Hoogovenslak in funderingen: Eigenschappen, toepassingen en milieuaspecten

Published by Redactie on juli 25, 2025 | Category fundering

Hoogovenslak is een bijproduct van het hoogovenproces in de staalindustrie en wordt steeds vaker ingezet als bouwmaterialen en bindmiddelen in de bouwsector. In de context van funderingen speelt het een belangrijke rol, aangezien het hydraulische eigenschappen bezit en goed bruikbaar is onder wegen, parkeerplaatsen en andere constructies. De toepassing van hoogovenslakken in funderingen biedt mogelijkheden voor duurzaamheid en circulaire economie, maar ook zorgen zijn geuit over de milieu- en gezondheidsgevolgen. Dit artikel biedt een gedetailleerde en technische beschouwing van hoogovenslak in funderingen, waarbij aandacht wordt besteed aan de bouwtechnische eigenschappen, milieuaspecten, regelgeving en praktijkvoorbeelden.

Eigenschappen en productie van hoogovenslak

Hoogovenslak ontstaat tijdens het proces van ruwijzerproductie in de hoogoven. Het is een vloeibare massa die bij hoge temperaturen ontstaat door het mengen van steenkool, ijzererts en kalksteen. Het productieproces leidt tot het vormen van een vloeibare slak die bij afkoeling wordt omgezet in een vaste stof. Hoogovenslakken kunnen in verschillende vormen worden verwerkt, afhankelijk van het afkoelproces en verdere bewerkingen.

Er zijn drie belangrijke types hoogovenslak die in de bouwsector voorkomen:

Luchtgekoelde hoogovenslak: Deze vorm ontstaat door de vloeibare slak te laten afkoelen aan de lucht, wat leidt tot grotere korrels en een meer kristallijne structuur.
Gegranuleerde hoogovenslak: Hierbij wordt de vloeibare slak snel afgekoeld met water, waarbij een korrelig, zandachtig materiaal ontstaat. Deze vorm heeft een amorfe structuur en is hydraulisch actief.
Gemalen hoogovenslak: Na granulatie wordt de slak verder vermalen tot een fijn poeder, waardoor het een bindmiddel wordt dat in cementproducten wordt toegepast.

Hoogovenslak is vooral bekend om zijn hydraulische eigenschappen. Dit betekent dat het, wanneer gemengd met water, een hardende massa vormt. Deze eigenschappen maken het geschikt voor toepassing in funderingslagen, waar het een rol speelt bij het verdichten van de ondergrond en het verhogen van de druksterkte.

Toepassing in funderingen

In funderingslagen wordt hoogovenslak vaak gebruikt als ondergrondmateriaal. Het is bijzonder geschikt voor het verdichten van zachte gronden, omdat het goed plaatwerkt en een goede hydraulische reactie kent. In combinatie met water zorgt de slak voor een betere cohesie tussen de korrels, wat het verdichtingsproces vergemakkelijkt. Dit is vooral nuttig bij regenachtige weersomstandigheden of in vochtige ondergronden.

Een voorbeeld van een hydraulisch funderingsmateriaal dat hoogovenslak bevat, is LiDo-mix. Dit materiaal is ontworpen voor het verwerken van afvalconstructies en wordt gebruikt om het Menggranulaat hydraulisch te maken. Het is een efficiënte oplossing voor funderingen onder wegen en parkeerplaatsen, waarbij het een brede lastspreiding zorgt.

Een ander hydraulisch mengsel is het Hoogovenslakmengsel, dat een combinatie is van gebroken hoogovenstukslak, gebroken staalslak en gegranuleerd hoogovenslakzand. Dit mengsel is eenvoudig te verwerken en biedt goede plaatwerking. Het is ideaal voor funderingen onder wegen en parkeerplaatsen, omdat het goed verdichtbaar is en een hoge hydraulische werking biedt.

