Grafkisten in kelders: Inrichting, historie en praktijk

Published by Redactie on juli 8, 2025 | Category kelder

In de wereld van begraafplaatsen en uitvaartdiensten spelen grafkelders een belangrijke rol, vooral in de context van familiegraven en traditionele begrafenispraktijken. Grafkelders zijn afgesloten ruimtes onder de grond waarin één of meerdere grafkisten kunnen worden geplaatst. De manier waarop deze kelders zijn ingericht, varieert afhankelijk van de tijdperken en de technieken die in gebruik zijn. De geschiedenis van grafkelders, de materialen waaruit ze zijn opgebouwd, en de praktijken rond het opslaan van grafkisten zijn onderwerpen die van belang zijn voor zowel historici als moderne uitvaartdiensten.

Historische context en bouwpraktijken

De bouw van grafkelders is al eeuwenlang een onderdeel van de begraafplaatsen. In de 17e eeuw, zoals terug te vinden in de bronnen, werden grafkelders vaak gemaakt van baksteen, met een ingang en een afgesloten ruimte waarin grafkisten konden worden geplaatst. In een historisch onderzoek van de Eusebiuskerk in Arnhem, is bijvoorbeeld een grafkelder aangetroffen, gemaakt van koper en bezaaid met beenderen. De grafkelder was gedeeltelijk ontsloten, wat een inzicht geeft in de bouwpraktijken van die tijd. De grafkist was rechthoekig van vorm en had een groene uitstraling vanwege oxidatie.

In het archief van de Hervormde Gemeente Arnhem, is een administratie terug te vinden die betrekking heeft op de ‘groeven’ (graven). Deze lijsten bevatten notities over de door de eigenaren verschuldigde kosten wegens verhoging en vernieuwing, genoemd ‘het hoogen en zanden’, aangelegd vanaf 1692. Daarnaast wordt er ook aandacht besteed aan wie op dat moment eigenaar was van de betreffende grafzerk. De grafkelders werden opgesplitst in verschillende nummers, waarbij sommige kelders niet op de plattegrond stonden aangegeven, maar wel een logische volgorde hadden. Zo was er sprake van een kelder met nummer 1, die op een bepaalde positie lag ten oosten van een andere markering.

De constructie van grafkelders is in de loop van de tijd veranderd. In de 19e eeuw werden er veel gemetselde grafkelders gebouwd, die later werden vervangen door betonnen of polyester grafkelders. In sommige gevallen worden de binnenkanten van de grafkelders zelfs voorzien van verf of tegels, wat een esthetisch aspect biedt.

Materialen en technieken

De materialen waaruit grafkelders zijn opgebouwd, variëren afhankelijk van de periode en het gebruik. In de 17e en 18e eeuw werden grafkelders vaak gemaakt van baksteen, terwijl in de 19e en 20e eeuw de nadruk lag op beton en polyester. In een onderzoek naar de grafkelder van de familie Del Court van Krimpen is vastgesteld dat het om een vierkante bak ging met muren van machinale baksteen. De drie stenen zerken lagen daardoor af naar voren. Daarnaast was er een ijzeren constructie aanwezig, die zowel als ondersteuning van de drie stenen diende als voor het opstellen van negen grafkisten.

De bouw van grafkelders bevat ook technische details, zoals het gebruik van ijzeren staven en stellingen. In bepaalde kelders zijn smeedijzeren stangen in de muren aangebracht, om meerdere kisten boven elkaar te kunnen opstellen. Grotere kelders kunnen daarvoor zijn opgedeeld met bakstenen tussenmuren. In zo’n geval wordt vaak gebruik gemaakt van een losse tussenstang om kisten weer gemakkelijk uit het graf te kunnen halen. In sommige gevallen komen ook gemetselde nissen in de achterwand van kelders voor, om kisten in te leggen.

Praktijk en gebruik van grafkelders

In de praktijk worden grafkelders vaak gebruikt voor familiegraven. Dit houdt in dat er meerdere grafkisten in één kelder geplaatst kunnen worden. De kisten worden veelal boven elkaar geplaatst. Nadat de eerste kist in de kelder is geplaatst, wordt deze afgesloten door middel van een plaat. De tweede grafkist wordt hierboven geplaatst. Het is ook mogelijk om een grafkelder naast elkaar toe te passen. De praktijk van het gebruik van grafkelders is dus zeer flexibel, zodat er efficiënt gebruik kan worden gemaakt van de ruimte.

In sommige gevallen worden grafkelders ook gebruikt voor algemene graven, wat een efficiënt beheer- en ruimingsbeleid mogelijk maakt. Algemene graven worden meestal maar voor een korte periode uitgegeven (10-15 jaar). Na deze periode worden de kelders leeggeruimd en kunnen deze weer opnieuw uitgegeven worden. Dit is een veelvoorkomende praktijk op veel begraafplaatsen.

Ruimte voor hergebruik en hergebruik van grafkelders

De vraag of een grafkelder opnieuw gebruikt kan worden, is een veelgestelde vraag in de juridische context. In een antwoord op een vraag over het ruimen van keldergraven, wordt aangegeven dat de stoffelijke resten overgebracht kunnen worden naar een verzamelgraf, de kelder gereinigd en de kelder opnieuw uitgegeven kan worden. Dit is mogelijk, mits de kelder goed is voorzien van luchtcirculatie en waterafvoer. Ook de kist zal uiteindelijk verteren, zij het mogelijk iets langzamer, en zal uiteindelijk uit elkaar vallen. De houtresten moeten worden gescheiden van de stoffelijke resten, zodat deze kunnen worden herbegraven in een aparte beenderenkuil of knekelput.

De praktijk van het hergebruik van grafkelders is in de loop van de tijd veranderd. In de jaren vijftig en zestig van de 20e eeuw, werd er bijvoorbeeld opgelet met de hoeveelheid kisten die in een kelder konden worden geplaatst. Er werd gekeken naar de luchtcirculatie en het risico op onverteerde resten. De nadruk lag op een efficiënt gebruik van de ruimte, maar ook op de moraal van de betrokkenen.

Toekomst van grafkelders

De toekomst van grafkelders is onzeker, maar er zijn wel bepaalde trends zichtbaar. De nadruk ligt steeds meer op duurzame materialen en een efficiënter gebruik van ruimte. In sommige gevallen wordt er gekozen voor een grafkelder met compartimenten (nissen) voor ieder één kist, waarbij iedere nis apart is voorzien van een systeem om gasuitwisseling mogelijk te maken. Dit is een moderne oplossing die vooral van toepassing is op grote begraafplaatsen.

In de toekomst is er ook sprake van een groeiende vraag naar grafkelders op maat, die kunnen worden aangepast aan de behoeften van de klant. De keuze voor een grafkelder kan dus zowel traditioneel als modern zijn, afhankelijk van de situatie en de wensen van de betrokkenen.

Conclusie

Grafkelders spelen een belangrijke rol in de begraafplaatsen, zowel uit historisch als praktisch oogpunt. De bouwpraktijken zijn in de loop van de tijd veranderd, en de materialen waaruit de kelders zijn opgebouwd, variëren afhankelijk van de periode en het gebruik. De praktijk van het gebruik van grafkelders is zeer flexibel, zodat er efficiënt gebruik kan worden gemaakt van de ruimte. De vraag of een grafkelder opnieuw gebruikt kan worden, is een veelgestelde vraag in de juridische context. De toekomst van grafkelders ligt in de handen van de beheerders en de klanten, die steeds vaker naar duurzame oplossingen zoeken.

Bronnen

grafkist