Het draaiorgel en de rol van Willem Kelders in de geschiedenis van het Nederlandse muziekinstrument

Published by Redactie on juli 8, 2025 | Category kelder

Een draaiorgel is een uniek muziekinstrument dat automatisch speelt en een beroemde rol speelt in de geschiedenis van de Nederlandse muziek. Het draaiorgel is een automatisch spelend pijporgel dat met behulp van een draaibeweging wordt aangedreven. Het is verwant met andere pijporgels, met als grootste verschil dat andere pijporgels door mensenhanden en -voeten worden bediend en het draaiorgel door een bewegend muziekpatroon, meestal een kartonnen draaiorgelboek. In Nederland heeft het draaiorgel een rijke geschiedenis en speelt Willem Kelders een belangrijke rol in de ontwikkeling en het behoud van dit unieke muziekinstrument.

Geschiedenis van het draaiorgel

Het draaiorgel is ontstaan in de 18e eeuw en heeft zijn oorsprong in Italië. De Italiaan Ludovico Gavioli begon omstreeks 1850 in Parijs met het vervaardigen van kleine straatdraaiorgels die zó succesvol waren dat hij als de vader van het moderne draaiorgel beschouwd kan worden. Zijn bedrijf, de firma en na 1905 N.V. Gavioli & Cie, hield het uit tot 1912. Later gingen ook andere Fransen, o.a. Gasparini, Poirot en Limonaire, Belgen en Duitsers deze instrumenten vervaardigen.

In Nederland was het draaiorgel een veelgebruikt muziekinstrument in straatprocessies, feesten en optochten. Het was een populair instrument dat ook op kermis en in danszaal werd gespeeld. In de 19e eeuw werden deze instrumenten ook gebruikt in de salons van de adel en rijkere burgerij. Het was een instrument dat vaak in combinatie met een uurwerk werd gebruikt, dus een speelklok met orgelpijpen.

Willem Kelders en zijn bijdrage aan het draaiorgel

Willem Kelders is een bekende persoon in de geschiedenis van het draaiorgel in Nederland. Hij is een bekende orgelman en bouwer van draaiorgels, en heeft bijgedragen aan het behoud en de ontwikkeling van dit muziekinstrument. Hij is actief geweest in de jaren tachtig en heeft bijgedragen aan het opnieuw opwaarderen van het draaiorgel als muziekinstrument.

Een van de bekendste draaiorgels die door Willem Kelders zijn gebouwd, is het dansorgel dat hij heeft gemaakt. Dit orgel is ontworpen om op kermis en in danszaal te worden gespeeld. Het is een reusachtig instrument dat het middelpunt was van grote danspaleizen, waar het publiek tegen betaling een wals, foxtrot of tango kon aanvragen. Het ging in deze uitgaansgelegenheden niet zozeer om het volume, maar om het ritme.

Willem Kelders is ook betrokken geweest bij het opnieuw opwaarderen van het draaiorgel als een sociaal muziekinstrument. Hij heeft bijgedragen aan het behoud van het draaiorgel als een belangrijk onderdeel van de Nederlandse cultuur en heeft bijgedragen aan het herleven van dit muziekinstrument.

Technische kenmerken van het draaiorgel

Een draaiorgel bestaat uit een aantal pijpen, die meestal van hout of metaal zijn. De pijpen worden van lucht (bij orgels spreekt men van "wind") voorzien door een blaasbalg. Het draaiorgel is verwant met andere pijporgels, met als grootste verschil dat andere pijporgels door mensenhanden en -voeten worden bediend en het draaiorgel door een bewegend muziekpatroon, meestal een kartonnen draaiorgelboek.

De werking van een draaiorgel is als volgt: door aan een draaiwiel (zogenaamd lierrad) te draaien, gaat het orgel spelen. Als men er een orgelboek inlegt en het klavier sluit, zijn de mechanische luchtkleppen gesloten. Op dat moment is het orgel klaar om te spelen. Als men vervolgens aan het orgelwiel gaat draaien, komt de blaasbalg in beweging. Dit zorgt voor de lucht. De lucht gaat door luchtgeleiders naar het orgelklavier. Doordat er gaatjes in een orgelboek zitten, het draaiprogramma, vallen er kleine spijlen, die in de orgelwereld beter bekendstaan als toetsen, in de gaatjes van het boek. Bij het sluiten van het klavier worden alle toetsen naar beneden gedrukt en alles afgesloten, indien het boek wordt doorgedraaid, dan springen de toetsen omhoog en gaat er een pijpje open aan de onderkant, waardoor er lucht kan ontsnappen. Deze luchtstroom wordt naar het juiste instrument geleid. Door de gaatjes in het orgelboek te variëren van lengte, ontsnapt lucht voor een langere of kortere duur.

De rol van het draaiorgel in de hedendaagse maatschappij

Hoewel het draaiorgel in de hedendaagse maatschappij minder gebruikt wordt, blijft het een belangrijk onderdeel van de Nederlandse cultuur. Het draaiorgel wordt nog steeds gebruikt in straatprocessies, feesten en optochten. Het is een instrument dat ook op kermis en in danszaal wordt gespeeld. In de moderne tijd is het draaiorgel ook gebruikt in musea en als decoratie in winkelcentra.

De Kring van Draaiorgelvrienden (KDV) is een vereniging die zich inzet om belangstelling te wekken voor de Nederlandse draaiorgels en het behoud daarvan. De KDV brengt de leden in contact met het draaiorgel door het organiseren van manifestaties op diverse plaatsen in Nederland. Op deze evenementen kunnen de bezoekers kennis maken met de verschillende typen draaiorgels, zoals straat-, kermis- en danszaalorgels.

Conclusie

Het draaiorgel is een uniek muziekinstrument dat een belangrijke rol heeft gespeeld in de geschiedenis van de Nederlandse muziek. Willem Kelders is een belangrijke persoon geweest in de ontwikkeling en het behoud van dit muziekinstrument. Het draaiorgel is een automatisch spelend pijporgel dat met behulp van een draaibeweging wordt aangedreven. Het is verwant met andere pijporgels, met als grootste verschil dat andere pijporgels door mensenhanden en -voeten worden bediend en het draaiorgel door een bewegend muziekpatroon, meestal een kartonnen draaiorgelboek. Het draaiorgel is nog steeds een belangrijk onderdeel van de Nederlandse cultuur en wordt gebruikt in straatprocessies, feesten en optochten. De Kring van Draaiorgelvrienden (KDV) is een vereniging die zich inzet om belangstelling te wekken voor de Nederlandse draaiorgels en het behoud daarvan.

Bronnen

draaiorgel