Geschiedenis van de riolering: van oude systemen tot moderne sanitair

Published by Redactie on juli 2, 2025 | Category riolering

De geschiedenis van de riolering is een fascinerend verhaal van technologische evolutie, hygiëne en de opkomst van moderne stedelijke voorzieningen. Van de eenvoudige beerputten uit de middeleeuwen tot de geavanceerde rioleringssystemen van vandaag, is de ontwikkeling van het sanitair een cruciaal onderdeel geweest van de menselijke beschaving. In dit artikel zullen we de belangrijkste stappen in de geschiedenis van de riolering bespreken, gebaseerd op de gegevens uit de bronnen.

De oorsprong van riolering

De oorsprong van riolering dateert al vele millennia terug. Al in de oudheid gebruikten steden zoals die van de Indusvallei in Zuid-Azië (nu Pakistan en Noord-India) reeds geavanceerde rioolstelsels, die het vroegste bewijs vormen van stedelijke sanitair. Deze systemen bestonden uit ondergrondse riolen met nauwkeurig gemetselde stenen en een uitgekiend waterbeheersysteem met reservoirs. Afvalwater werd afgevoerd via buizen en open goten, en werd aangesloten op de stadse wetten. In deze steden had elk huis toegang tot een badkamer en een afvoersysteem, wat aantoont dat de mens al lang geleden rekening begon te houden met hygiëne en afvoeren van afval.

De Romeinen breidde deze technieken uit. In steden zoals Rome, Parijs en Keulen werden rioleringen aangelegd. Deze systemen werden grotendeels gebruikt voor het afvoeren van regenwater en afvalwater. De Romeinse steden hadden ook openbare baden en latrines, wat duidt op een vroeg bewustzijn van hygiëne.

In Nederland begon het idee van een rioleringstelsel pas langzaam te waken. In de 17e eeuw begon de mensheid zich bewust te worden van de problemen die ontstonden door het niet oplossen van afval en uitwerpselen. In Amsterdam en andere steden werden er eerst beerputten aangelegd, waarin afval en uitwerpselen in werden geplaatst. De meeste bewoners maakten gebruik van een emmertje of een zogenaamde gemakkoffertje, die ze leegden in gracht of goot.

De opkomst van het tonnensysteem

Tijdens de 19e eeuw begon men met het toepassen van het zogenaamde wisseltonnensysteem. Bij dit systeem deed men zijn behoefte boven een beerton die periodiek werd omgewisseld voor een leeg exemplaar door zogenaamde beerwachten. Omdat er geen ondergrondse riolen aangelegd hoefden te worden, was dit systeem een stuk goedkoper dan de WC. Door het wisseltonnensysteem werden het besmettingsgevaar en de stankoverlast aanmerkelijk gereduceerd. Het betekende een hygiënische verbetering ten opzichte van de beerput, maar is absoluut niet met een moderne, op de waterleiding en het riool aangesloten WC te vergelijken.

In Nederland en Frankrijk werd dit systeem vaak toegepast. In Frankrijk won de 'Latrine Anglaise' overigens slechts moeizaam terrein; men trok liever indrukwekkende openbare gebouwen op dan te investeren in ondergrondse riolen en waterleidingen. Ook aan Nederland ging het sanitaire gevolg van de Industriële Revolutie grotendeels voorbij; hier werd eveneens nog even gewacht met het aanleggen van riolen en waterleidingen.

De komst van de riolering in Amsterdam

In Amsterdam begon het idee van een rioleringssysteem zich pas langzaam te ontwikkelen. Tijdens de jaren van Cholera-epidemieën, tussen 1832 en 1866, bleek duidelijk dat het ontbreken van schoon drinkwater en een rioleringssysteem de belangrijkste oorzaken waren van de ziekteuitbraak. De gemeente Amsterdam vond het voorafgaand aan dergelijke epidemieën, niet haar taak om een riool aan te leggen. Op zijn best hadden huizen een gemetselde beerput. De meeste bewoners maakten gebruik van een emmertje of een zogenaamde gemakkoffertje, die ze leegden in gracht of goot.

In 1871 kwam er een nieuwe vorm van riolering in Amsterdam, namelijk het systeem van ingenieur Liernur. Deze stelde voor om huishoudelijk afvalwater en ontlasting te scheiden. De poep werd met een wagen opgezogen en afgevoerd. Leuk weetje: vacuum-wagens die in 1871 werden ontworpen, gebruiken we nu nog steeds. De verzamelde poep werd verkocht als mest. De verkoop en opbrengst van deze mest viel na een tijd tegen. Dat kwam doordat men op kolen ging stoken en niet meer op turf. Door kolenas werd de mest giftig en ongeschikt voor de landbouw.

De ontwikkeling van het toilet

De komst van het toilet in particuliere huishoudens was een grote vernieuwing. Tot de komst van riolering beschikten de meeste armere gezinnen over slechts één emmer, die vaak door wel tien of meer gezinsleden gebruikt werd. In sommige gevallen deelden meerdere grote gezinnen één secreet, een momentje voor jezelf was er niet bij. Rond 1880 namen zij de eerste porseleinen ‘waterclosets’ in gebruik, die aangesloten waren op de waterleiding én het riool. De eerste modellen hadden nog geen wc-bril. Die werd pas gangbaar nadat gebruikers klaagden over koude billen tijdens de wintermaanden.

Naast de wc-pot is ook het wc-papier tegenwoordig niet meer weg te denken uit het kleinste kamertje. De wc-rol met afscheurbaar papier kwam rond 1900 op de markt, maar was toen zeker nog niet in elk huishouden te vinden. De meeste mensen maakten gebruik van oud krantenpapier en daarvoor zelfs van stro. Op het platteland bleef het krantenpapier nog lang gangbaar. Vanaf de jaren zestig begon het wc-papier aan een opmars. De rollen van toen bestonden uit stugge, grijze vellen, die nog het meeste weg hadden van schuurpapier. Pas vanaf de jaren tachtig werd dit steeds vaker vervangen door een zachte, witte variant, geheel in lijn met de toegenomen welvaart.

De moderne riolering

De moderne riolering in Nederland is een uitstekende combinatie van technologie en hygiëne. Het rioolstelsel telt over de 100.000 kilometer aan pijpleidingen. Ook is er gezorgd dat bijna elk gebouw in Nederland aangesloten is op de riolering, om precies te zijn is ruim 99% van de gebouwen in Nederland aangesloten op het riool. Voor de overige 1% is het technisch gezien niet mogelijk om aangesloten te worden op de riolering, dit heeft te maken met afstand of lastige ligging van het gebouw.

De riolering is dus niet alleen een technologisch wonder, maar ook een essentieel onderdeel van de moderne maatschappij. Het zorgt ervoor dat afval en uitwerpselen op een hygiëenische manier worden afgevoerd en dat stedelijke gezondheidsproblemen worden beheerst.

Conclusie

De geschiedenis van de riolering is een onmiskenbaar deel van de menselijke beschaving. Van de eenvoudige beerputten uit de middeleeuwen tot de geavanceerde rioleringssystemen van vandaag, is de ontwikkeling van het sanitair een cruciaal onderdeel geweest van de menselijke beschaving. De evolutie van de riolering toont hoe belangrijk hygiëne en het oplossen van afval is geweest in de loop der tijd. De moderne riolering is een uitstekend voorbeeld van hoe technologie en hygiëne samenwerken om een betere leefomgeving te bieden.

Bronnen

geschiedenis