Gewelven in kelders: een blik op de architectuur en renovatie

Published by Redactie on juli 6, 2025 | Category kelder

De afgelopen jaren is er een toenemende aandacht geweest voor de architecturale en functionele aspecten van kelders met gewelven. Deze ruimtes, vaak grotendeels onbekend of ongebruikt, worden steeds vaker herontdekt en opnieuw in gebruik genomen, zowel voor woningbouw als voor commerciële doeleinden. In Nederland zijn kelders met gewelven, vooral in steden als Utrecht, een kenmerkend onderdeel van de bouwkundige erfenis. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de bouwkundige kenmerken van kelders met gewelven, de toepassing van deze constructies in de praktijk, en de vereisten voor renovatie en onderhoud.

Kenmerken van kelders met gewelven

Een keldergewelf is een bouwkundige constructie die wordt gebruikt om een ruimte te overdekken. Deze constructie bestaat uit een licht gebogen metselwerk, vaak opgebouwd uit meerdere troggewelfjes die opgaan vanaf balken of gordelbogen. In de context van kelders worden deze gewelven vaak gebruikt om ruimtes te overdekt en te ondersteunen. Deze constructie is vooral voorkomend in oude gebouwen, met name in steden zoals Utrecht, waar werfkelders zijn ontstaan als opslagruimtes langs de binnengrachten.

In de bronnen wordt verwezen naar verschillende soorten gewelven, waaronder kruisgewelven, tongewelven, en troggewelven. Kruisgewelven zijn het meest voorkomend in kerken en kloosters, maar zijn ook in stadswoningen terug te vinden. Deze gewelven zijn moeilijker te maken en daardoor duurder in uitvoering. Een kruisgewelf geeft een sfeer van historische authenticiteit, wat een waarde is voor de eigenaar. In tegenstelling tot kruisgewelven zijn tongewelven eenvoudiger te maken, waardoor ze vaak worden toegepast in kelders.

In de bronnen wordt ook verwezen naar de bouwkundige situatie van kelders met gewelven. Deze ruimtes zijn vaak aangelegd onder het straatniveau, en hebben een lage plafondhoogte. De constructie van de kelder bestaat vaak uit een metselwerk met een plafond dat op steunbalken is geplaatst. Deze steunbalken kunnen van hout of staal zijn, en vormen de ondersteuning voor het gewelf. In veel gevallen zijn deze steunbalken aangetast door roest of houtrot, wat bijdraagt aan de onvoldoende waterdichte afwerking van de kelder.

Historische en architecturale betekenis

Kelders met gewelven zijn een kenmerkend onderdeel van de bouwkundige erfenis van Nederland, met name in steden als Utrecht. De stad staat bekend om haar werfkelders, ook wel spookkelders genoemd, die langs de binnengrachten liggen. Deze kelders zijn oorspronkelijk bedoeld als opslag- en doorgangsruimtes voor goederen die gelijkvloers aan- en onderaan konden worden over water. Vanuit het bovenliggende pand op straatniveau kon de kelder beneden nog binnendoor worden bereikt. Karakteristiek is dat de werfkelders onder de openbare weg liggen.

In de bronnen wordt verwezen naar de historische betekenis van deze kelders. Oorspronkelijk werden deze ruimtes gebruikt voor opslag, maar in de loop der jaren zijn ze vaak heringericht en gebruikt als zit- of eetruimte. Een voorbeeld hiervan is de gewelvenkelder van het restaurant MataMata Gastrobar in Utrecht, die wordt gebruikt als feestruimte. Ook in andere steden zijn kelders met gewelven herontdekt en opnieuw in gebruik genomen.

Bouwkundige uitdagingen bij renovatie

Bij de renovatie van kelders met gewelven zijn er verschillende bouwkundige uitdagingen. Eén van de belangrijkste problemen is de vochtproblematiek. In veel gevallen wordt in kelders een verhoogd vochtpercentage gemeten, wat kan leiden tot schimmelvorming en schade aan de constructie. Dit is vooral het geval bij kelders met een oude vloerafwerking, zoals NeHoBo-vloeren. Deze vloeren zijn gemaakt van keramische holle bouwstenen, en hebben vaak problemen met vocht.

Voor het oplossen van vochtproblemen is het belangrijk om de vloerafwerking en metselwerk te controleren. In sommige gevallen moet de vloer worden vervangen of worden aangepast met een waterdichte laag. Ook de wanden en plafond moeten worden gecontroleerd op vocht. In sommige gevallen is het nodig om een vochtwerende laag aan te brengen, en een betere ventilatie te zorgen.

Een ander probleem bij de renovatie van kelders met gewelven is het aanbrengen van een nieuwe vloer. In veel gevallen wordt de originele vloer behouden, omdat deze authentiek is en een historisch karakter heeft. Echter, bij het aanbrengen van een nieuwe vloer moet worden gekeken naar de constructie van de kelder. In sommige gevallen is het nodig om een nieuwe betonnen vloer aan te brengen, maar dit kan wel leiden tot een verlies van de originele sfeer.

Functionele toepassing van kelders met gewelven

Kelders met gewelven zijn niet alleen geschikt voor woningbouw, maar kunnen ook worden gebruikt voor commerciële doeleinden. In veel gevallen worden deze ruimtes heringericht als feestzaal, eetgelegenheid of vergaderzaal. Een voorbeeld hiervan is de gewelvenkelder van het restaurant De Grote Kelder, dat wordt gebruikt voor feesten en bijeenkomsten. Deze kelder heeft een authentieke sfeer en biedt ruimte voor tot wel 120 personen.

In de bronnen wordt ook verwezen naar de toepassing van kelders met gewelven in de horeca. In Utrecht zijn werfkelders vaak omgevormd tot gastronomische locaties, zoals het restaurant De Grote Kelder of het restaurant MataMata Gastrobar. Deze ruimtes hebben een unieke sfeer, en zijn geschikt voor zowel feesten als avondeten.

Adviezen voor renovatie en onderhoud

Bij de renovatie van kelders met gewelven zijn er enkele belangrijke adviezen om rekening mee te houden. Allereerst is het belangrijk om de vochtproblematiek goed in de gaten te houden. Dit kan worden gedaan door een vochtmeter te gebruiken en de wanden en vloeren te controleren. In gevallen waarin er sprake is van een verhoogd vochtpercentage, is het aan te raden om een deskundig bedrijf in te schakelen voor vochtbeheersing.

Daarnaast is het belangrijk om de constructie van de kelder goed te beoordelen. In veel gevallen zijn de steunbalken aangetast door roest of houtrot, wat leidt tot een verminderde stabiliteit van de ruimte. In dergelijke gevallen is het raadzaam om de balken te vervangen of te repareren. Ook moet worden gekeken naar de afwerking van de vloeren en wanden, en of deze voldoende waterdicht zijn.

Conclusie

Kelders met gewelven vormen een belangrijk onderdeel van de bouwkundige erfenis van Nederland, met name in steden als Utrecht. Deze ruimtes hebben een unieke sfeer en kunnen worden heringericht voor zowel woningbouw als commerciële doeleinden. Bij de renovatie van dergelijke ruimtes is het belangrijk om rekening te houden met de vochtproblematiek, de constructie van de kelder, en de afwerking van de wanden en vloeren. Door deze factoren goed in de gaten te houden, kan een kelder met gewelf worden opgewaardeerd tot een functionele en esthetische ruimte.

Bronnen

gewelven