fundering en bouwprojecten, waarbij zowel historische als huidige bodemkenmerken meegenomen moeten worden.