Bouwtechnische voordelen

De bouwtechnische voordelen van hoogovenslak in funderingen zijn onder andere:

Goede plaatwerking: Hoogovenslakken verdichten goed en bieden een stabiele ondergrond voor wegen of constructies.
Hydraulische werking: Door de aanwezigheid van water kan het materiaal zich binden, wat de sterkte van de fundering verhoogt.
Weersbestendigheid: Het materiaal is geschikt voor toepassing in diverse weersomstandigheden en is minder gevoelig voor schade door vocht.
Duurzaamheid: Het gebruik van hoogovenslak als funderingsmateriaal draagt bij aan de circulaire economie, omdat het een hergebruik is van een industrieel afvalproduct.

Bij het gebruik van gemalen gegranuleerde hoogovenslak in funderingen is het belangrijk om de juiste mengverhoudingen en granulaties te hanteren. De korrelgrootte en het mengsel met andere materialen bepalen het gedrag van het funderingsmateriaal en de duurzaamheid ervan. In sommige gevallen kan het nodig zijn om het materiaal te activeren met een alkalische oplossing om de hydraulische eigenschappen te optimaliseren.

Milieu- en gezondheidsaspecten

Hoewel hoogovenslakken in de bouwsector worden toegepast als duurzame materialen, zijn er ook zorgen over de milieu- en gezondheidsgevolgen. Deze zorgen zijn vooral gericht op staalslakken, die in vergelijking met hoogovenslakken meer zware metalen en schadelijke stoffen bevatten. De uitloging van deze stoffen in grond en water is een belangrijk punt van aandacht.

Hoogovenslak versus staalslak

Hoogovenslak is in de regel minder risicovol dan staalslak. Hoogovenslakken bevatten minder zware metalen en schadelijke stoffen, en hebben een lagere kans op uitloging. Dit maakt ze geschikter voor toepassing in funderingen, mits ze worden gebruikt volgens de geldende regelgeving.

In de Hoeksche Waard is bijvoorbeeld een onderzoek gestart waarbij is geconstateerd dat er staalslakken gebruikt zijn in funderingen van bedrijfsterreinen. Hoewel niet met zekerheid vast te stellen is of het hier om staalslak of hoogovenslak gaat, is er in de regio een overzicht van locaties met hoogovenslakken opgenomen in het bodemregister. De Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (OZHZ) houdt hier toezicht op en heeft geen aanwijzingen gevonden voor acute milieuschade.

In Flevoland is er wel sprake geweest van schade veroorzaakt door vervuilde hoogovenslakken. Dit heeft geleid tot sanering van een stuk snelweg. In dit geval was de slak verontreinigd met zware metalen, wat maakte dat de toepassing niet verantwoord was.

Toepassing en regelgeving

De toepassing van hoogovenslak in funderingen wordt gereguleerd door een aantal normen en richtlijnen. In Nederland geldt een ministerieel besluit dat bepaalt hoe hoogovenslakken in de bouwsector mogen worden ingezet. In Vlaanderen is het gebruik van hoogovenslak in de cementindustrie vereenvoudigd door het feit dat bepaalde slakken zonder grondstofverklaring mogen worden toegepast.

In de bouwsector zijn er ook landelijke richtlijnen voor het gebruik van slakken in funderingen. De Rijksoverheid heeft bijvoorbeeld een tijdelijke stop ingesteld op het gebruik van staalslakken in risicovolle toepassingen op land. Dit besluit is genomen op basis van bevindingen van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), die sprake had van milieuschade bij negen van de tien onderzochte locaties.

Duurzaamheid en circulaire economie

Een van de belangrijkste voordelen van hoogovenslak in funderingen is de bijdrage aan duurzaamheid en circulaire economie. Het is een industrieel afvalproduct dat opnieuw wordt ingezet in de bouwsector, waardoor het minder afval opwekt en minder grondstoffen uit de natuur worden gebruikt.

In de cementindustrie wordt gemalen hoogovenslak gebruikt als bindmiddel in hoogovencement. Hoogovencement heeft een langzamere hardstof en een lage hydratatie-energie, wat het geschikt maakt voor massieve constructies waarbij thermische scheuren kunnen optreden. In combinatie met Portlandcement kan het ook worden gebruikt in metallurgische cementen.

De toepassing van hoogovenslak in de bouwsector kan ook leiden tot CO2-reductie. In de cementproductie is Portlandcement een belangrijk bron van CO2-uitstoot. Door deel van het Portlandcement te vervangen door gemalen hoogovenslak kan deze uitstoot worden teruggebracht. Volgens een studie zou een woning in 2030 ongeveer €1.500 duurder kunnen zijn, maar door de toepassing van duurzamere bindmiddelen zou deze extra kosten ook kunnen worden gecompenseerd door lagere CO2-uitstoot.

Praktijkvoorbeelden en case studies

In Nederland zijn er verschillende voorbeelden van het gebruik van hoogovenslak in funderingen. In de Hoeksche Waard is bijvoorbeeld een onderzoek gestart waarbij locaties zijn geïdentificeerd waar hoogovenslakken in funderingen zijn gebruikt. In dit geval is het materiaal vermoedelijk al sinds voor 2013 gebruikt, zonder dat er sprake was van acute milieoproblemen.

In Flevoland is er echter een geval geweest waarin hoogovenslakken verontreinigd waren met zware metalen, wat heeft geleid tot sanering van een stuk snelweg. Dit geval benadrukt de noodzaak van strikte regelgeving en toezicht bij het gebruik van slakken in funderingen.

In Muiden is er een discussie geweest over de toepassing van staalslakken in nieuwbouwprojecten. Hier zijn staalslakken gemengd met Dolomiet-steentjes en gebruikt als grind op hofjes. Ondanks dat het product volgens de producent voldoet aan de wettelijke kaders, is er onduidelijkheid over de risico’s en de informatieplicht. Dit benadrukt de noodzaak van transparantie en goed onderzoek bij het gebruik van slakken in de bouwsector.

Toekomst en ontwikkelingen

De toekomst van hoogovenslak in funderingen hangt af van de verdere ontwikkelingen in duurzaamheid, circulaire economie en regelgeving. De stijgende vraag naar duurzamere materialen en het verder ontwikkelen van alternatieve bindmiddelen zorgen voor meer innovatie in de bouwsector.

In de jaren te komen kan het gebruik van hoogovenslak in funderingen worden uitgebreid naar andere toepassingen. Bijvoorbeeld in de glasindustrie en in de productie van ternaire cementen. Ook wordt onderzoek gedaan naar het gebruik van hoogovenslak in combinatie met andere afvalproducten om een volledig circulair product te creëren.

Het is echter belangrijk om de milieu- en gezondheidsrisico’s goed in de gaten te houden. Het is daarom noodzakelijk dat de regelgeving en de toezichtsstructuren worden aangescherpt, zodat het gebruik van slakken verantwoord kan worden. Ook is het belangrijk dat bouwprofessionals en opdrachtgevers goed geïnformeerd worden over de eigenschappen en risico’s van deze materialen.

Conclusie

Hoogovenslak is een veelbelovend materiaal voor funderingen in de bouwsector. Het biedt bouwtechnische voordelen zoals goede plaatwerking, hydraulische eigenschappen en weersbestendigheid. Bovendien draagt het bij aan duurzaamheid en circulaire economie door het hergebruik van een industrieel afvalproduct. Echter, het gebruik van hoogovenslak en in het bijzonder staalslak is niet zonder risico’s. Er zijn zorgen over milieu- en gezondheidsgevolgen, die goed in kaart moeten worden gebracht en gereguleerd.

De toekomst van hoogovenslak in funderingen hangt af van de verdere ontwikkelingen in regelgeving, technologie en bewustwording. Het is belangrijk om de positieve eigenschappen van het materiaal te benutten, maar ook de risico’s te begrijpen en te beheersen. Met een verantwoord en doorzichtig aanpak kan hoogovenslak een waardevolle bijdrage leveren aan duurzame en verantwoorde bouwpraktijken.

Bronnen

hoogovenslakken